Hiện tượng chơi chữ trong truyện cười tiếng Việt

Để tạo ra tiếng cười, mỗi dân tộc có một cách thức khác nhau do có sự chi phối bởi yếu tố tâm lí và văn hóa. Ngoài cái cười tự nhiên, còn có cái cười mang ý nghĩa xã hội sâu sắc. Trong nhiều trường hợp, tiếng cười còn là một thứ vũ khí chống lại kẻ thù giai cấp, chống lại những cái tiêu cực trong xã hội. Có rất nhiều phương thức để gây cười. Tuy nhiên, bài viết này chỉ đề cập đến hiện tượng chơi chữ trong truyện cười của người Việt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hiện tượng chơi chữ trong truyện cười tiếng ViệtJOURNAL OF SCIENCE OF HNUESocial Sci., 2016, Vol. 61, No. 5, pp. 11-18This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vnDOI: 10.18173/2354-1067.2016-0053HIỆN TƯỢNG CHƠI CHỮ TRONG TRUYỆN CƯỜI TIẾNG VIỆTĐoàn Thị TâmKhoa Sư phạm, Trường Đại học Tây NguyênTóm tắt. Để tạo ra tiếng cười, mỗi dân tộc có một cách thức khác nhau do có sự chi phốibởi yếu tố tâm lí và văn hóa. Ngoài cái cười tự nhiên, còn có cái cười mang ý nghĩa xãhội sâu sắc. Trong nhiều trường hợp, tiếng cười còn là một thứ vũ khí chống lại kẻ thù giaicấp, chống lại những cái tiêu cực trong xã hội. Có rất nhiều phương thức để gây cười. Tuynhiên, bài báo này chỉ đề cập đến hiện tượng chơi chữ trong truyện cười của người Việt.Từ khóa: Truyện cười, chơi chữ, nói lái, đồng âm, đa nghĩa, đồng nghĩa, trái nghĩa.1.Mở đầuChơi chữ vừa là trò chơi trí tuệ vừa là một phương tiện để truyền tải một lượng thông tinđặc biệt. Nó nhằm thông báo những cách đánh giá hiện tượng này, sự kiện kia của xã hội. Đây làphương thức thức bao gồm các phương tiện như: nói lái, dùng từ đồng âm, đồng nghĩa, tách âmtiết trong phạm vi một từ... Tuỳ từng trường hợp, mỗi phương tiện trên lại có những cách thể hiệnrất đa dạng, độc đáo [1-15].Những câu chữ được sắp xếp một cách khác thường, càng kích thích mạnh trí xét đoán thìcàng trở nên sáng giá. Đôi khi chúng khiến người đọc phải nghiền ngẫm mới có thể tìm ra đượccái nghĩa ẩn sâu dưới hình thức ngôn từ mà bên ngoài tưởng như rất bình thường đó. Bài viết củachúng tôi tìm hiểu hiện tượng chơi chữ trong truyện cười của người Việt với một số kiểu chơi chữthường gặp.2.Nội dung nghiên cứu2.1.Khái niệm chơi chữChơi chữ là một phương thức tu từ bằng cách vận dụng các đơn vị của ngôn ngữ như ngữâm, từ vựng, ngữ pháp để kích thích tình cảm và trí tuệ của con người nhằm tạo ra những liêntưởng bất ngờ, thú vị.2.2.Một số kiểu chơi chữ thường gặp2.2.1. Dùng biện pháp nói láiDo âm tiết tiếng Việt có đặc điểm rất rõ là ranh giới giữa các âm tiết luôn tách bạch và cấutrúc âm tiết là cố định, hầu như về mặt lí thuyết phụ âm đầu nào cũng có thể kết hợp với bất kìNgày nhận bài: 1/1/2016. Ngày nhận đăng: 5/5/2016Liên hệ: Đoàn Thị Tâm, e-mail: doanthitam77@gmail.com11Đoàn Thị Tâmphần vần nào, nên trong nhiều trường hợp vẫn tạo nên những đơn vị có nghĩa.Nói lái chính là dựa vào đặc điểm trên, người ta tráo đổi phụ âm đầu và phần vần giữa cácâm tiết để tạo nên những từ ngữ khác có nội dung mới, bất ngờ, hiểm hóc [8;180]. Mục đích củanói lái là gây tiếng cười hài hước, châm biếm, đả kích một đối tượng hay một hiện tượng xã hộinào đó.Ví dụ:Quán Sứ sao mà cảnh vắng teoHỏi thăm sư cụ đáo nơi neo?Chày kình tiểu để suông không đấmTràng hạt vãi lần đếm lại đeo.(Chùa Quán Sứ - Hồ Xuân Hương)Đọc bài thơ trên, chúng ta đang hình dung ra cảnh tượng một ngôi chùa yên tĩnh, vắng vẻ,chỉ có sư thầy, vãi và những chú tiểu. Thế nhưng khi nói lái một số từ thì bài thơ lại có một ý nghĩakhác hẳn với ý nghĩa ban đầu, thậm chí trái ngược với ý nghĩa ban đầu: đáo nơi neo —> đ... nơinao, suông không đấm —> đâm không xuống (phát âm giọng Bắc Bộ s —> x), đếm... đeo —> đ...đêm. Qua đó, chùa không còn là nơi uy nghiêm, thanh tịnh nữa mà cũng xô bồ như chốn trần tục.Ngoài việc nói lái để ám chỉ, công kích, chế giễu như đã nói, nói lái còn thể hiện sự nghịchngợm, trí thông minh của người dân lao động.Xét văn bản sau:Tiếng Nghệ TĩnhTiếng địa phương Nghệ Tĩnh, do phát âm ruộng thành rọng và rượu thành riệu nênmới có chuyện vui sau đây:Một đoàn cán bộ về xã nọ để kiểm tra tình hình sản xuất. Đến trụ sở chẳng thấy ai, họ gặpmột người nông dân và hỏi. Người ấy lắc đầu:- Ôi dào! Ban quản trị chúng tôi đang liều với rọng, các bác không tìm thấy đâu!Nghe nói vậy, đoàn cán bộ tưởng là ban quản lí đang tập trung chỉ đạo sản xuất ngoài đồngruộng, liền đi ra cánh đồng, nhưng cũng chẳng thấy ai. Họ quay về gặp người nông dân lúc nãy,hỏi lại, người đó cười:- Liều với rọng là lòng với riệu! Ban quản lí chúng tôi đang chè chén trong quán kiakìa! [15;20]Lúc đầu, người nghe cứ tưởng rằng các vị trong Ban quản trị là những người mẫn cán, quantâm sâu sát đến cuộc sống của người dân nhưng sử dụng hình thức nói lái thì thực sự lại khôngphải như thế. Hơn thế, nó còn trái ngược với những gì chúng ta cảm nhận ban đầu. Thì ra các vịchỉ là những người thích chè chén, chứ không lo gì cho dân cả.2.2.2. Dùng hiện tượng đồng âmĐồng âm là một hiện tượng phổ quát của mọi ngôn ngữ, nhưng trong mỗi ngôn ngữ hiệntượng đồng âm lại có những đặc điểm riêng. Trong tiếng Việt, xuất phát từ loại hình đơn tiết, hiệntượng đồng âm rất phổ biến. Với tư cách là một phương tiện của chơi chữ, từ đồng âm được sửdụng theo nhiều cách để tạo hàm ngôn trong văn bản. Do đó, có thể dùng từ đồng âm để tạo ranhững ngữ cảnh, trong đó mỗi từ sẽ cho phép ta hiểu theo kiểu nước đôi.Ví dụ:12Hiện tượng chơi chữ trong truyện cười tiếng Việt ...