Du lịch nông nghiệp: Hướng đến chuyển đổi nông nghiệp đa chức năng ở đồng bằng sông Cửu Long

Bài viết này mang tính chất là nghiên cứu định tính, dựa trên nguồn dữ liệu thứ cấp phong phú từ các tập san chuyên ngành về phát triển và chuyển đổi nông nghiệp, du lịch nông nghiệp… và kết quả khảo sát thực địa tại một số địa phương ở ĐBSCL nhằm: Phân tích tổng hợp lý luận về chuyển đổi phát triển nông nghiệp đa chức năng; Khái quát thực trạng phát triển nông nghiệp ở ĐBSCL và sự cần thiết phải chuyển đổi; Định hướng chuyển đổi nông nghiệp đa chức năng ở ĐBSCL thông qua hình thức du lịch nông nghiệp.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Du lịch nông nghiệp: Hướng đến chuyển đổi nông nghiệp đa chức năng ở đồng bằng sông Cửu Long DU LỊCH NÔNG NGHIỆP: HƯỚNG ĐẾN CHUYỂN ĐỔI NÔNG NGHIỆP ĐA CHỨC NĂNG Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG Agritourism: Towards Multifunctional Agriculture Transition in Vietnamese Mekong Delta DƯƠNG TRƯỜNG PHÚC* Tóm tắt: Trong hơn 30 năm qua (1986-2020), nông nghiệp Đồng bằng sông CửuLong đã có sự tăng trưởng nhanh chóng đáp ứng nhu cầu phát triển (đảm bảo an ninhlương thực, phục vụ xuất khẩu). Tuy vậy, bản chất nền nông nghiệp của khu vực này làtăng trưởng dựa vào quy mô và đơn chức năng sản xuất lương thực, thực phẩm. Trongbối cảnh có nhiều ngoại tác bên ngoài như biến đổi khí hậu (thiên tai, mất mùa), dịchbệnh (thị trường đóng cửa, nông sản tồn đọng) thì chiến lược phát triển cần có sự thayđổi. Một số chiến lược chuyển đổi chú ý đến chức năng giải trí và du lịch của nôngnghiệp thông qua du lịch nông nghiệp. Hình thức này được tập trung phát triển theohướng chuyển đổi từ nông nghiệp đơn chức năng sang đa chức năng. Kết quả phântích từ nguồn dữ liệu thứ cấp cùng với quá trình khảo sát thực tế ở ĐBSCL cho thấyphát triển du lịch nông nghiệp sẽ góp phần đa dạng hóa chức năng nông nghiệp, cảithiện sinh kế nông dân và tăng cường khả năng thích ứng của hệ thống nông nghiệp. Từ khóa: Chuyển đổi sinh thái-xã hội, du lịch nông nghiệp, nông nghiệp đachức năng, thích ứng biến đổi khí hậu. Abstract: Over 30 years (1986-2020), the agriculture of the Vietnamese MekongDelta (VMD) has experienced rapid growth to meet development needs (ensuring foodsecurity, serving exports). However, the agricultural nature of this region is scale-based growth, and monofunctionality (food production). In the context of manyexternal risks such as climate change (natural disasters, crop failure), epidemics(closed markets, agricultural backlogs), the development strategy needs to change.Some transition strategies pay attention to the recreational and tourism functions ofagriculture through agritourism. This form is focused on developing towards thetransition from monofunctional to multifunctional agriculture. The analysis resultsfrom secondary data sources combine with the fieldwork in some provinces of theVMD showed that the development of agritourism contributes to diversifyingagricultural functions, improving farmers livelihoods, and enhancing the adaptabilityof agricultural system. Keywords: Socio-ecological transformation, agritourism, multifunctionalagriculture, climate change adaptation.* Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.232 1. Giới thiệu Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là đồng bằng châu thổ nằm ở hạnguồn lưu vực sông Mekong được kiến tạo bởi trầm tích phù sa của phứchợp hoạt động sông biển qua các thời kỳ biển tiến, biển thoái với diện tíchtự nhiên vào khoảng 4,0 triệu ha chiếm 12,0% diện tích tự nhiên cả nước(GSOV, 2020a). Từ xưa, đồng bằng được biết đến là một vùng đất trẻ vàgiàu tiềm năng phát triển kinh tế bậc nhất ở Đông Nam Á nói chung và ViệtNam nói riêng. Kết quả của quá trình khai thác hàng trăm năm ở các vùngsinh thái nước ngọt, nước mặn và nước lợ đã tạo điều kiện cho đồng bằngtrở thành vùng nông nghiệp trọng điểm về sản xuất lương thực thực phẩm,mỗi năm cung cấp hơn 50% sản lượng lương thực (90% sản lượng xuấtkhẩu), 80% cây ăn trái, 60% thủy sản và đóng góp hơn 35% GDP của đấtnước (AusAID, 2013; MARD, 2012). Nông nghiệp là ngành tạo ra sinh kế cơ bản cho khu vực nông thôn(Adger et al., 2003) nhưng lại rất nhạy cảm với tác động bên ngoài và đặcbiệt mức độ nhạy cảm sẽ tăng lên trong bối cảnh biến đổi khí hậu (Parry &Carter, 1985; Rosenzweig & Parry, 1994). Ở ĐBSCL, biến đổi khí hậu đangdiễn ra với các tác động đáng chú ý đến môi trường sinh thái-thủy văn nhưthay đổi về thời gian và không gian ngập lũ, tần suất và cường độ hạn hán,gia tăng các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt, sâu bệnh phá hoạt mùa màng.Những tác động này mang đến các rủi ro mới và làm nổi bật những khókhăn đã tồn tại từ trước (Keskinen et al., 2010; Pettengell, 2010). Mặt khác,sản xuất nông nghiệp cũng ảnh hưởng đến thay đổi khí hậu (Deressa et al.,2011) thông qua việc phát thải các khí nhà kính (GHG) từ các hoạt độngnuôi trồng khác nhau (Edwards-Jones et al., 2009; Maraseni et al., 2009). Tính dễ tổn thương của ngành nông nghiệp ở ĐBSCL phản ánh sự cầnthiết phải chuyển đổi hệ thống nông nghiệp theo hướng sinh thái-xã hộinhằm tiếp cận gần hơn với phát triển bền vững. Bên cạnh quan điểm chuyểnđổi nội sinh là sử dụng bền vững nguồn lực địa phương gắn liền với việc đachức năng nông thôn (rural multifunction) (Iosifides & Politidis, 2005), thìvới định hướng hướng ngoại, du lịch trở thành động lực và đóng vai tròquan trọng ở khu vực nông thôn (Brohman, 1996; Goodwin, ...