Công Nghệ Vi Sinh Trong Nông Nghiệp Và Môi Trường - PGS TS.Nguyễn Xuân Thành phần 2

Những tiến bộ của công nghệ sinh học vi sinh vật ngày càng xâm nhập sâu trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người. Với mục tiêu làm sao cho sự phát triển của công nghệ vi sinh nói riêng và công nghệ sinh học nói chung phải thực sự phục vụ cho ấm no hạnh phúc của toàn nhân loại, nghĩa là phải ngăn chặn thảm họa chiến tranh vũ khí sinh học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Công Nghệ Vi Sinh Trong Nông Nghiệp Và Môi Trường - PGS TS.Nguyễn Xuân Thành phần 2 + Gen ®iÒu khiÓn (Operator): Lµ ®o¹n DNA n»m kÒ bªn nhãm gen cÊu tróc, ký hiÖu lµ O.Nhê t¸c dông g¾n víi chÊt øc chÕ, operator lµm viÖc nh− mét “c«ng t¾c” phô tr¸ch viÖc “®ãngmë” ho¹t ®éng cña nhãm gen cÊu tróc. + Gen khëi ®éng (Promoter): Lµ DNA n»m kÒ phÝa tr−íc operator lµ n¬i g¾n enzyme RNApolymerase, enzyme nµy xóc t¸c cho qu¸ tr×nh tæng hîp RNA th«ng tin cña nhãm gen cÊu tróc.Khi chÊt øc chÕ g¾n vµo operator th× ph©n tö RNA polymerase bÞ c¶n trë, kh«ng di chuyÓn däctheo m¹ch khu«n DNA, dÉn ®Õn c¸c gen cÊu tróc bÞ k×m chÕ vµ kh«ng t¹o ®−îc protein còng nh−enzyme t−¬ng øng. Do vÞ trÝ vµ chøc n¨ng nh− vËy nªn ®−îc gäi lµ gen Promoter (gen khëi®éng). + Gen ®iÒu hßa (Regulator): Gen nµy chÞu tr¸ch nhiÖm m· hãa viÖc tæng hîp nªn métprotein ®Æc biÖt ®ãng vai trß chÊt øc chÕ. Th−êng nã chØ ®−îc tæng hîp víi mét l−îng kh«ng®¸ng kÓ trong tÕ bµo (kho¶ng 10 - 20 ph©n tö/tÕ bµo). §Æc ®iÓm cña chÊt øc chÕ lµ mét proteinbiÕn cÊu oligomer cã hai t©m ®Æc thï. Hai t©m nµy lµm cho chÊt øc chÕ cã kh¶ n¨ng hoÆc g¾n víichÊt c¶m øng hoÆc g¾n víi operator. NÕu chÊt øc chÕ cã ¸i lùc lín víi operator, th× th−êng g¾nvµo operator. * Cã thÓ kh¸i qu¸t hãa ®iÒu kiÖn c¶m øng nh− sau: - Trªn nhiÔm s¾c thÓ cña tÕ bµo ph¶i cã nh÷ng gen t−¬ng øng víi c¸c enzyme sÏ ®−îc h×nhthµnh. - C¸c nguyªn liÖu x©y dùng ph©n tö enzyme: c¸c amino acid vµ c¸c hîp phÇn cña nhãmngo¹i. - N¨ng l−îng cÇn thiÕt cho viÖc h×nh thµnh c¸c liªn kÕt. - ChÊt c¶m øng. Theo F. Jocob vµ Monod, th× dï cã ba ®iÒu kiÖn trªn mµ kh«ng cã chÊt c¶m øng th× enzymec¶m øng còng kh«ng ®−îc t¹o thµnh. Nh− vËy ®Ó h×nh thµnh mét enzyme c¶m øng ph¶i héi tô ®ñbèn ®iÒu kiÖn: gen, nguyªn liÖu x©y dùng, n¨ng l−îng vµ chÊt c¶m øng. 3. §iÒu hßa tæng hîp enzyme nhê sù kiÒm chÕ b»ng s¶n phÈm cuèi cïng vµ sù ph©n gi¶ikiÒm chÕ NÕu chóng ta ký hiÖu X lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña mét chuçi sinh tæng hîp, th× thÊy r»ng Xcã t¸c dông ®Æc hiÖu víi chÊt øc chÕ (chÊt do gen ®iÒu hßa tæng hîp nªn). Khi m«i tr−êng cã hiÖn t−îng d− thõa X so víi nhu cÇu cña tÕ bµo, X sÏ g¾n víi chÊt øc chÕ,lµm thay ®æi cÊu h×nh kh«ng gian cña chÊt øc chÕ, lµm cho chÊt øc chÕ cã kh¶ n¨ng g¾n víioperator (cßn gäi lµ ho¹t hãa chÊt øc chÕ). Do vËy gäi chÊt X lµ chÊt ®ång k×m h·m. Khi chÊt øcchÕ g¾n víi operator sÏ lµm ngõng trÖ qu¸ tr×nh phiªn m·, øc chÕ operon, dÉn ®Õn enzymekh«ng tæng hîp ®−îc, khi ®ã viÖc s¶n xuÊt X bÞ gi¸n ®o¹n. Trong khi ®ã tÕ bµo vÉn tiÕp tôc södông chÊt X, khiÕn cho chÊt nµy bÞ gi¶m tíi møc kh«ng ®ñ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña tÕ bµo. LócÊy sÏ x¶y ra qu¸ tr×nh gi¶i phãng sù kiÒm chÕ operon nãi trªn, v× do thiÕu chÊt X, chÊt øc chÕlóc nµy sÏ thiÕu mÊt yÕu tè ho¹t ®éng hãa häc, do ®ã kh«ng cã kh¶ n¨ng g¾n víi operator, ®iÒunµy dÉn ®Õn gi¶i phãng operon, dÉn tíi c¸c enzyme ®−îc tæng hîp vµ viÖc s¶n xuÊt X sÏ ®−îctiÕn hµnh trë l¹i. §ã lµ hiÖn t−îng gi¶i kiÒm chÕ. 4. §iÒu hßa tæng hîp enzyme nhê sù kiÒm chÕ dÞ hãa Trong nu«i cÊy vi sinh vËt cã nhiÒu nguån c¬ chÊt, tr−íc hÕt x¶y ra viÖc tæng hîp c¸c enzymexóc t¸c cho sù ph©n gi¶i c¬ chÊt dÔ sö dông nhÊt. Sù tæng hîp c¸c enzyme xóc t¸c ph©n huû c¸cc¬ chÊt kh¸c bÞ øc chÕ bëi sù kiÒm chÕ dÞ hãa. VÝ dô: Trong m«i tr−êng nu«i cÊy cã hai nguåncarbohydrate lµ: glucose vµ lactose. Tr−íc tiªn vi sinh vËt sÏ h×nh thµnh c¸c enzyme ph©n gi¶iglucose. Sù c¶m øng ®Ó tæng hîp enzyme ph©n gi¶i lactose β- galactosidase bÞ øc chÕ bëi sù kiÒmchÕ dÞ hãa. C¬ chÕ kiÒm chÕ dÞ hãa ®· ®−îc nghiªn cøu kh¸ chi tiÕt ë vi khuÈn E. coli víi viÖc ®iÒu hßatæng hîp enzyme β- galactosidase. NÕu trong tr−êng hîp carbohydrate, glucose lµ nguån c¬ chÊt®−îc sö dông thÝch hîp nhÊt, v× vËy khi cã mÆt glucose th× nhiÒu enzyme kh¸c cña qu¸ tr×nh dÞhãa còng nh− trao ®æi chÊt trung gian kh«ng ®−îc tæng hîp. Ng−êi ta gäi hiÖn t−îng nµy lµ hiÖuøng glucose. + Khi m«i tr−êng kh«ng cã glucose, cã lactose: M«i tr−êng kh«ng cã glucose, sÏ dÉn ®Õn tÝch luü mét l−îng lín AMPv (adenosinemonophosphate vßng). Lóc ®ã AMPv sÏ ph¶n øng víi mét protein nhËn ký hiÖu lµ CAP - (cataboliteactivato rprotein). Ng−êi ta cßn gäi hiÖn t−îng nµy lµ vïng Promoter bÞ “chÊt ®Çy”. ChÝnh sù chÊt®Çy nµy lµ tiÒn ®Ò cho sù ho¹t ®éng cña enzyme RNA polymerase, cã nghÜa lµ sÏ thóc ®Èy sù ®−îc ho¹thãa nhê sù “ chÊt ®Çy”. §ång thêi trong m«i tr−êng cßn cã mÆt lactose, lactose sÏ ®ãng vai trß lµ mét c¬ chÊt c¶møng, nã sÏ ph¶n øng víi chÊt øc chÕ, lµm thay ®æi cÊu h×nh kh«ng gian cña chÊt øc chÕ ®Ó t¹ophøc hÖ øc chÕ - chÊt c¶m øng. §iÒu nµy khiÕn cho chÊt øc chÕ kh«ng g¾n ®−îc víi operator.Nh− vËy Lac-operon sÏ ®−îc gi¶i phãng. + Khi m«i tr−êng cã glucose, cã lactose: Trong m«i tr−êng nÕu ngoµi lactose cßn ®−îc bæ sung glucose, th× lóc Êy hµm l−îng AMPvsÏ bÞ gi¶m ®i, hËu qu¶ lµ CAP kh«ng t¹o ®−îc phøc hÖ víi AMPv, do ®ã kh«ng cã sù “chÊt ®Çy”ë Promoter. Liªn ®íi RNA polymerase sÏ kh«ng ®−îc më ®Çu ...