Đền Cờn trong thư tịch cổ Việt Nam

Đền Cờn (xã Quỳnh Phương, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) thờ Tứvị thánh nương, được các triều đại quân chủ Việt Nam ban sắc phong là Đại Càn quốc gia Nam hải Tứ vị thánh nương và được dân gian xếp đứng đầu trong 4 ngôi đền thiêng của xứ Nghệ. Bài viết này điểm lại những thư tịch cổ (sử sách, tạp ký, thơ văn, văn bia) từng đề cập đến Đền Cờn và các nhân vật được thờ ở đây.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đền Cờn trong thư tịch cổ Việt NamTạp chí Khoa học xã hội THÔNG số 4(101) - 2016Việt Nam, TIN - TƯ LIỆUKHOA HỌCĐền Cờn trong thư tịch cổ Việt NamNguyễn Đức Nhuệ *Tóm tắt: Đền Cờn (xã Quỳnh Phương, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) thờ Tứvị thánh nương, được các triều đại quân chủ Việt Nam ban sắc phong là Đại Càn quốcgia Nam hải Tứ vị thánh nương và được dân gian xếp đứng đầu trong 4 ngôi đềnthiêng của xứ Nghệ. Bài viết này điểm lại những thư tịch cổ (sử sách, tạp ký, thơ văn,văn bia) từng đề cập đến Đền Cờn và các nhân vật được thờ ở đây.Từ khóa: Đền Cờn; thư tịch; lịch sử; Nghệ An.1. Đền Cờn với việc thờ Tứ vị thánh nươngĐền Cờn (thuộc xã Quỳnh Phương,huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) được xếpvào hàng linh thiêng bậc nhất trong 4 ngôiđền thiêng của xứ Nghệ (xứ Nghệ nói ở đâygồm cả Nghệ An và Hà Tĩnh): nhất Cờn, nhìQuả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng. Chủthần Đền Cờn là Tứ vị thánh nương, đượcban sắc phong là Đại Càn quốc gia Nam HảiTứ vị thánh nương; chủ thần đền Quả Sơn làLý Nhật Quang (Hoàng tử thứ tám của LýThái tổ); chủ thần đền Bạch Mã là tướngquân Phan Đà và chủ thần đền Chiêu Trưnglà Vũ Mục vương Lê Khôi (công thần triềuLê sơ). Dân gian có câu “Nghệ cậy Thần”,câu này có lẽ chỉ sự linh thiêng của chủ thầnbốn ngôi đền kể trên.Đền Cờn và chủ thần là Đại Càn quốcgia Nam Hải Tứ vị thánh nương được thưtịch Việt Nam ghi chép từ rất sớm, trướchết phải kể đến Việt điện u linh của Lý TếXuyên. Theo Lời tựa Việt điện u linh tập thìLý Tế Xuyên biên soạn sách này vào nămKhai Hựu thứ 1 (1329) đời Trần Anh Tông.Phần biên soạn của Lý Tế Xuyên chỉ gồm28 truyện, chia làm ba loại: Lịch đại quânnhân (vua các đời), Lịch đại phụ thần (bềtôi các đời) và Hạo khí anh linh (Sự tíchlinh thiêng). Sang thế kỷ XV, Nguyễn Văn120Chất soạn Tục Việt điện u linh tập mới bổsung thêm 4 truyện, trong đó có Càn Hảimôn từ - viết về Đền Cờn và các vị thầnđược thờ ở Đền.(*)Truyện Càn Hải môn từ của NguyễnVăn Chất cho hay: “Trong năm Thiệu Bảothứ nhất (1279) đời Trần Nhân Tông, bênTrung Quốc, Trương Hoằng Phạm đemquân đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn. QuânTống bị tan vỡ, Tả thừa tướng là Lục TúPhu ôm Đế Bính cùng nhảy xuống biển,tướng sĩ nhà Tống chết đuối hơn 10 vạnngười. Ba mẹ con phu nhân ôm lấy cộtbuồm của một chiếc thuyền, trôi dạt đếnmột ngôi chùa trên bờ biển. Sư chùa thương,bèn cho mẹ con vào ở chùa và nuôi cho ăn.Được mấy tháng ba mẹ con khi đã lại sức,trở nên béo tốt, vẻ mặt phu nhân coi tuyệtđẹp. Sư động lòng muốn tư thông, bị phunhân cự tuyệt. Sư xấu hổ gieo mình xuốngbể chết. Mẹ con phu nhân cùng khóc rằng:“Chúng ta vì sư mà được sống, nay sư vìchúng ta mà phải chết, sao nỡ yên tâm”.Rồi ba mẹ con đâm đầu xuống bể mà chếtcả, xác trôi đến cửa Cờn Hải thuộc huyện(*)Phó giáo sư, tiến sĩ, Viện Sử học, Viện Hàn lâmKhoa học xã hội Việt Nam. ĐT: 0912070556.Email:ducnhuevsh@gmail.com.Nguyễn Đức NhuệQuỳnh Lưu, phủ Diễn Châu, vẻ mặt vẫntươi như lúc còn sống. Thổ dân lấy làm lạ,vớt lên táng, thấy rất hiển linh, mới lập đềnthờ. Phàm những thuyền đi bể, gặp khi sónggió nguy hiểm, kêu cầu đều được thoát nạn.Sau các nơi cửa bể đều lập đền thờ, đền nàocũng có tiếng thiêng”.Như vậy, từ cuối thế kỷ XIII, trong Thầnđiện Việt Nam, Tứ vị Thánh nương trở nênlinh thiêng và được thờ phổ biến ở các địaphương ven biển từ Bắc vào Nam, đặc biệtlà các địa phương Thanh Hóa, Nghệ An.Theo thống kê chưa đầy đủ trong ThanhHóa chư thần lục thì riêng các địa phươngven biển huyện Hoằng Hóa (Thanh Hóa) cótới 20 nơi thờ, cả tỉnh Thanh Hóa có hơn 70nơi thờ Tứ vị Thánh nương. Nhà nghiêncứu văn hóa dân gian Ninh Viết Giao chobiết, ở các địa phương ven biển Nghệ Ancó đến 30 làng thờ [3]. Theo nhà nghiêncứu Ngô Đăng Lợi thì ở Hải Phòng có 26địa phương thờ phụng. Ở Nam Định, TháiBình, Ninh Bình cũng có nhiều làng thờ Tứvị thánh nương.Tứ vị thánh nương được nhiều địaphương trong cả nước phụng thờ. Nhiềulàng xã còn giữ được Thần tích. Dưới đâylà danh mục Thần tích về Đại Càn quốc giaNam Hải Tứ vị Thánh nương hiện lưu tạiViện Nghiên cứu Hán Nôm.TTĐịa phươngTên Thần tích - Thần phảChủ thần được thờ1 Ấp An Lễ (tổng Ninh Mỹ, Quốc mẫu Tống hậu thần Đại Càn quốc gia Nam HảiHải Hậu, Nam Định)tíchtam tòa tứ vị hồng thánhnương đại vương2 Xã Bình Hòa (tổng Thổ Tứ vị Thánh mẫu tôn Thượng đẳng quốc mẫu tứ vịMật, Yên Mô, Ninh Bình) thầnthánh nương3 Xã Cống Thủy, Yên Khánh, Đại Nam phụng quốc sự Thái hậu và ba con gáiNinh Bình.đại càn tứ vị thánh mẫusự tích4 Xã Cơ Xá (huyện Hoàn Đại Càn quốc gia Nam Hoàng hậu Càn nương; CôngLong)Hải tứ vị thánh nương chúa Hồng Liên; Hồng Hạnhngọc phảvà Thị nữ5 Xã Hà Thanh (tổng Thổ Quốc mẫu vua bà thánh Đại Càn quốc gia Nam Hải tứMật, Yên Mô, Ninh Bình) tíchvị thánh nương6 Xã Hải Linh (tổng Lễ Đại Càn quốc gia Nam Đại Càn quốc gia Nam Hải tứThần, Đông Quan, Thái Hải tứ vị hồng nương vị hồng nương đoan trang trinhBình)ngọc phả lụcthục cẩn tiết thượng đẳng thần7 Xã Lã Điền (tổng Bách Quốc mẫu T ...