Đề tài: Nghiên cứu phát triển kĩ năng dạy học của sinh viên ngành Sư phạm vật lí - Phạm Xuân Quế

Đề tài: Nghiên cứu phát triển kĩ năng dạy học của sinh viên ngành Sư phạm vật lí trình bày những nghiên cứu của tác giả vận dụng lí luận dạy học Vật lí và lí luận về phát triển kĩ năng sư phạm trong việc tổ chức luyện tập phát triển kĩ năng và đánh giá trình độ phát triển kĩ năng dạy học của sinh viên sư phạm vật lí đối với các bài học chủ yếu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đề tài: Nghiên cứu phát triển kĩ năng dạy học của sinh viên ngành Sư phạm vật lí - Phạm Xuân Quế JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci. 2012, Vol. 57, No. 4, pp. 25-31 NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG DẠY HỌC CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM VẬT LÍ Phạm Xuân Quế Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Email: quepx@hnue.edu.vn Tóm tắt. Kĩ năng dạy học là một trong các kĩ năng nghiệp vụ chuyên biệt và quan trọng nhất của người giáo viên. Đây là một trong những kĩ năng mang tính phức hợp cao, gồm nhiều kĩ năng thành phần, được phát triển theo nhiều giai đọan. Nội dung, phương pháp, hình thức và qui trình luyện tập để phát triển kĩ năng cũng như để tự đánh giá và đánh giá trình độ phát triển kĩ năng dạy học các bài học chủ yếu (dạy học khái niệm, định luật hay ứng dụng kĩ thuật vật lí) trong chương trình vật lí trung học phổ thông đối với sinh viên vật lí cần được nghiên cứu dựa trên những lí luận cập nhật. Bài báo trình bày những nghiên cứu của tác giả vận dụng lí luận dạy học vật lí và lí luận về phát triển kĩ năng sư phạm trong việc tổ chức luyện tập phát triển kĩ năng và đánh giá trình độ phát triển kĩ năng dạy học của sinh viên sư phạm vật lí đối với các bài học chủ yếu. Từ khóa: Kĩ năng, dạy học, sư phạm vật lí. 1. Đặt vấn đề Kĩ năng dạy học là một trong các kĩ năng nghiệp vụ chuyên biệt và quan trọng của người giáo viên. Đây là một trong những kĩ năng mang tính phức hợp cao, gồm nhiều kĩ năng thành phần, được phát triển theo nhiều giai đọan. Kĩ năng dạy học các bài học chủ yếu là loại kĩ năng quan trọng nhất đối với người giáo viên vật lí. Các bài học vật lí chủ yếu là các bài học dạy cho học sinh chiếm lĩnh kiến thức vật lí. Thuộc về kiến thức vật lí là khái niệm vật lí, định luật vật lí, thuyết vật lí, các ứng dụng kĩ thuật của vật lí và các phương pháp nghiên cứu vật lí [1]. Trong nghiên cứu về phát triển kĩ năng dạy học các bài học chủ yếu, chúng tôi tập trung vào việc phát triển kĩ năng dạy học khái niệm, định luật và các ứng dụng kĩ thuật của vật lí vì những bài học này chiếm tỉ lệ lớn trong chương trình vật lí THPT. Còn dạy kiến thức về phương pháp nghiên cứu vật lí (như phương pháp mô hình, phương pháp thực nghiệm ...) thì được thực hiện trong quá trình dạy học các kiến thức khác. Nội dung, phương pháp, hình thức và qui trình luyện tập để phát triển kĩ năng cũng như để tự đánh giá và đánh giá trình độ phát triển kĩ năng dạy học các bài học chủ yếu 25 Phạm Xuân Quế trong chương trình vật lí trung học phổ thông (như: khái niệm, định luật, thuyết, ứng dụng kĩ thuật vật lí) đối với sinh viên sư phạm vật lí đã và đang được nghiên cứu trong các trường ĐHSP. Tuy nhiên, việc nghiên cứu này chủ yếu dựa trên lí luận dạy học vật lí. Ví dụ như, khi tổ chức sinh viên luyện tập dạy học một định luật vật lí “xuất phát từ những mệnh đề lí thuyết tổng quát đã biết” [2], thì theo lí luận dạy học vật lí, giảng viên thường yêu cầu sinh viên tập trung vào các hoạt động sau: a) Nêu lên một hiện tượng thực tế mà ta chưa thể giải thích được...b) Nêu lên một mệnh đề lí thuyết mà ta dự đoán rằng có liên hệ đến hiện tượng thực tế đang xét...c) Thực hiện một phép suy luận diễn dịch để từ mệnh đề lí thuyết rút ra một hệ quả lôgic...d) Làm thí nghiệm để kiểm tra dự đoán có phù hợp với thực tế không...Việc tổ chức sinh viên dạy học các khái niệm hay ứng dụng kĩ thuật của vật lí cũng tương tự như vậy. Thực ra, ngay cả trong lí luận dạy học vật lí cũng cần chi tiết hoá các hoạt động này, sao cho việc chi tiết hoá này vẫn còn ở bình diện khái quát lí luận. Theo chúng tôi, như trong lí luận về phát triển kĩ năng sư phạm, thì ở mỗi hoạt động trên đòi hỏi sinh viên phải thực hiện các kĩ năng sư phạm phức hợp. Để hoạt động thành công thì phải tiếp tục xác định các kĩ năng thành phần của kĩ năng phức hợp này và tổ chức sinh viên luyện tập thực hiện kĩ năng phức hợp thông qua luyện tập thực hiện các kĩ năng thành phần. Hơn nữa, trong lí luận về phát triển kĩ năng nói chung và kĩ năng dạy học nói riêng, ta cần chú ý đến cả hai loại kĩ năng: kĩ năng thiết kế và kĩ năng thực hiện (theo thiết kế) [3]. Chính vì vậy, quan điểm của chúng tôi là: để nâng cao hiệu quả việc luyện tập phát triển và đánh giá trình độ phát triển kĩ năng dạy học các bài học chủ yếu, thì bên cạnh lí luận dạy học vật lí, cần chú ý đến lí luận về phát triển kĩ năng sư phạm. 2. Nội dung nghiên cứu Xuất phát từ quan điểm trên, chúng tôi đã triển khai nghiên cứu nội dung, phương pháp, hình thức và qui trình luyện tập phát triển kĩ năng dạy học các bài học vật lí chủ yếu như sau: Giai đoạn 1: Nghiên cứu đưa ra mẫu thiết kế tiến trình khoa học xây dựng từng loại kiến thức ứng với từng loại bài học chủ yếu (dựa trên lí luận dạy học vật lí và lí luận phát triển kĩ năng). Bước 1: Xác định các giai đoạn (hoạt động) chính của tiến trình xây dựng một khái niệm, định luật hay ứng dụng kĩ thuật vật lí, theo lí luận dạy học. Trong các giai đoạn này, SV phải thực hiện các kĩ năng phức hợp. Bước 2: Xác định các hoạt động chi tiết trong từng hoạt động chính. Khi thực hiện các hoạt động chi tiết này, SV phải thực hiện các kĩ năng thành phần của từng kĩ năng phức hợp. Để minh hoạ cho lí luận trên, chúng tôi lấy ví dụ đối với việc nghiên cứu đưa ra mẫu thiết kế tiến trình khoa học xây dựng kiến thức là định luật vật lí, theo con đường “đưa ra giả thuyết khoa học trên cơ sở suy luận lí thuyết”: 26 Nghiên cứu phát triển kĩ năng dạy học của sinh viên ngành Sư phạm Vật lí Bước 1: Xác định các giai đoạn (hoạt động) chính của tiến trình xây dựng một định luật vật lí, theo con đường “đư ...