Địa lý trong ca dao, dân ca Việt Nam

Địa lý trong ca dao, dân ca Việt NamTừ xa xưa: Địa lý đã có trong những câu tục ngữ, ca dao, dân ca. Ở đó các mối quan hệ giữa tự nhiên với tự nhiên, giữa thiên nhiên với con người, với sản xuất, giữa con người với con người...được thể hiện rất tinh tế. “Địa lý trong tục ngữ, ca dao, dân ca” là mục đích của bài viết này. Tôi mạnh dạn ghi lại một số hoạt động mà bản thân đã thực hiện trong qúa trình giảng dạy địa lí ở trường THPT." L.T.A...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Địa lý trong ca dao, dân ca Việt Nam Địa lý trong ca dao, dân ca Việt NamTừ xa xưa: Địa lý đã có trong những câu tục ngữ, ca dao, dân ca. Ở đó các mốiquan hệ giữa tự nhiên với tự nhiên, giữa thiên nhiên với con người, với sản xuất,giữa con người với con người...được thể hiện rất tinh tế.“Địa lý trong tục ngữ, ca dao, dân ca” là mục đích của bài viết này. Tôi mạnhdạn ghi lại một số hoạt động mà bản thân đã thực hiện trong qúa trình giảng dạyđịa lí ở trường THPT. L.T.A Tục ngữ ca dao, dân ca. Mộtloại hình văn hóa độc đáo của người dân Việt Nam, là những sáng tác dân gianđược truyền miệng, phổ biến rộng rãi từ đời này qua đời khác, từ vùng này quavùng khác, được chỉnh sửa cho phù hợp với từng địa phương. Nó thể hiện mọi mặtcủa cuộc sống. Trong quá trình lao động lý trí của con người, cảm quan thẩm mỹđược tôi luyện, thể hiện những quan sát những kinh nghiệm về sản xuất, về thờitiết, về trồng trọt, chăn nuôi...Mặc dù cho đến nay với sự phát triển của khoa học,kỹ thuật công nghệ hiện đại, sự hiểu biết của loài người về thế giới đã có nhiềutiến bộ, song những câu tục ngữ, ca dao vẫn còn nguyên giá trị.1/Mối quan hệ giữa tự nhiên với tự nhiên:Khi dạy bài “Hệ quả chuyển động xung quanh mặt trời của trái đất” để khắc sâukiến thức về hiện tượng “Ngày đêm, dài ngắn theo mùa”. Tôi đọc câu ca dao: “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng Ngày tháng mười chưa cười đã tối”Yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức mới học để giải thích.Học sinh vẽ hìnhGiải thích: Mùa hè ở nửa cầu Bắc (Tháng 5 Việt Nam)Cụ thể 22/6 hàng năm, tia bức xạ mặt trời chiếu vuông góc với tiếp tuyến bề mặttrái đất tại chí tuyến bắc (23027B) nên thời gian chiếu sáng ở nửa cầu Bắc (ViệtNam) dài. Càng về phía Cực Bắc ngày càng dài, nên hiện tượng ngày dài, đêmngắn.Vào ngày 22/12, Mặt trời chuyển động biểu kiến về chí tuyến Nam và vuông góctại bề mặt đất tại tiếp tuyến 23027N (Chí tuyến Nam) thì ở Việt Nam hiện tượngđêm dài ngày ngắn do đó có câu “Ngày tháng Mười chưa cười đã tối”.Hay dạy bài “Sóng và thủy triều” để giải thích hiện tượng con nước triều “cường”,“kém” liên quan đến vị trí cửa mặt trăng, mặt trời và trái đất trong không gian, liênhệ hiện tượng trăng khuyết thời kỳ triều “kém”, ca dao có câu: “Mồng một lưỡi trai, mồng hai lưỡi hái Mồng ba câu liêm, mồng bốn liềm cụt”Mối quan hệ giữa các thành phần tự nhiên rất khăng khít, chúng hoạt động theomột quy luật thống nhất và hoàn chỉnh. Chỉ một thành phần tự nhiên thay đổi sẽlàm cả tổng hợp thể tự nhiên thay đổi theo, mà nguyên nhân sâu xa là sự thay đổicủa bức xạ Mặt trời, do “chuyển động biểu kiến” từ nửa cầu này sang nửa cầu kiacủa Mặt trời: Khi Mặt trời chuyển động về phía cầu nào thì các yếu tố: nhiệt độ,khí áp, hướng gió, mưa, sự phát triển của sinh vật sẽ thay đổi tạo ra cảnh quan địalý đặc trưng theo mùa.Trong các câu tục ngữ, ca dao đã thể hiện những quan sát tinh tế về mối quan hệgữa thời tiết với sinh vật: “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”Người nông dân chỉ đúc kết kinh nghiệm về thay đổi thời tiết của độ bay cao, thấpcủa con chuồn chuồn. Còn học sinh khi học phần khí hậu (khí quyển, khí áp, gió,mưa...) sẽ giải thích độ cao, thấp của chuồn chuồn khi bay với hiện tượng “mưa,nắng” là do yếu tố áp suất không khí và độ ẩm...Cũng là hiện tượng thời tiết: “Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão”Hiện tượng “gió heo may” loại gió nhẹ, hơi lạnh và khô thường thổi vào mùa thu(đầu đông) ở vùng Bắc bộ. Thời gian từ tháng 9, 10 dương lịch. Mùa này thườngkhông có mưa, nên để chỉ tính chất của thời tiết này ông cha ta xưa mới có câutrên.Chỉ cần quan sát sự xuất hiện của những đàn kiến di chuyển cùng với “lương thực,thực phẩm...” từ dưới đất lên cao thì sẽ có mưa bão lớn.Với câu: “Tháng bảy kiến đàn Đại hàn hồng thủy”Vào tháng 7, mùa hè của nửa Cầu Bắc (Việt Nam), nhiệt độ không khí ở trên lụcđịa cao trở thành khu áp thấp hút gió (khối khí ẩm) từ Thái Bình dương vào gâynên những trận mưa lớn cùng với sự xuât hiện của các khí áp thấp gây nên mưabão ở Bắc bộ và Bắc trung Bộ. Cũng là khối khí ẩm từ cao áp Thái Bình Dươnggây nên kiểu thời tiết mưa lớn bằng thực tế trong dân gian có câu: “Cơn đàng Đông vừa trông vừa chạy”Nhưng nếu thấy: “Cơn đàng Nam vừa làm vừa chơi”Hay: “Cơn đàng Bắc đổ thóc ra phơi”Do ảnh hường của địa hình: dãy Hoàng Liên Sơn ở Bắc Bộ, dãy Trường Sơn Bắc(Bắc Trung Bộ) nên khi có gió Tây Nam (gió Nam) chỉ gây mưa ở Nam bộ và TâyNguyên. Còn ở vùng đồng bằng Sông Hồng, Bắc Trung Bộ và ven biển NamTrung Bộ không có mưa ...