Hiện trạng và xu hướng quá độ tử vong ở Việt Nam - Nguyễn Đức Vinh

Tham khảo nội dung bài viết "Hiện trạng và xu hướng quá độ tử vong ở Việt Nam" dưới đây để nắm bắt được lý thuyết quá độ tử vong và một số khái niệm liên quan, tình trạng giảm mức chết ở Việt Nam trong mấy thập kỷ qua, phân tích nguyên nhân tử vong của dân số Việt Nam,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết để nắm bắt nội dung chi tiết, với các bạn chuyên ngành Xã hội học thì đây là tài liệu tham khảo hữu ích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hiện trạng và xu hướng quá độ tử vong ở Việt Nam - Nguyễn Đức Vinh48 X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 3 (95), 2006HiÖn tr¹ng vµ xu h−íng qu¸ ®é tö vong ë ViÖt Nam NguyÔn §øc Vinh Sèng l©u vµ kháe m¹nh ngµy cµng ®−îc c«ng nhËn lµ mét trong nh÷ng chØ b¸oquan träng nhÊt cña ph¸t triÓn x· héi còng nh− ph¸t triÓn con ng−êi (UnitedNations, 1986:1). ¦íc väng sèng l©u lu«n tån t¹i cïng víi lÞch sö nh©n lo¹i, mÆc dïnh÷ng thµnh tùu to lín trong viÖc gi¶m møc chÕt vµ t¨ng tuæi thä chØ diÔn ra chñyÕu trong kho¶ng n¨m thËp kû qua ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ h¬n mét thÕ kû quatrªn thÕ giíi nãi chung. §iÒu ®ã cã sù liªn quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn cuéc c¸chm¹ng khoa häc c«ng nghÖ cïng víi nh÷ng tiÕn bé x· héi kh¸c cña nh©n lo¹i. LÞch sö gi¶m møc chÕt trªn thÕ giíi cho thÊy, qu¸ tr×nh nµy th−êng tu©n theoquy luËt c¬ b¶n chung, song còng cã nh÷ng ®Æc thï ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm kinh tÕ,chÝnh trÞ, v¨n hãa vµ x· héi cña tõng nhãm d©n c− cô thÓ. Nh÷ng quèc gia víi møcph¸t triÓn kinh tÕ vµ khoa häc kü thuËt cao cã ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi ®Ó n©ng caotuæi thä ng−êi d©n. Nh−ng sù phæ biÕn toµn cÇu cña y häc hiÖn ®¹i ®· t¹o ®iÒu kiÖncho nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− ViÖt Nam còng cã c¬ héi ®Èy nhanh qu¸ tr×nhgi¶m møc chÕt b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch can thiÖp kÞp thêi vµ thÝch hîp. Do ®ã, viÖchiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hiÖn tr¹ng tö vong lµ rÊt cÇn thiÕt trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnhs¸ch liªn quan ®Õn chÊt l−îng d©n sè vµ søc kháe ë n−íc ta hiÖn nay. Bµi viÕt nµy më®Çu b»ng viÖc giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ lý thuyÕt qu¸ ®é tö vong vµ mét sè kh¸i niÖm cãliªn quan. Trªn c¬ së ®ã, hiÖn tr¹ng vµ triÓn väng gi¶m tö vong ë ViÖt Nam sÏ ®−îcph©n tÝch vµ tæng hîp qua c¸c sè liÖu ®iÒu tra d©n sè vµ kh¶o s¸t quèc gia gÇn ®©y. 1. Lý thuyÕt qu¸ ®é tö vong vµ mét sè kh¸i niÖm liªn quan Qu¸ ®é tö vong lµ mét trong hai cÊu thµnh c¬ b¶n cña qu¸ ®é d©n sè, trong®ã, d©n sè chuyÓn tõ x· héi truyÒn thèng víi møc sinh vµ møc chÕt cao sang x· héihiÖn ®¹i víi møc sinh vµ møc chÕt thÊp (xem Caldwell, 1976; Kirk, 1996). Nh− vËy,thuËt ng÷ “qu¸ ®é tö vong” hµm ý sù gi¶m møc chÕt hay t¨ng tuæi thä trung b×nhtrong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ë mét quèc gia. Vµo thêi kú s¬ khai cña lý thuyÕt qu¸ ®é d©n sè, tøc lµ kho¶ng gi÷a thÕ kû haim−¬i, ®· cã kh«ng Ýt nhËn ®Þnh cho r»ng hiÖn ®¹i hãa lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cñagi¶m møc chÕt, vµ gi¶m møc chÕt sÏ lµ ®éng lùc c¬ b¶n dÉn ®Õn suy gi¶m møc sinh(Santow, 1997:2). Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu sau ®ã ®· chØ ra r»ng c¬ chÕqu¸ ®é d©n sè phøc t¹p h¬n nhiÒu vµ trªn thùc tÕ, kh«ng cã hai quèc gia nµo cã qu¸®é d©n sè gièng hÖt nhau. Cã nhiÒu b»ng chøng ë c¸c quèc gia kh¸c nhau cho thÊy Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn NguyÔn §øc Vinh 49møc sinh cã thÓ gi¶m tr−íc møc chÕt, hoÆc møc sinh cao vÉn ®−îc duy tr× ngay c¶ khimøc chÕt ®· gi¶m, hay qu¸ ®é d©n sè cã thÓ diÔn ra víi møc ®é hiÖn ®¹i hãa t−¬ng®èi thÊp. Nh×n chung, m« h×nh gi¶m møc tö vong ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ t−¬ng®èi ®a d¹ng. Theo Kirk (1996:367), qu¸ tr×nh qu¸ ®é tö vong trong thÕ giíi hiÖn ®¹i cã thÓchia thµnh ba thêi kú. Thêi kú thø nhÊt diÔn ra t−¬ng ®èi chËm ë c¸c n−íc T©y ¢uvµo thÕ kû 19, khi mµ mét sè yÕu tè hiÖn ®¹i hãa, ch¼ng h¹n nh− sù ph¸t triÓn kinhtÕ, c¬ së h¹ tÇng, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh vµ dinh d−ìng…, ®· lµ nh÷ng ®éng lùcchÝnh quyÕt ®Þnh gi¶m møc tö vong. ë thêi kú thø hai, tõ cuèi thÕ kû 19 cho ®Õntr−íc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, møc chÕt gi¶m chñ yÕu lµ do cuéc c¸ch m¹ngtrong y häc, c¸c thµnh tùu cña y tÕ c«ng céng vµ nç lùc tuyªn truyÒn gi¸o dôc søckháe. Thêi kú thø ba b¾t ®Çu tõ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai cho ®Õn ngµynay víi b−íc ®ét ph¸ b»ng sù phæ biÕn réng r·i cña thuèc kh¸ng sinh vµ tiªm chñng.Trong thêi kú nµy, møc chÕt ®· suy gi¶m rÊt ®¸ng kÓ, kh«ng chØ ë c¸c n−íc c«ngnghiÖp ph¸t triÓn mµ ë hÇu hÕt c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Nãi ®Õn qu¸ ®é tö vong, cã lÏ kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi “qu¸ ®é dÞch bÖnhhäc” (epidemiologic transition) - mét kh¸i niÖm cña Omran (1971) m« t¶ m« h×nhbiÕn ®æi chung cña nguyªn nh©n chÕt qua ba giai ®o¹n cña qu¸ ®é tö vong. Tronggiai ®o¹n ®Çu tiªn, nguyªn nh©n chÕt chñ yÕu lµ bÖnh truyÒn nhiÔm víi møc chÕt caot−¬ng øng víi tuæi thä trung b×nh chØ kho¶ng 30 n¨m. §Æc tr−ng c¬ b¶n cña giai®o¹n thø hai lµ sù gi¶m møc chÕt t−¬ng ®èi nhanh vµ liªn tôc do viÖc gi¶m tû lÖ chÕtdo c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm. Sau thêi kú nµy, tuæi thä trung b×nh ®¹t ®Õn trªn 50 n¨m.ë giai ®o¹n thø ba, khi bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm trë thµnh nguyªn nh©n tö vongchÝnh, møc chÕt th−êng suy gi¶m chËm hoÆc ë møc æn ®Þnh. Omran còng ®−a ra bèn m« h×nh cña qu¸ ®é dÞch bÖnh häc mµ trong ®ã, møcchÕt chuyÓn tõ cao sang thÊp víi nh÷ng kh¸c biÖt vÒ thêi ®iÓm khëi ®Çu, ®iÒu k ...