Góp phần tìm hiểu lý thuyết cơ cấu, chức năng - Bùi Đình Thanh

Tầm quan trong của lý thuyết đối với sự phát triển khoa học nói chung và khoa học xã hội nói riêng trong đó bao gồm cả xã hội học là điều đã được nghiên cứu khoa học khẳng định, không còn gì phải bàn cãi. Bài viết "Góp phần tìm hiểu lý thuyết cơ cấu, chức năng" tìm hiểu một trong những lý thuyết đó: Lý thuyết cơ cấu hoặc cấu trúc chức năng. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Góp phần tìm hiểu lý thuyết cơ cấu, chức năng - Bùi Đình Thanh X· héi häc sè 4 (80), 2002 13 Gãp phÇn t×m hiÓu lý thuyÕt c¬ cÊu - chøc n¨ng Bïi §×nh Thanh TÇm quan träng cña lý thuyÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc nãi chung, khoa häc x· héi nãi riªng trong ®ã bao gåm c¶ x· héi häc lµ ®iÒu ®· ®−îc giíi nghiªn cøu khoa häc kh¼ng ®Þnh, kh«ng cßn g× ph¶i bµn c·i. Max Weber ®· cã nh÷ng nhËn xÐt s©u s¾c vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ biÕn chuyÓn cña c¸c lý thuyÕt khoa häc: Bé m¸y trÝ tuÖ mµ qu¸ khø ®· ph¸t triÓn b»ng mét sù x©y dùng vÒ ý t−ëng, nghÜa lµ b»ng mét sù biÕn ®æi trong ý t−ëng thùc tÕ ®−îc c¶m nhËn ngay tøc kh¾c vµ b»ng viÖc ®−a sù biÕn ®æi ®ã vµo trong nh÷ng kh¸i niÖm t−¬ng øng víi tr×nh ®é c¸c kiÕn thøc vµ víi ph−¬ng h−íng nh÷ng lîi Ých cña thùc tÕ ®ã. Bé m¸y trÝ tuÖ nh− thÕ lu«n lu«n ë vµo tr¹ng th¸i ®Êu tranh víi nh÷ng kiÕn thøc míi mµ chóng ta cã thÓ vµ muèn cã tõ thùc tÕ hiÖn t¹i. ChÝnh lµ trong cuéc ®Êu tranh ®ã mµ tiÕn bé cña c¸c khoa häc ®−îc thùc hiÖn. LÞch sö c¸c khoa häc vÒ ®êi sèng x· héi do ®ã vÉn sÏ lµ mét sù qu¸ ®é tiÕp tôc cña ý ®Þnh s¾p ®Æt vÒ mÆt ý t−ëng nh÷ng hiÖn t−îng víi viÖc kh¸i niÖm hãa sù gi¶i thÓ nh÷ng h×nh t−îng trÝ tuÖ ®· ®¹t ®−îc b»ng sù më réng vµ di chuyÓn cña ch©n trêi khoa häc, råi sau ®ã l¹i x©y dùng nh÷ng kh¸i niÖm míi trªn c¬ së ®−îc thay ®æi ®ã1. LÞch sö x· héi häc, nÕu chØ tÝnh tõ Auguste Comte vµ Karl Marx ®Õn nay míi chØ h¬n 150 n¨m, nh−ng trong thêi gian ®ã, khi ®· ®−îc thõa nhËn lµ mét m«n khoa häc, nã ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ víi nhiÒu lý thuyÕt nh»m cè g¾ng gi¶i ®¸p c¸c vÊn ®Ò x· héi ®−îc ®Æt ra trong ®êi sèng hiÖn ®¹i. Trong bµi viÕt nµy, t«i muèn gãp phÇn t×m hiÓu mét trong nh÷ng lý thuyÕt ®ã, lý thuyÕt c¬ cÊu (hoÆc cÊu tróc) chøc n¨ng. T¹i cuéc Héi th¶o quèc gia vÒ X· héi häc lÇn thø nhÊt t¹i Hµ Néi trong th¸ng 4.2001, ®· cã nhiÒu b¶n tham luËn nhÊn m¹nh cÇn t¨ng c−êng nghiªn cøu lý luËn trong nhiÖm vô x©y dùng sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña X· héi häc ViÖt Nam. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña n−íc ta hiÖn nay, thêi kú qu¸ ®é x©y dùng chñ nghÜa x· héi vËn ®éng trong mét bèi c¶nh lÞch sö cã thÓ t¹m gäi lµ mét qu¸ tr×nh 1 MÐthodologie de Max Weber (Ph−¬ng ph¸p luËn cña M.Weber). Nxb Des temps modernes. Paris. 1967. pp.1836 Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 14 Gãp phÇn t×m hiÓu lý thuyÕt c¬ cÊu - chøc n¨ng vËn ®éng kÐp cña mét hiÖn t−îng x· héi h×nh thµnh tõ sù thÈm thÊu qua l¹i gi÷a mét bªn lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn tõ mét x· héi chËm ph¸t triÓn sang mét x· héi v¨n minh, hiÖn ®¹i vµ mét bªn lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Sù vËn ®éng cña qu¸ tr×nh kÐp ®ã lµ cùc kú phøc t¹p v× c¸c quan hÖ x· héi g¾n víi c¬ cÊu x· héi kh«ng cßn ®¬n gi¶n nh− tr−íc do sù thay ®æi nhanh chãng vÒ c¬ cÊu giai cÊp x· héi, c¬ cÊu lao ®éng, nghÒ nghiÖp, do nh÷ng chuyÓn dÞch, di ®éng x· héi víi nh÷ng qu¸ tr×nh thay ®æi cña nh÷ng t¸c nh©n x· héi, cña nh÷ng céng ®ång lín hoÆc nhá ®i ®«i víi nh÷ng chøc n¨ng t−¬ng øng lµm cho c¸c quan hÖ x· héi phong phó h¬n, phøc t¹p h¬n tuy kh«ng lµm thay ®æi b¶n chÊt cña x· héi x· héi chñ nghÜa. Trªn thùc tÕ, ngµy nay khi ®i vµo nghiªn cøu nh÷ng chñ ®Ò x· héi häc quan träng ë n−íc ta, dï trªn cÊp ®é vÜ m« (vÝ nh− víi chñ ®Ò x· héi ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp toµn cÇu hãa), hoÆc trong tõng lÜnh vùc riªng biÖt (vÝ nh− x· héi häc vÒ c¬ cÊu x· héi, vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo, vÒ x· héi häc gia ®×nh, x· héi häc v¨n hãa, x· héi häc gi¸o dôc, x· héi häc quyÒn lùc, vÒ Nhµ n−íc...), kh«ng thÓ kh«ng hiÓu biÕt, dï ë møc ®é kh¸i qu¸t nhÊt c¸c lý thuyÕt vÒ c¬ cÊu - chøc n¨ng. Lý thuyÕt c¬ cÊu - chøc n¨ng lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ tæng hîp cña nhiÒu kh¸i niÖm tr¶i dµi qua nhiÒu thËp kû. Tr−íc hÕt, xin nh¾c l¹i kh¸i niÖm vÒ c¬ cÊu x· héi. Ng−êi ta ghi nhËn lµ kh¸i niÖm ®Çu tiªn vÒ c¬ cÊu ®−îc sö dông trong khoa häc tù nhiªn ë thÕ kû 17 víi nghÜa lµ tæ chøc. §Õn thÕ kû 19, kh¸i niÖm c¬ cÊu míi ®−îc sö dông trong khoa häc x· héi víi nghÜa mét c¬ thÓ sèng, mét c¬ quan cña x· héi, mét hÖ thèng. Tõ ®ã dÉn ®Õn kh¸i niÖm cña Auguste Comte lµ bÊt cø mét hiÖn t−îng x· héi nµo chØ cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch b»ng c¸ch g¾n nã víi mét c¬ cÊu ®−îc xem nh− mét tæng thÓ. Kh¸i niÖm c¬ cÊu còng ®−îc khoa häc t©m lý (Kochler, Piaget), t©m lý häc x· héi (Lewin) vµ ng«n ng÷ häc (de Saussure, Troubetjkoï) sö dông. Trong lÜnh vùc x· héi häc, c¬ cÊu ®−îc xem lµ mét tæng thÓ c¸c yÕu tè cã nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a chóng víi nhau theo kiÓu bÊt cø mét sù thay ®æi nµo cña mét yÕu tè hoÆc mét quan hÖ tÊt yÕu dÉn ®Õn sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè quan hÖ kh¸c2 . Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû 20, xuÊt hiÖn lý thuyÕt vÒ c¬ cÊu x· héi mµ ng−êi ...