Kiểu kết cấu đồng hiện trong tiểu thuyết Việt Nam từ sau đổi mới 1986 đến nay

Tìm tòi sáng tạo cái mới là đặc trưng của văn chương mọi thời tại. Tiểu thuyết thời kì hậu chiến, đặc biệt từ sau đổi mới 1986 đến nay, có nhiều sáng tạo trong lĩnh vực hình thức, đáng kể nhất là kiểu tổ chức cốt truyện theo kết cấu đồng hiện. Bài viết này tìm hiểu hai kiểu kết cấu đồng hiện cơ bản: Đồng hiện không gian – thời gian và đồng hiện theo dòng hồi ức của nhân vật chính.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiểu kết cấu đồng hiện trong tiểu thuyết Việt Nam từ sau đổi mới 1986 đến nay TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 16/2017 43 KIỂU KẾT CẤU ĐỒNG HIỆN TRONG TIỂU THUYẾT VIỆT NAM TỪ SAU ĐỔI MỚI 1986 ĐẾN NAY 1 Đỗ Tiến Minh Trường THPT Trần Phú (Vĩnh Yên – Vĩnh Phúc) Tóm tắt tắt: ắt Tìm tòi sáng tạo cái mới là ñặc trưng của văn chương mọi thời ñại. Tiểu thuyết thời kì hậu chiến, ñặc biệt từ sau ñổi mới 1986 ñến nay, có nhiều sáng tạo trong lĩnh vực hình thức, ñáng kể nhất là kiểu tổ chức cốt truyện theo kết cấu ñồng hiện. Bài báo này tìm hiểu hai kiểu kết cấu ñồng hiện cơ bản: ñồng hiện không gian – thời gian và ñồng hiện theo dòng hồi ức của nhân vật chính. Từ khóa: khóa kiểu kết cấu, thủ pháp kĩ thuật, ñồng hiện, tiểu thuyết Việt Nam ñương ñại 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong văn xuôi, ñồng hiện là cách viết mà ở ñó lời văn chi tiết, hình tượng (không gian, thời gian, nhân vật...) ñược tái hiện hỗn ñộn, trong cùng một lúc, thông qua ñộc thoại nội tâm và dòng ý thức của nhân vật (có khi là của người kể chuyện). Đồng hiện ñược dùng như một kĩ thuật kết cấu tiểu thuyết nhằm làm giảm bớt những quy chiếu của không gian trong thời gian lịch sử bằng cách gợi nhớ lại những biến cố và hành ñộng ñồng thời mà không trình bày mối quan hệ nhân quả của chúng, không phục lại sự phức hợp ña thanh của hiện thực, tạo tính khách quan cho tác phẩm, góp phần tạo nên ñặc tính phi thời gian của Tiểu Thuyết Mới [1]. Như vậy, có thể hiểu kết cấu ñồng hiện là cách tổ chức song song các bình diện thời gian hiện tại và quá khứ trong mạch trần thuật của tác phẩm. Theo ñó, những không gian cách xa nhau có thể ñặt kề nhau theo một mối liên hệ nào ñó. Kết cấu ñồng hiện góp phần dẫn tới xu hướng giản lược nhân vật và hiện tượng phân rã cốt truyện truyền thống. Nhà văn có thể phối hợp nhiều ñiểm nhìn trần thuật, phát huy ưu thế của ñiểm nhìn bên trong, làm gia tăng chất triết lí, tính trí tuệ và giá trị nhân văn cho tác phẩm. Đây là kiểu kết cấu khá phổ biến trong các tiểu thuyết Việt Nam thuộc nhiều thể loại khác nhau từ sau ñổi mới 1986 1 Nhận bài ngày 12.5.2017; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt ñăng ngày 20.6.2017 Liên hệ tác giả: Đỗ Tiến Minh; Email: dotienminh.tranphu@gmail.com 44 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 2. NỘI DUNG 2.1. Đồng hiện không gian - thời gian Đồng hiện hai trình tự thời gian là cách kể chuyện ñan xen quá khứ và hiện tại, tuy có phần ưu tiên hơn cho mạch truyện quá khứ, nhưng về cơ bản, cả hai mạch truyện ñều tuân thủ trình tự thời gian. Những bức tường lửa (Khuất Quang Thụy), Cõi ñời hư thực (Bùi Thanh Minh), Chim én bay (Nguyễn Trí Huân), Ăn mày dĩ vãng (Chu Lai) là những tác phẩm sử dụng thành công kiểu kết cấu này. Đồng thời, Mỗi tác phẩm văn học là một không gian ñược khu biệt theo một cách nào ñó, phản ánh trong cái hữu hạn của mình một ñối tượng vô hạn là thế giới ngoài tác phẩm. Cho nên, các nhà văn rất chú ý xây dựng không gian trong tác phẩm, nhằm biểu ñạt thế giới bên ngoài rộng lớn kia. Kết cấu ñồng hiện của Những bức tường lửa khá ñơn giản. Chương khởi ñầu chủ yếu là mạch truyện trong hiện tại: Ti vi ñưa cáo phó về cái chết của tướng Phạm Xuân Ban (Hùng Phong). Giáo sư Trương Đình Lân gọi ñiện báo tin cho bạn bè và ñồng ñội. Ông nhớ lại lần Hùng Phong ñến thăm mình cách ñây ba tháng. Trước ngày diễn ra tang lễ Hùng Phong, mọi người tề tựu ở nhà giáo sư Lân. Thanh ñưa con trai từ Pháp về chịu tang, bà quyết ñịnh thừa nhận Phạm Xuân Ban là cha ruột của con trai mình. Ba phần chính của tác phẩm (từ trang 43 ñến trang 794) kể chuyện trong quá khứ. Tuy có xen kẽ ñôi chút hồi ức hoặc vài câu chuyện liên quan ñến cuộc sống thời hậu chiến của một số nhân vật, nhưng mạch kể chủ yếu ñược sắp xếp theo trình tự thời gian từ lúc nhóm nam sinh lớp 10B chuẩn bị nhập ngũ và quá trình chiến ñấu của họ cho ñến năm 1976. Phần kết – Trong sổ tay của chính ủy – ghi lại suy nghĩ của Lương Xuân Báo về chuyện xử bắn một người lính trinh sát, về việc chậm kết nạp ñảng cho Trương Đình Lân, về thái ñộ ñáng chê trách của Ban với Thanh... Có thể nói, kết cấu ñồng hiện của Những bức tường lửa phù hợp với lối ñánh giá theo kiểu cái quan ñịnh luận về Phạm Xuân Ban, một vị tướng tài ba trong việc cầm quân nhưng cũng có không ít khiếm khuyết trong cuộc sống ñời thường. Cõi ñời hư thực kể về Trần Củng, một người lính ñã cống hiến trọn vẹn ñời mình cho sự nghiệp chống ngoại xâm của dân tộc. Năm 1965, anh ñi bộ ñội, ñầu năm 1966 về phép mười ngày và cưới vợ. Vợ chồng ở với nhau hai ngày, hai ñêm. Năm 1970 ñược tuyên dương anh hùng, anh ra Bắc báo cáo, tạt qua nhà dăm ba ngày ngày ñi thăm hỏi họ hàng, làng xóm, tối tiếp khá ...