Góp phần tìm hiểu người nông dân Việt Nam thời kỳ đổi mới - Mai Huy Bích

Tham khảo nội dung bài viết "Góp phần tìm hiểu người nông dân Việt Nam thời kỳ đổi mới" dưới đây để nắm bắt được người nông dân, người thực thi nền kinh tế đạo đức, người nông dân hợp lý, người nông dân Việt Nam sống hợp đạo đức hay hợp lý, một vài dữ liệu về hoạt động của người nông dân thời đổi mới,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Góp phần tìm hiểu người nông dân Việt Nam thời kỳ đổi mới - Mai Huy BíchX· héi häc sè 4 (88), 2004 11 gãp phÇn t×m hiÓu ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam thêi ®æi míi Mai Huy BÝch Trong khi nhiÒu (nÕu kh«ng nãi lµ hÇu hÕt) nghiªn cøu cho ®Õn nay cña ViÖtNam vÒ ng−êi n«ng d©n chØ tËp trung vµo m« t¶ cuéc sèng cña hä, chø ch−a quant©m ®Õn x©y dùng lý thuyÕt vÒ hä, th× ë mét phÇn t− cuèi thÕ kû XX, khoa häc x· héiquèc tÕ ®· cã nhiÒu nç lùc kiÕn t¹o lý thuyÕt nh»m t×m hiÓu ng−êi n«ng d©n ViÖtNam. Trong sè ®ã ®¸ng kÓ nhÊt cã cuèn NÒn kinh tÕ ®¹o ®øc cña ng−êi n«ng d©ncña J. Scott (1976) vµ Ng−êi n«ng d©n hîp lý cña S. Popkin (1979) (®Òu lµ c¸c t¸cgi¶ Mü). Cuèn s¸ch thø hai viÕt ra nh»m tranh luËn víi cuèn thø nhÊt, vµ c¶ hai ®·g©y tiÕng vang s©u réng trong giíi häc thuËt kh«ng chØ vÒ ViÖt Nam vµ §«ng Nam ¸nãi riªng, mµ c¶ vÒ ng−êi n«ng d©n vµ biÕn ®æi x· héi n«ng d©n ë thÕ kû XX nãichung. §¸ng tiÕc lµ cho tíi nay vÉn cßn rÊt Ýt nghiªn cøu cña chóng ta nh¾c tíi haic«ng tr×nh nµy, cµng Ýt ng−êi ®èi tho¹i, tranh luËn víi hä vµ kiÓm chøng hä. Bµi viÕt nµy cè g¾ng giíi thiÖu v¾n t¾t hai c«ng tr×nh nªu trªn vµ cuéc tranhluËn gi÷a hä, còng nh− d− luËn xung quanh hä. Sau ®ã dùa trªn mét sè Ýt ái d÷ liÖuhiÖn cã tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau (kh«ng chØ c¸c nghiªn cøu r¶i r¸c mµ c¶ phãng sùb¸o chÝ) bµi viÕt sÏ thö b−íc ®Çu kiÓm nghiÖm hai lý thuyÕt trªn, vµ nh»m gãp phÇnt×m hiÓu ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam. Tuy nhiªn tr−íc tiªn cÇn nªu râ mét sè giíi h¹n.Chñ ®Ò cña hai cuèn s¸ch lµ t×m hiÓu, lý gi¶i nh÷ng phong trµo ®Êu tranh cña n«ngd©n ViÖt Nam (vµ riªng cuèn s¸ch cña Scott th× nãi c¶ ®Õn Myanmar) ë thÕ kû XXchèng ®Þa chñ cïng chÝnh quyÒn thùc d©n ch©u ¢u vµ biÕn ®æi x· héi x¶y ra nhê ®ã.Trong khu«n khæ bµi nµy, chóng ta sÏ chØ bµn ®Õn nh÷ng g× liªn quan tíi ViÖt Nam. Thªm n÷a, bµi nµy sÏ kh«ng ®¸nh gi¸ ®é chÝnh x¸c lÞch sö cña hai c«ng tr×nh,mµ chØ l−u ý tíi nh÷ng chøng cø vµ lËp luËn vÒ b¶n chÊt ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam.ThËt ra, hai c«ng tr×nh kh«ng ph¶i nghiªn cøu sö häc thuÇn tóy, v× c¸c t¸c gi¶ kh«ngdõng l¹i ë viÖc tËp hîp t− liÖu ®Ó m« t¶ mét sù kiÖn nhÊt ®Þnh. Thay vµo ®ã, tõ d÷liÖu lÞch sö, c¶ hai ®i ®Õn nh÷ng kh¸i qu¸t hãa vµ x©y dùng lý thuyÕt vÒ b¶n chÊtn«ng d©n, ®Þnh nghÜa ng−êi n«ng d©n cïng nÒn v¨n hãa cña hä (Scott, 1976: 157),còng nh− vÒ chÝnh trÞ, biÕn ®æi x· héi vµ c¸ch m¹ng. Scott nãi râ chñ ®Þnh kh¸i qu¸thãa cña m×nh: ... mÆc dï khëi ®Çu trong lÜnh vùc kinh tÕ häc, viÖc nghiªn cøu nÒnkinh tÕ ®¹o ®øc cña n«ng d©n ph¶i kÕt thóc ë viÖc nghiªn cøu nÒn v¨n hãa vµ t«ngi¸o n«ng d©n (1976: vii). Hai t¸c gi¶ kú väng nh÷ng ®iÒu nµy cã søc bao qu¸t vµ ¸pdông kh«ng riªng ë ViÖt Nam hay §«ng Nam ¸, mµ réng r·i h¬n. Sö häc ph¶i ®i t×msù kh¸i qu¸t hãa (Baker, 1981: 348) - viÖc lµm nµy cã lÏ cßn xa l¹ víi ®«ng ®¶o giíi Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn12 Gãp phÇn t×m hiÓu ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam thêi §æi míisö n−íc nhµ. Mong r»ng c¸c nhµ sö häc ViÖt Nam cã quan t©m ®Õn lý thuyÕt sÏ kiÓmnghiÖm tÝnh x¸c thùc lÞch sö cña hai c«ng tr×nh giíi thiÖu ë ®©y. Cuèi cïng, do ch−a cã mét nghiªn cøu chuyªn s©u nµo ®Ó chøng minh hoÆctranh luËn vÒ chñ ®Ò hai cuèn s¸ch, nh÷ng g× tr×nh bµy d−íi ®©y chØ lµ d÷ liÖu t¶nm¹n tõ c¸c nguån kh¸c nhau, ®−îc tËp hîp l¹i nh»m môc ®Ých ban ®Çu lµ s¬ bé kiÓmnghiÖm mét vµi ®iÒu ë c¸c s¸ch ®ã. Hy väng nã cã thÓ gîi më cho nh÷ng nghiªn cøuchuyªn s©u sau nµy. I. N«ng d©n - ng−êi thùc thi nÒn kinh tÕ ®¹o ®øc Dùa trªn cuéc ph¶n kh¸ng ®èi víi chÕ ®é thùc d©n Anh cña n«ng d©n vïng h¹Myanmar vµ phong trµo X« ViÕt NghÖ TÜnh cña ViÖt Nam chèng ®Þa chñ cïng chÝnhquyÒn Ph¸p n¨m 1930, Scott t×m xem sù bãc lét nµo - theo c¶m nhËn cña b¶n th©nn«ng d©n - dÉn ®Õn nh÷ng cuéc ph¶n kh¸ng ®ã. ¤ng cho r»ng c¸c chÝnh quyÒn thùcd©n ch©u ¢u ®· ph¸ vì nh÷ng nÒn t¶ng cæ truyÒn kh«ng chØ vÒ kinh tÕ mµ c¶ vÒ ®¹o®øc cña Myanmar vµ ViÖt Nam, khiÕn ph¶n kh¸ng næ ra. Theo «ng, n«ng d©n ë hai x· héi ®Òu sèng cùc kú nghÌo nµn, ë møc bÊp bªnhmµ giíi khoa häc x· héi quèc tÕ gäi lµ nÒn kinh tÕ sinh tån. T×nh thÕ cña hä gièngnh− mét ng−êi th−êng xuyªn bÞ n−íc ngËp ®Õn cæ, mµ chØ mét gîn sãng còng ®ñ lµmanh ta chÕt ®uèi (Scott, 1976: 1). Do sèng s¸t mÐp sù chÕt ®ãi nh− vËy, hä thùc thic¸i gäi lµ nÒn ®¹o ®øc sinh tån víi nh÷ng nguyªn lý chñ yÕu sau ®©y. Thø nhÊt,ng−êi n«ng d©n Ýt tÝnh to¸n ph¸t huy tèi ®a lîi nhuËn, mµ chØ lo lµm ¨n vµ xö sù saocho tr¸nh ®−îc nh÷ng rñi ro thÊt b¸t, tr¸nh dÉn c¶ nhµ hä tíi chÕt ®ãi. ChÝnh c¸inguyªn t¾c an toµn trªn hÕt nµy ®· ®øng ë ®»ng sau rÊt nhiÒu s¾p xÕp vÒ kü thuËt,x· héi vµ ®¹o ®øc cña mét trËt tù n«ng nghiÖp tiÒn t− b¶n (1976: 5). Thø hai, ng−êin«ng d©n cã tiªu chuÈn xuÊt ph¸t tõ nÒn kinh tÕ ®¹o ®øc cña hä ®Ó ®¸nh gi¸ xemmét t×nh huèng cô thÓ lµ c«ng b»ng hay kh«ng. Tiªu chuÈn ®ã mét mÆ ...