Kế toán theo cơ sở dồn tích và quản trị lợi nhuận

Cơ sở kế toán dồn tích là một trong các nguyên tắc kế toán cơ bản nhất chi phối các phương pháp kế toán cụ thể trong kế toán doanh nghiệp (DN). Theo đó, mọi giao dịch kinh tế liên quan đến tài sản, nợ phải trả, nguồn vốn chủ sở hữu, doanh thu và chi phí được ghi nhận tại thời điểm phát sinh giao dịch, không quan tâm đến thời điểm thực tế thu hoặc chi tiền (Chuẩn mực kế toán số 01, 2002). ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kế toán theo cơ sở dồn tích và quản trị lợi nhuận Kế toán theo cơ sở dồn tích vàquản trị lợi nhuận của doanhnghiệpKế toán theo cơ sở dồn tích và kế toán theo cơ sở tiềnCơ sở kế toán dồn tích là một trong các nguyên tắc kế toán cơbản nhất chi phối các phương pháp kế toán cụ thể trong kế toándoanh nghiệp (DN). Theo đó, mọi giao dịch kinh tế liên quan đếntài sản, nợ phải trả, nguồn vốn chủ sở hữu, doanh thu và chi phíđược ghi nhận tại thời điểm phát sinh giao dịch, không quan tâmđến thời điểm thực tế thu hoặc chi tiền (Chuẩn mực kế toán số01, 2002). Vì việc ghi nhận doanh thu và chi phí có ảnh hưởngquyết định đến báo cáo lợi nhuận của DN trong một kỳ, cơ sở kếtoán dồn tích được xem là một nguyên tắc chính yếu đối với việcxác định lợi nhuận của DN. Lợi nhuận theo cơ sở dồn tích làphần chênh lệch giữa doanh thu và chi phí; từ đó, BCTC nóichung và BCKQKD nói riêng được lập trên cơ sở dồn tích phảnánh đầy đủ (hay tuân thủ yêu cầu trung thực) các giao dịch kinhtế trong kỳ và từ đó, cho phép tình trạng tài sản, nguồn vốn củaDNmột cách đầy đủ, hợp lý. Hơn nữa, do không có sự trùng hợpgiữa lượng tiền thu vào và doanh thu trong kỳ và tồn tại chênhlệch giữa chi phí ghi nhận và lượng tiền chi ra trong một kỳ, kếtoán theo cơ sở dồn tích cho phép theo dõi các giao dịch kéo dàiqua các kỳ khác nhau, như nợ phải thu, nợ phải trả, khấu hao, dựphòng,…Bên cạnh những ưu điểm, kế toán theo cơ sở dồn tích đôi khikhông tuân theo yêu cầu khách quan trong kế toán. Ghi nhậndoanh thu và chi phí không dựa vào dòng tiền tương ứng thu vàohay chi ra mà dựa vào thời điểm giao dịch phát sinh, số liệu trênBCTC thể hiện một phần ý muốn chủ quan của nhà kế toán.Chẳng hạn, việc phân bổ nhiều loại chi phí hay ghi nhận doanhthu theo tiến độ thực hiện trong hoạt động xây lắp thể hiện nhữnghành động “vô hình”, mang tính chủ quan của nhà kế toán.Ngược lại với kế toán theo cơ sở dồn tích, kế toán theo cơ sởtiền chỉ cho phép ghi nhận các giao dịch khi các giao dịch nàyphát sinh bằng tiền. Nếu lợi nhuận được xác định theo cơ sở tiền,lợi nhuận và dòng tiền từ hoạt động kinh doanh trong một kỳ sẽbằng nhau. Tuy nhiên, kế toán theo cơ sở tiền hiện nay chỉ đượcsử dụng để lập báo cáo lưu chuyển tiền tệ (đặc biệt là báo cáolưu chuyển tiền tệ được lập theo phương pháp trực tiếp).Kế toán theo cơ sở tiền có một ưu điểm nổi bật là tính kháchquan cao khi trình thông tin trong BCTC. Tiền thu vào và chi ra lànhững hoạt động “hữu hình”, số tiền và ngày thu, chi tiền đượcxác định chính xác, cụ thể không phụ thuộc vào ý muốn chủ quancủa nhà quản trị DN.Bản chất của hai cơ sở kế toán này đặt ra một vài câu hỏi: Thứnhất, khi lợi nhuận được báo cáo theo cơ sở dồn tích, có haykhông việc nhà quản trị DNđiều chỉnh lợi nhuận trong một kỳnhằm đạt được một mục tiêu nào đó, chẳng hạn DNmuốn báocáo lợi nhuận giảm bớt trong năm 2008, dịch chuyển phần lợinhuận này qua năm 2009 để tiết kiệm thuế thu nhập vì thuế suấtthuế thu nhập DNtừ năm 2009 giảm 3 % so với trước đó? Thứhai, có thể nhận diện khả năng điều chỉnh lợi nhuận của nhà kếtoán bằng cách sử dụng cơ sở kế toán tiền, vì theo cơ sở kế toánnày, nhà quản trị không thể điều chỉnh các giao dịch có ảnhhưởng đến lợi nhuận? Các nội dung tiếp theo dưới đây sẽ trả lờicác câu hỏi này.Khả năng điều chỉnh lợi nhuậnLợi nhuận là chênh lệch giữa doanh thu và chi phí, từ đó, việc ghinhận doanh thu và chi phí có tính quyết định đến lợi nhuận báocáo trong một kỳ nào đó. Chế độ kế toán hiện hành quy địnhrằng, kế toán DNphải được thực hiện theo cơ sở dồn tích. Kếtoán theo cơ sở dồn tích mang lại cơ hội cho nhà quản trị thựchiện hành động điều chỉnh lợi nhuận nhằm đạt được một mụctiêu nào đó, vì chế độ kế toán cũng đưa ra nhiều lựa chọn chomỗi loại giao dịch (đối tượng) có liên quan đến ghi nhận doanhthu và chi phí. Dưới đây là tổng hợp các phương án có thể đượcvận dụng để “xác lập” lợi nhuận “hành vi” của nhà quản trị DN.(1) Lựa chọn phương pháp kế toán: Lựa chọn phương pháp kếtoán có ảnh hưởng đến thời điểm ghi nhận doanh thu và chi phí(và kết quả là ảnh hưởng đến thời điểm ghi nhận lợi nhuận). Lựachọn một (hoặc một số) phương pháp kế toán cho phép ghi nhậndoanh thu sớm hơn và chuyển dịch ghi nhận chi phí về sau sẽlàm tăng lợi nhuận báo cáo trong kỳ và ngược lại. Trong chế độkế toán DN, tồn tại một số phương pháp có thể được vận dụngđể ghi nhận doanh thu, chi phí:Ghi nhận doanh thu: DN có thể vận dụng phương pháp phầntrăm hoàn thành để ghi nhận doanh thu và chi phí trong hoạtđộng cung cấp dịch vụ và hợp đồng xây dựng. Phương pháp nàycho phép DNghi nhận mức doanh thu lớn hơn hoặc nhỏ hơn thựctế theo tỷ lệ ước tính tiến độ thực hiện hợp đồng; Phương phápxác định giá trị hàng tồn kho (bình quân, nhập trước-xuất trước,nhập sau-xuất trước, đích danh) ảnh hưởng đế ghi nhận giá vốnhàng bán trong kỳ, và từ đó, ảnh hưởng đến lợi nhuận báo cáotrong kỳ; ...