Giáo trình bảo quản nông sản - Chương 6: Sinh vật hại nông sản

Nông sản trong quá trình bảo quản thường bị một số đối tượng sinh vật gây hại, torng đó chủ yếu là một số loài vi sinh vật, côn trùng và chuột. Đối với các loại hạt được bảo quản trong điều kiện khô, thủy phần hạt thấp, đối tượng gây hại chủ yếu là côn trùng, nấm hại có khả năng thích nghi với điều kiện cho hạt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình bảo quản nông sản - Chương 6: Sinh vật hại nông sản CHƯƠNG VI SINH V T H I NÔNG S N “D ch h i ăn m t và phá ho i g n m t n a lư ng cung c p lương th c trên th gi i” (H i ngh T n th t Lương th c Th gi i năm 1978). Rõ ràng ñây là m t s t n th t không ñư c phép x y ra khi chúng ta ñang ph i ñ i m t v i tình tr ng tăng dân s và thi u lương th c trên toàn th gi i như hi n nay. Nông s n trong quá trình b o qu n thư ng b m t s ñ i tư ng sinh v t gây h i, trong ñó ch y u là m t s loài vi sinh v t, côn trùng và chu t. ð i v i các lo i h t (ngũ c c, ñ u ñ , cà phê, h tiêu...) ñư c b o qu n trong ñi u ki n khô, thu ph n h t th p, ñ i tư ng gây h i ch y u là côn trùng và n m h i có kh năng thích nghi v i ñi u ki n kho h t. ð i v i các lo i nông s n d và khá d h ng (rau, hoa, qu , c ), yêu c u ñư c b o qu n trong ñi u ki n ñ m cao hơn ñ duy trì thu ph n, các ñ i tư ng gây h i ch y u là các loài vi sinh v t bao g m c n m và vi khu n. Chu t không nh ng tr c ti p gây h i t t c các lo i nông s n mà còn t o ñi u ki n cho côn trùng và vi sinh v t ti p t c gây h i. Ngoài nh ng loài sinh v t trên, còn m t s loài có kh năng gây h i khác như m i, gián, chim, dơi,... 1. Vi sinh v t h i nông s n sau thu ho ch 1.1. Khái ni m Vi sinh v t là các loài sinh v t b c th p. M t s loài chưa có c u t o t bào hoàn ch nh như virus, nh ng loài này ch có th quan sát ñư c dư i kính hi n vi ñi n t v i ñ phóng ñ i hàng nghìn ho c ch c nghìn l n. Các loài vi khu n ph n l n có c u t o ñơn bào, có th quan sát dư i kính hi n vi thư ng. Các loài n m có c u t o ña bào nhưng thi u di p l c và các t ch c mô nên v n ph thu c hoàn toàn vào ngu n dinh dư ng t ký ch là các ñ i tư ng b h i. Ngư i ta phân lo i virus theo kh năng t n t i c a chúng trong vector (m t s loài côn trùng) truy n b nh (b n v ng, kém b n v ng và không b n v ng). Vi khu n ñư c phân lo i ch y u d a vào hình d ng ho c ph n ng hoá h c (gram+ và gram-). N m ñư c phân lo i theo phương th c sinh s n (N m H ñ ng, N m ð m, N m Túi, N m B t toàn) v i ñơn v phân lo i nh nh t là các ch ng n m. Các loài vi sinh v t nguy hi m g y h i nông s n sau thu ho ch nói chung và trong b o qu n nói riêng ph n l n là các loài n m, ñ c bi t là n m bán ho i sinh ho c ký sinh không b t bu c. Các bi u hi n tri u ch ng b h i trên nông s n ñư c g i chung là b nh nông s n. Tuy nhiên, trong quá trình nghiên c u, c n lưu ý phân bi t các b nh vi sinh v t (do vi sinh v t gây h i cho nông s n) và các b nh sinh lý (do các bi n ñ i sinh lý không bình thư ng c a b n thân nông s n-các r i lo n sinh lý). Virus kh m lá hoa tuy-lip (TuMV) Virus kh m lá xúp-lơ (CaMV) Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 77 Vi khu n Erwinia carotovora. N m Aspergillus flavus N m Aspergillus niger N m Rhyzopus sp. N m Penicillium sp. N m Fusarium sp. N m Alternaria sp. N m Colletotrichum goeosporioides N m Botryodiplodia theobromae Hình 1.6. M t s loài vi sinh v t h i nông s n thư ng g p trong b o qu n 1.2. S xâm nhi m và lây lan b nh h i a, Xâm nhi m t trư c và trong khi thu ho ch M t s loài vi sinh v t ch y u gây h i trư c thu ho ch, xâm nhi m nông s n t ngoài ñ ng trong quá trình sinh trư ng phát tri n c a cây, ho c xâm nhi m trong quá trình thu ho ch. Chúng Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 78 ñư c ñưa vào kho cùng v i s n ph m ho c nhi u các v t l n t p khác như ñ t cát, b i b n b ng nhi u cách khác nhau và trong nh ng ñi u ki n phù h p, có th ti p t c phát sinh gây h i. Trong m t s trư ng h p, ví d m t s lo i ngũ c c sau thu ho ch ñư c t n tr ngay trên ru ng, kh năng b nhi m n m trên ru ng là r t d . Thành ph n và t n su t xu t hi n c a các lo i n m ngoài ñ ng tuỳ thu c vào lo i cây tr ng, v trí ñ a lý và ñi u ki n th i ti t. ð i v i các lo i ngũ c c như lúa, mì, m ch ñư c tr ng h u h t các qu c gia trên th gi i, n m ñ ng ru ng chính xâm nhi m h t là các loài Alternaria, Cladosporium, Helminthosporium, và Fusarium. T t c các loài n m ñ ng ru ng c n ñ m cao ñ phát tri n, t c là thu ph n nông s n ph i cân b ng v i ñ m tương ñ i c a môi trư ng hơn 90%. Như v y, ñ i v i h t ngũ c c, s gây h i c a n m ñ ng ru ng ph thu c vào th i ñi m thu ho ch, ho c ít nh t là th i ñi m h t ñư c làm khô v i thu ph n xu ng dư i 20-22%. M t s n m ñ ng ru ng có th s ng sót trên h t t i m t vài năm, nhưng ch t r t nhanh n u ñ m môi trư ng b o qu n h xu ng kho ng 70%, hay m c tương ng, thu ph n h t kho ng 14%. ð i v i nông s n d h ng, r t nhi u các lo i n m ñ ng ru ng v n ti p t c phát sinh và gây h i do thu ph n và ñ m môi trư ng b o qu n l n. Trong m t s trư ng h p, m t s n m gây h i không ñáng k trư c thu ho ch l i tr thành ñ i tư ng nguy hi m gây b nh cho nông s n trong b o qu n. ð i v i ph n l n các nông s n d h ng, ngu n b nh ngoài ñ ng ñóng vai trò khá quan tr ng trong vi c phát b nh trong b o qu n. L. theobromae là loài n m có ph ký ch r ng, phân l p ñư c t nhi u lo i cây, tàn dư th c v t và trong ñ t, ñ u có th lây nhi m và gây b nh th i cu ng xoài sau thu ho ch. Phytophthora palmivora là loài n m trong ñ t cũng có th lây nhi m s u riêng và gây th i qu khi chín. b, Xâm nhi m sau thu ho ch và trong b o qu n Nhi u loài vi sinh v t xâm nhi m nông s n trong quá trình v n chuy n, chăm sóc sau thu ho ch và trong b o qu n. Vi khu n ho c n m có th lan truy n khi nông s n ti p xúc v i nhau, ho c qua các d ng c như dao kéo, ho c ngu n nư c r a cho nông s n d h ng. Ph bi n hơn, trong môi trư ng phân lo i, chăm sóc ho c b o qu n nông s n ñã s n có vô kh i bào t n m lơ l ng trong không ...