Giáo trình Các quy luật địa lý chung của Trái Đất - Cảnh quan học: Phần 2

Tiếp nối phần 1 của cuốn giáo trình, trong phần 2 nội dung được trình bày ở 2 phần: học thuyết về cảnh quan và phân vùng địa lý tự nhiên. Để biết rõ hơn về nội dung chi tiết, mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Các quy luật địa lý chung của Trái Đất - Cảnh quan học: Phần 2 PhÇn B C¶nh quan häc Theo A.G. Isatsenko viÖc nghiªn cøu líp vá ®Þa lý cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh theo 2 mÆt: 1) toµn bé vµ 2) theo nh÷ng bé phËn cÊu tróc riªng biÖt c¸c thÓ tæng hîp ®Þa lý. MÆt thø nhÊt lµ nhiÖm vô cña §Þa lý ®¹i c­¬ng, mÆt thø hai lµ cña C¶nh quan häc. Gi÷a §Þa lý ®¹i c­¬ng vµ C¶nh quan häc bao gåm hai bé phËn kh«ng t¸ch rêi nhau, liªn quan kÕ tôc nhau cña mét khoa häc. Nh÷ng kiÕn thøc c¬ së cña §Þa lý ®¹i c­¬ng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó nghiªn cøu c¶nh quan, ®ång thêi C¶nh quan häc lµ sù tiÕp tôc tÊt nhiªn cña §Þa lý ®¹i c­¬ng, trong ®ã nh÷ng quan ®iÓm ®Þa lý chung nhÊt cã thÓ dïng ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®Þa lý ®Þa ph­¬ng. Tõ ®ã cho thÊy C¶nh quan häc cã ý nghÜa thùc tiÔn lín lao nhiÒu mÆt, nã cã quan hÖ trùc tiÕp tíi vÊn ®Ò sö dông tæng hîp, b¶o vÖ vµ phôc håi nh÷ng nguån lîi thiªn nhiªn ë c¸c ®íi, c¸c khu vùc vµ c¸c vïng kh¸c nhau. §èi t­îng C¶nh quan häc lµ nghiªn cøu c¸c thÓ tæng hîp ®Þa lý gåm cÊu t¹o, sù ph¸t triÓn vµ sù ph©n bè cña chóng. Nãi kh¸c ®i, C¶nh quan häc lµ mét bé phËn cña §Þa lý tù nhiªn, nghiªn cøu vÒ sù ph©n hãa l·nh thæ cña líp vá ®Þa lý. Trong hÖ thèng ph©n hãa l·nh thæ ®Þa lý tù nhiªn, ®¬n vÞ c¬ së ®ã lµ c¶nh quan ®Þa lý mµ tõ ®ã cã tªn gäi lµ C¶nh quan häc. A.G. Isatsenko khi bµn vÒ c¬ së C¶nh quan häc ®· ph©n m«n C¶nh quan ra lµm 3 phÇn chÝnh: 1. Häc thuyÕt vÒ c¸c quy luËt ph©n hãa ®Þa lý tù nhiªn theo l·nh thæ (quy luËt ®Þa ®íi vµ phi ®Þa ®íi); 2. Häc thuyÕt vÒ c¶nh quan (hay lµ C¶nh quan häc víi nghÜa hÑp cña nã) ®Ò cËp ®Õn cÊu tróc, ®éng lùc, h×nh th¸i, ph©n lo¹i c¶nh quan vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c; 3. Ph©n vïng ®Þa lý tù nhiªn. 73 Ch­¬ng I C¶nh quan ®Þa lý I. kh¸i niÖm c¶nh quan ®Þa lý Kh¸i niÖm c¶nh quan lÇn ®Çu tiªn ®­îc sö dông nh­ lµ mét kh¸i niÖm khoa häc vµo ®Çu thÕ kû XX, lÊy tõ tiÕng §øc (die Landschaft) cã nghÜa lµ quang c¶nh. HiÖn nay tån t¹i nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ c¶nh quan. Mét sè t¸c gi¶ nh­ F.N.Mincov, D.L.Acm¨ng, Iu. Ephemov cho r»ng c¶nh quan lµ mét kh¸i niÖm chung, ®ång nghÜa víi tæng thÓ ®Þa lý thuéc c¸c cÊp ph©n vÞ kh¸c nhau. Mét sè t¸c gi¶ nh­ L.X. Becg¬ coi c¶nh quan lµ mét bé phËn t­¬ng ®èi nhá cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt lµ mét ®¬n vÞ l·nh thæ ®Þa lý x¸c ®Þnh, kh«ng ph¶i lµ mét danh tõ chung, còng kh«ng ph¶i lµ mét ®Þa tæng thÓ bÊt kú mµ lµ mét ®¬n vÞ c¬ b¶n nh­ng lµ ®¬n vÞ cÊp thÊp cña ph©n vïng ®Þa lý tù nhiªn. MÆc dï nh÷ng ®Þnh nghÜa do nhiÒu t¸c gi¶ ®­a ra cã nh÷ng nÐt kh¸c nhau vÒ chi tiÕt nh­ng nãi chung chóng gièng nhau ë chç coi c¶nh quan nh­ lµ mét tæng thÓ ®Þa lý tù nhiªn. Quan ®iÓm gi¶i thÝch c¶nh quan theo vïng nh­ L.X. Becg¬ ®­îc phÇn lín c¸c nhµ ®Þa lý X« ViÕt cò ñng hé vµ ®­îc ph¸t triÓn trong c¸c t¸c phÈm cña L.G. Ramenxki, X.V. Kalexnik, N.A. X«ltxev, V.B. Xotxava, A.A. Grigoriev vµ nhiÒu nhµ ®Þa lý kh¸c. X.V. Kalexnik (1959) ®Þnh nghÜa c¶nh quan c¶nh quan ®Þa lý lµ mét bé phËn nhá cña bÒ mÆt tr¸i ®Êt, kh¸c biÖt vÒ chÊt víi c¸c bé phËn kh¸c, ®­îc bao bäc bëi nh÷ng ranh giíi tù nhiªn vµ b¶n th©n lµ mét sù kÕt hîp c¸c hiÖn t­îng vµ ®èi t­îng t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch cã quy luËt ®­îc biÓu hiÖn mét c¸ch ®iÓn h×nh trªn mét kh«ng gian réng vµ cã quan hÖ mäi mÆt víi líp vá ®Þa lý. §Þnh nghÜa nµy ch­a bao hµm c¸c chØ tiªu cô thÓ, nã chØ t¹o nªn mét kh¸i niÖm chung trong §Þa lý häc, gièng nh­ kh¸i niÖm chung vÒ thæ nh­ìng, khÝ hËu... 74 XuÊt ph¸t tõ nh÷ng kinh nghiÖm nghiªn cøu c¶nh quan trªn thùc ®Þa, N.A. X«ltxev (1962) ®· ®­a ra mét ®Þnh nghÜa râ rµng vµ cô thÓ vÒ c¶nh quan: C¶nh quan lµ mét thÓ tæng hîp l·nh thæ tù nhiªn ®ång nhÊt vÒ mÆt ph¸t sinh, cã mét nÒn ®Þa chÊt ®ång nhÊt, cã mét kiÓu ®Þa h×nh, mét khÝ hËu ®ång nhÊt vµ bao gåm mét tËp hîp c¸c c¶nh khu chÝnh vµ phô cã liªn kÕt víi nhau vÒ mÆt ®éng lùc vµ lÆp ®i lÆp l¹i trong kh«ng gian mét c¸ch cã quy luËt, tËp hîp c¸c c¶nh khu nµy chØ thuéc vÒ c¶nh quan ®ã mµ th«i. N.A. X«ltxev ®· x¸c ®Þnh ®­îc cÊu tróc th¼ng ®øng vµ cÊu tróc ngang cña c¶nh quan. §Þnh nghÜa nµy cã ý nhÊn m¹nh: c¶nh quan lµ mét hÖ thèng nh÷ng tæng hîp thÓ tù nhiªn ®¬n gi¶n ®­îc cÊu t¹o mét c¸ch cã quy luËt tõ d­íi lªn. A.G. Isatsenco (1965) ®· bæ sung cho ®Þnh nghÜa trªn, «ng nhÊn m¹nh r»ng, bÊt kú mét c¶nh quan nµo còng lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn vµ ph©n dÞ cña líp vá ®Þa lý, do ®ã cã ®Æc ®iÓm ®ång nhÊt vÒ c¶ mÆt ®Þa ®íi vµ phi ®Þa ®íi, cã mét cÊu tróc h×nh th¸i c¸ biÖt. Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña §Þa lý häc, mét sè ý kiÕn cho r»ng khi hiÓu kh¸i niÖm vÒ c¶nh quan kh«ng ®­îc chØ h¹n chÕ ë viÖc ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu thuÇn tóy cña tù nhiªn, mét tù nhiªn ch­a bÞ ®ông ch¹m bëi con ng­êi, mµ cÇn ph©n tÝch lu«n c¸c mèi quan hÖ tån t¹i gi÷a c¸c hîp phÇn tù nhiªn cña c¶nh quan víi c¸c hîp phÇn d©n c­ vµ nÒn v¨n hãa cña con ng­êi (L.X. Becg¬), chÝnh sù hîp nhÊt gi÷a hai lo¹i hîp phÇn ®ã míi t¹o thµnh mét thÓ thèng nhÊt hoµn chØnh h¬n lµ c¶nh quan. ii. c¸c dÊu hiÖu cña c¶nh quan Qua c¸c ®Þnh nghÜa cña c¸c nhµ c¶nh quan häc, Lª B¸ Th¶o (1988) ®· nªu ra nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n cña c¶nh qu ...