Giáo trình Kỹ thuật dạy Sinh học: Phần 2 - TS. Phan Đức Duy

Phần 2 của cuốn Giáo trình Kỹ thuật dạy Sinh học có nội dung giới thiệu về: thiết kế và sử dụng sơ đồ, trắc nghiệm khách quan trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập, tổ chức dạy học theo nhóm. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Kỹ thuật dạy Sinh học: Phần 2 - TS. Phan Đức Duy Chương 5 THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG SƠ ĐỒ 1. Khái niệm sơ đồ và sơ đồ hóa 1.1. Khái niệm sơ đồ logic Theo Nguyễn Ngọc Quang, sơ đồ logic bao gồm các ô (đỉnh) chứa đựng những kiến thức, các mũi tên (cung) chỉ liên hệ dẫn xuất hoặc bao hàm. Sơ đồ logic thể hiện mối liên hệ về nội dung bên trong của các sự vật hiện tượng. Trong sơ đồ logic các mối liên hệ nhân quả được thể hiện rõ ràng. 1.2. Khái niệm sơ đồ hóa Sơ đồ hóa là biện pháp diễn đạt nội dung dạy học bằng ngôn ngữ sơ đồ. Ngôn ngữ sơ đồ được thể hiện bằng các kí hiệu khác nhau như: Sơ đồ khối, sơ đồ xích − chu trình, sơ đồ phân nhánh cành cây… Mỗi loại kiến thức có thể được mô hình hóa bằng một loại sơ đồ đặc trưng để phản ánh thuộc tính bản chất của loại kiến thức đó. Trong dạy học, có thể sử dụng biện pháp sơ đồ hóa để dạy một khái niệm, một bài học, một chương hoặc một phần. Tuy nhiên, không phải tất cả các nội dung dạy học đều có thể sử dụng biện pháp sơ đồ hóa. Khi sử dụng biện pháp sơ đồ hóa ta cần xét các phần tử của một tập hợp nào đó và mối quan hệ giữa các phần tử. Các phần tử của tập hợp được biểu thị bằng các đỉnh của sơ đồ, còn các mối quan hệ của các cặp phần tử được biểu thị bằng tập hợp các cạnh hay cung. Ngoài cách diễn đạt bằng sơ đồ, quan hệ trong tập hợp xếp vào hai nhóm chính là hình vẽ sơ đồ và sơ đồ nội dung. 2. Vai trò của biện pháp sơ đồ hóa trong dạy − học 2.1. Đối với giáo viên Trong dạy học, phương pháp chuyển tải thông tin của người dạy là một trong những yếu tố quyết định đến số lượng và chất lượng thông tin người học tiếp thu được. Có nhiều phương pháp chuyển tải thông tin khác nhau, tùy thuộc vào nội dung cụ thể của tri thức và đặc trưng riêng của từng môn học mà người dạy lựa chọn loại phương pháp chuyển tải nào cho thích hợp và đạt hiệu quả cao nhất. Với đặc trưng riêng của môn Sinh học- môn học nghiên cứu đối tượng sống bao gồm: nghiên cứu các đặc điểm cấu tạo, các quá trình sinh lí, hóa sinh, các mối quan hệ giữa các tổ chức sống với nhau và với môi trường, sự vận động của thế giới sống qua không gian và thời gian thì phương pháp chuyển tải bằng sơ đồ thường mang lại hiệu quả cao. Vì trong quá trình dạy học Sinh học, nếu giáo viên dùng sơ đồ để chuyển tải tri thức thì học sinh không chỉ tiếp thu qua lời giảng của giáo viên mà còn được tận mắt nhìn một cách tường minh mối quan hệ giữa các nội dung lí thuyết qua những dấu hiệu 31 trực quan. Có thể nói ngôn ngữ sơ đồ được nhiều giáo viên sinh học sử dụng trong quá trình dạy học vì nó những ưu điểm sau: + Ngôn ngữ sơ đồ vừa cụ thể, trực quan, chi tiết nhưng vừa có tính khái quát, trừu tượng và hệ thống cao. Sơ đồ cho phép học sinh tiếp cận với nội dung kiến thức bằng con đường logic tổng – phân – hợp, nghĩa là cùng một lúc giáo viên vừa phân tích đối tượng nhận thức thành các sự kiện, các yếu tố cấu thành, vừa tổng hợp, hệ thống hóa các sự kiện, các yếu tố đó thành một thể thống nhất, thuận lợi cho việc khái quát hóa để hình thành khái niệm khoa học. + Ngoài ra, sơ đồ cho phép phản ánh trực quan cùng lúc hai mặt tĩnh và động của hiện tượng, quá trình sinh học. Chính vì thế mà trong dạy học Sinh học, nếu giáo viên biết cách khai thác triệt để ưu việt này thì sẽ đạt hiệu quả dạy học cao. Trong các hiện tượng, quá trình sinh học thì mặt tĩnh thường phản ánh yếu tố cấu trúc, còn mặt động phản ánh hoạt động chức năng sinh học của cấu trúc đó. Như vậy sơ đồ hóa là hình thức diễn đạt tối ưu các thông tin về mối quan hệ giữa các yếu tố cấu trúc, mối quan hệ giữa cấu trúc với chức năng của các sự kiện, quá trình sinh học. Trong quá trình dạy học Sinh học, sử dụng biện pháp sơ đồ hóa sẽ giúp giáo viên: + Thường xuyên nhận được thông tin liên hệ ngược từ học trò để điều chỉnh học động dạy học phù hợp và kịp thời. + Điều chỉnh tối ưu quá trình tư duy của học sinh. + Nắm bắt nhanh, chính xác năng lực tư duy và trình độ nhận thức của học sinh, từ đó đưa ra những biện pháp giúp đỡ phù hợp. + Phát hiện kịp thời những học sinh tiến bộ rõ rệt hoặc sút kém đột ngột để có biện pháp động viên hoặc giúp đỡ kịp thời. So với các hình thức diễn đạt khác như ngôn ngữ viết, ngôn ngữ nói, ngôn ngữ điệu bộ, ngôn ngữ kí hiệu thì ngôn ngữ sơ đồ có nhiều ưu việt hơn trong việc diễn đạt nội dung, ý tưởng về một khái niệm, một cơ chế hay một quá trình sinh học. 2.2. Đối với học sinh Trong quá trình học, biện pháp sơ đồ hóa mang lại những hiệu quả cơ bản sau: - Đây là một trong những biện pháp giúp học sinh rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, thực hiện các thao tác tư duy và biện pháp logic, đồng thời rèn luyện kỹ năng đọc sách và tự nghiên cứu tài liệu sách giáo khoa. - Góp phần nâng cao nhu cầu nhận thức và tinh thần trách nhiệm của học sinh trong học tập. - Bên cạnh giúp học sinh lĩnh hội được ...