Kỷ yếu Hội thảo khoa học: Chúa Nguyễn và Vương triều Nguyễn trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX: Phần 2

Tiếp nối những nội dung ở phần 1, phần 2 của kỷ yếu giới thiệu một số đề tài nghiên cứu như: Quốc sử quán triều Nguyễn từ thời vua Gia Long đến Tự Đức, cải cách hành chính dưới triều Minh Mệnh (1802 – 1840), tính năng động trong các công trình thủy lợi châu thổ sông Hồng dưới triều Nguyễn,...và một số nội dung khác. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm bắt những nội dung chi tiết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kỷ yếu Hội thảo khoa học: Chúa Nguyễn và Vương triều Nguyễn trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX: Phần 2 Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn tõ thêi vua Gia Long ®Õn Tù §øc TS. TrÇn Vò Tμi* Tån t¹i trong vßng 125 n¨m (1820 - 1945), Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn ®· ®Ó l¹i cho ®êi mét khèi l−îng t− liÖu ®å sé vµ mét l−îng c«ng tr×nh quy m«. §©y lµ c¬ quan v¨n ho¸ - gi¸o dôc chuyªn tr¸ch biªn so¹n lÞch sö cña triÒu NguyÔn vµ còng lµ c¬ quan lµm sö lín nhÊt, chÆt chÏ nhÊt vµ thµnh c«ng nhÊt trong nÒn sö häc qu©n chñ ViÖt Nam. Thµnh c«ng cña Quèc sö qu¸n kh«ng chØ ®Ó l¹i nhiÒu t¸c phÈm sö häc, ®Þa lý lín, ®©y cßn lµ c¬ quan viÕt sö ®· thö nghiÖm vµ vËn dông hÇu hÕt c¸c thÓ viÕt sö truyÒn thèng Trung Hoa vµ ViÖt Nam mét c¸ch nhuÉn nhuyÔn vµ s¸ng t¹o. C¸c t¸c phÈm cña Quèc sö qu¸n cã gi¸ trÞ sö liÖu nãi riªng vµ c¶ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ nãi chung. Thµnh c«ng cña Quèc sö qu¸n còng lµ thµnh c«ng cña chÝnh s¸ch ph¸t triÓn v¨n ho¸ - gi¸o dôc cña triÒu NguyÔn, ®Æc biÖt lµ c¸c vÞ vua ®Çu triÒu tõ Gia Long ®Õn Tù §øc. Sù quan t©m vµ nh÷ng chÝnh s¸ch −u tiªn cña ng−êi ®øng ®Çu nhµ n−íc qu©n chñ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña Quèc sö qu¸n. 1. Sø m¹ng ®Æt ra cho Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn. TriÒu NguyÔn trÞ v× ®Êt n−íc trong mét hoµn c¶nh lÞch sö ph¸t triÓn phøc t¹p, ®Æc biÖt lµ vÒ v¨n ho¸ - t− t−ëng. §Ó b¶o vÖ v−¬ng quyÒn dßng hä vµ c¶ yªu cÇu thèng nhÊt quèc gia, triÒu NguyÔn ®· cè g¾ng x©y dùng mét nhµ n−íc qu©n chñ trung −¬ng tËp quyÒn v÷ng m¹nh. Søc m¹nh ®ã ®· dËp t¾t c¸c m−u ®å c¸t cø, c¸c hµnh ®éng tiÕm quyÒn nh−ng kh«ng th¾ng næi mét th¸ch thøc khã kh¨n lµ cuéc x©m l−îc cña thùc d©n Ph¸p. LÞch sö triÒu NguyÔn chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn vµ khã kh¨n, ban ®Çu lµ vÊn ®Ò chÝnh thèng, yªu cÇu thèng nhÊt quèc gia, æn ®Þnh x· héi ®Õn vÊn ®Ò canh t©n råi vËn mÖnh d©n téc, b¶o vÖ ®éc lËp… Hoµn c¶nh ®ã ¶nh h−ëng kh«ng thuËn chiÒu víi ho¹t ®éng cña Quèc sö qu¸n, nh−ng chÝnh khã kh¨n Êy ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña sö häc, thµnh nhu cÇu “trÞ n−íc” cña c¸c vÞ vua ®Çu triÒu. N¨m 1802, NguyÔn ¸nh lªn ng«i, c«ng viÖc quan träng cña vua Gia Long lµ ph¶i kh¼ng ®Þnh ®−îc sù chÝnh thèng. ViÖc ®ã kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ h×nh luËt, hay c¸c vÇn th¬ t¸n d−¬ng c«ng tr¹ng mµ ph¶i b»ng nh÷ng ph−¬ng tiÖn thiÕt thùc vµ hiÖu qu¶ h¬n. C¸c t¸c phÈm sö häc còng lµ mét ph−¬ng tiÖn tèt ®Ó triÒu NguyÔn thùc hiÖn ý ®Þnh ®ã. Thø nhÊt, c¸c t¸c phÈm sö häc cã thÓ ®Ò cao vµ thÇn th¸nh vai trß hä NguyÔn trong tiÕn tr×nh lÞch sö d©n téc, nhÊt lµ c«ng cuéc më ®Êt §µng Trong. Thø hai, triÒu NguyÔn muèn dung hoµ m©u thuÉn trong x· héi, lÊy Nho gi¸o lµm hÖ t− * §¹i häc Vinh. 380 t−ëng chÝnh thèng ®Ó cñng cè vµ b¶o vÖ v−¬ng quyÒn dßng hä. C¸c t¸c phÈm theo t− t−ëng nµy cã ý nghÜa gi¸o dôc lín, lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó triÒu NguyÔn tho¶ hiÖp hoµng quyÒn tèi th−îng víi thùc quyÒn quan l¹i ®Þa ph−¬ng, gi÷a hoµng quyÒn víi thÇn thuéc, víi thÇn d©n…Thø ba, sö häc còng gióp triÒu NguyÔn kh¼ng ®Þnh sù chÝnh thèng lµ ®· kÕ tôc xøng ®¸ng sù nghiÖp cña tæ tiªn dßng hä (tõ thêi NguyÔn Kim “phï Lª diÖt M¹c”), vµ s©u xa h¬n lµ hµi hoµ vµo dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö d©n téc. MÆt kh¸c, triÒu NguyÔn còng muèn t¸ch khái ¸nh hµo quang cña nhµ Lª cßn tån t¹i dai d¼ng, kh¼ng ®Þnh quyÒn uy dßng hä theo c¸ch riªng. HuÕ trë thµnh kinh ®«, n¬i tËp trung uy quyÒn cña hä NguyÔn vµ còng lµ n¬i quy tô cña c¶ n−íc, ®ã còng lµ sø m¹ng ®Æt ra cho Quèc sö qu¸n. Quèc sö qu¸n ngoµi lµ mét nhu cÇu trÞ n−íc cßn lµ mét c¬ chÕ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc cña triÒu NguyÔn. Sau khi thèng nhÊt quèc gia, Gia Long ®· ®Æt l¹i c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh. §Õn thêi Minh M¹ng, vua ®· x©y dùng mét bé m¸y chÆt chÏ tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng. Trong sè c¸c c¬ quan v¨n ho¸ gi¸o dôc, bªn c¹nh Quèc Tö Gi¸m, ViÖn TËp HiÒn, Hµn L©m ViÖn, Th¸i Th−êng Tù, Quang Léc Tù… lµ Quèc sö qu¸n, c¬ quan chuyªn tr¸ch s−u tÇm vµ biªn so¹n sö s¸ch. Quèc sö qu¸n ®−îc lËp ra nh»m phôc vô lîi Ých cña v−¬ng triÒu NguyÔn, thÕ nªn ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy ph¶i phï hîp víi t− t−ëng chÝnh thèng vµ lîi Ých cña triÒu ®×nh. Quèc sö qu¸n lÊy t− t−ëng Nho gi¸o lµm chñ ®¹o. Nho gi¸o xuyªn suèt trong c¸c t¸c phÈm sö häc nh»m nªu g−¬ng trÞ ®¹o cho ®êi, khen chª vÒ lu©n lý, nªu cao chÝnh thèng, chèng “nguþ triÒu”, t¸n d−¬ng c«ng tr¹ng, sù nghiÖp cña vua vµ dßng hä vua… Coi Nho ®¹o lµ sö ®¹o, Quèc sö qu¸n chÞu sù chi phèi cña thuyÕt “Thiªn mÖnh”, coi vua lµ thiªn tö, thay trêi trÞ d©n. T©m lý con ng−êi ph−¬ng §«ng rÊt coi träng “thiªn nh©n c¶m øng”, hä quan niÖm thuËn víi trêi th× thÞnh, nghÞch víi trêi th× suy. §iÒu ®ã ®−îc c¸c sö quan Quèc sö qu¸n vËn dông triÖt ®Ó. C¸c t¸c phÈm sö häc lu«n thÇn th¸nh vai trß dßng hä NguyÔn, coi sù trÞ v× cña dßng hä lµ sù ñng hé cña trêi ®Êt vµ c¸c lùc l−îng siªu nhiªn. QuyÒn cña vua (v−¬ng quyÒn) kÕt hîp víi quyÒn cña thÇn (thÇn quyÒn) t¹o nªn hoµng quyÒn tèi th−îng cña vua NguyÔn. Biª ...