Dẫn liệu bước đầu về thân mềm chân bụng (Gastropoda) ở cạn khu vực thành phố Sơn La

Bài báo cung cấp các dẫn liệu mới về thành phần loài và đặc trưng phân bố của Thân mềm Chân bụng trên cạn ở khu vực thành phố Sơn La. Kết quả nghiên cứu cho thấy có tới 74 loài và phân loài ốc cạn thuộc 49 giống, 19 họ và 2 phân lớp đã được phát hiện, phân bố trong 3 sinh cảnh chính là rừng trên núi đá vôi, rừng trên núi đá granit và rừng trên đồi.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dẫn liệu bước đầu về thân mềm chân bụng (Gastropoda) ở cạn khu vực thành phố Sơn La JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Natural Sci., 2012, Vol. 57, No. 3, pp. 99-109DẪN LIỆU BƯỚC ĐẦU VỀ THÂN MỀM CHÂN BỤNG (GASTROPODA) Ở CẠN KHU VỰC THÀNH PHỐ SƠN LA Đỗ Văn Nhượng(∗) và Trần Thập Nhất Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Email: dvnhuong@hotmail.com (∗) Tóm tắt. Bài báo cung cấp các dẫn liệu mới về thành phần loài và đặc trưng phân bố của Thân mềm Chân bụng trên cạn ở khu vực thành phố Sơn La. Kết quả nghiên cứu cho thấy có tới 74 loài và phân loài ốc cạn thuộc 49 giống, 19 họ và 2 phân lớp đã được phát hiện, phân bố trong 3 sinh cảnh chính là rừng trên núi đá vôi, rừng trên núi đá granit và rừng trên đồi. Sinh cảnh núi đá vôi có số loài và số cá thể phong phú nhất, chiếm tới 92,3% số loài và 71% số cá thể, ít nhất là sinh cảnh đồi với số loài chỉ có 14,8% và 4,9% số cá thể. Các họ có số lượng loài chiếm tỷ lệ nhiều nhất là Cyclophridae, Subulinidae and Ariophantidae. Số lượng cá thể chiếm tỷ lệ nhiều nhất thuộc về các họ Cylophoridae, Bradybaenidae and Helicarionidae. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy các loài ốc cạn ở khu vực thành phố Sơn La đa dạng về đơn vị phân loại, kích thước và hình thái. Từ khóa: Thành phần loài, phân bố, Thân mềm Chân bụng trên cạn, ốc cạn, thành phố Sơn La.1. Mở đầu Ốc cạn (Landsnails) ở khu vực Sơn La đã được nghiên cứu từ rất sớm, ngaytừ cuối thế kỷ thứ XIX do Bavay, Dautzenberg, Fischer tiến hành [1,3-6]. Tuy nhiêncác nghiên cứu này mới chỉ đề cập đến một số ít loài (6 loài), ở khu vực gần nơiđồn trú và gần đường giao thông các địa điểm như thị xã Sơn La, đường đi Vạn Bú(Mường La). Cho đến nay, việc nối tiếp nghiên cứu của các tác giả nước ngoài đểlại về ốc cạn ở khu vực này chưa có, vì vậy trong nghiên cứu vai trò của động vậtở nền đất không thể bỏ qua nhóm này. Mặt khác ốc cạn là nhóm động vật rất đadạng và phong phú về loại hình và số lượng, riêng ở Việt Nam theo các dẫn liệu chothấy có tới gần 1.000 loài được phát hiện, nhất là khu vực núi đá vôi thì số lượngloài và hình thái của ốc cạn lại càng đa dạng và phong phú [14,15]. Về đặc điểm tự nhiên khu vực thành phố Sơn La có thể tóm tắt như sau: Địahình thuộc núi và cao nguyên đá vôi khối uốn nếp xen kẽ đá phiến, cát kết, granitcó nhiều cảnh quan caxtơ và cảnh quan xâm thực trên đá phiến cát kết. Đá vôi tạonên các dải không đều đặn, bị kẹp giữa các đứt gãy vì thế có nhiều vách đá dựng 99 Đỗ Văn Nhượng và Trần Thập Nhấtđứng và núi đơn lẻ nằm rải rác trong khu vực. Thành phố Sơn La có độ cao 600 -700 m thuộc đới cảnh quan nhiệt đới ẩm, gió mùa với mùa khô kéo dài. Mùa lạnhchiếm khoảng 90 ngày, tháng lạnh nhất là tháng 1, nhiệt độ trung bình trên 160 C,trong mùa lạnh dao động nhiệt độ trong ngày rất lớn từ 10 – 120 C. Từ tháng 5, SơnLa và Tây Bắc nói chung chuyển sang mùa nóng, kéo dài khoảng 50 ngày, sau đóchuyển sang mùa mưa. Lượng mưa tương đối phong phú từ 1.300 - 2.500 mm/năm,trong suốt mùa khô lượng mưa chỉ đạt 100 - 200 mm. Độ ẩm từ 79% (tháng 2) đến88% (tháng 8) [17]. Thảm thực vật thuộc loại núi đá vôi, gồm các cây bụi, cây gỗ mọc xen kẽ, câysinh trưởng chậm, độ cao của cây thấp chỉ 15 - 20m. Rừng có kết cấu đơn giản chỉtừ 1 dến 2 tầng cây gỗ, tán không liên tục, các cây đặc trưng là Nghiến (Pentacetonkinensis), Trai (Garcinia fagraeoides), cùng mọc với cây khác thuộc họ Dâu tằm(Moraceae), họ Gai (Urticaceae), quyết ưa canxi,. . . Mục đích của nghiên cứu này nhằm phát hiện thành phần loài Thân mềmChân bụng trên cạn ở khu vực núi đá vôi, núi đá granit và đồi thuộc thành phố SơnLa, nơi còn ít dẫn liệu. Mặt khác, qua các kết quả điều tra, đánh giá sự khác biệtgiữa các quần thể ốc cạn của khu vực nghiên cứu với các khu vực khác phía Bắcnước ta, đánh giá sự Đa dạng Sinh học của nhóm này ở Sơn La. Hình 1. Sơ đồ vị trí các xã thuộc thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La2. Nội dung nghiên cứu2.1. Địa điểm, thời gian và phương pháp nghiên cứu Mẫu được thu lượm bằng tay trong các sinh cảnh tự nhiên nhiên ở các xãChiềng Sinh, Quyết Tâm, Quyết Thắng, Chiềng Xôm, Chiềng Ngần, Chiềng Cơi,Chiềng An của thành phố Sơn La. Thời gian thu mẫu được tiến hành từ tháng 4/2008, 3/2009, 11/2011. Tổng100 Dẫn liệu bước đầu về Thân mềm Chân bụng (Gastropoda)...số cá thể thu được trong các địa điểm khảo sát là 4.737 cá thể, ở 3 sinh cảnh chínhlà rừng trên núi đá vôi, rừng trên núi đá granit và rừng trên đồi. Định loại mẫu ốc cạn dựa vào các tài liệu mô tả của Bavay, Dautzenberg [1,3-6], các mẫu được so với mẫu của J. Vermeulen và M. Maassen [16] để lại trong sưutập tại Phòng thủy sinh, Viện Sinh thái và Tài n ...