Làng xã: Dẫn vào một nghiên cứu về các thể chế xã hội - Bùi Quang Dũng

Nội dung bài viết "Làng xã: Dẫn vào một nghiên cứu về các thể chế xã hội" thảo luận một số khái niệm liên quan tới các thể chế xã hội tại nông thôn nhằm mở đầu cho một nghiên cứu sâu hơn về các vấn đề của xã hội nông thôn đương đại. Với các bạn chuyên ngành Xã hội học thì đây là tài liệu tham khảo hữu ích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Làng xã: Dẫn vào một nghiên cứu về các thể chế xã hội - Bùi Quang DũngXã hội học, số 1(109), 2010 11 Lµng x·: dÉn vµo mét nghiªn cøu vÒ c¸c thÓ chÕ x· héi Bïi Quang Dòng* T¹i c¸c x· héi n«ng nghiÖp ®ang qu¸ ®é sang c¸c quan hÖ thÞ trêng, biÕn ®æi x·héi dï diÔn ra trong bèi c¶nh nµo còng dÉn tíi sù tiÕn triÓn cña c¸c thÓ chÕ chÝnh trÞx· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi trêng hîp n«ng th«n ViÖt Nam lµ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕnnµy diÔn ra nh thÕ nµo, xÐt trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ vµ x· héi ®ang chuyÓn m¹nhsang c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa Bµi viÕt nµy th¶o luËn vÒ mét sè kh¸i niÖm liªn quan tíi c¸c thÓ chÕ x· héi t¹in«ng th«n, nh»m më ®Çu cho mét nghiªn cøu s©u h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò nµy cña x· héin«ng th«n ®¬ng ®¹i. C¸c khu«n mÉu c tró Ngêi míi tíi vïng Trung T©y vµ c¸c bang ®ång b»ng ë Hoa Kú sÏ nhËn ra tÝnh®Òu ®Æn cña viÖc x©y cÊt nhµ cöa vµ cña nh÷ng cÊu tróc nh©n t¹o kh¸c t¹i c¸c vïngn«ng th«n. B¨ng qua c¸c n«ng tr¹i, ngêi ta sÏ nhËn thÊy hÇu hÕt nhµ cöa vên tîcph©n bè r¶i r¸c. C d©n thêng lµm viÖc trªn c¸nh ®ång sau nhµ hay bªn c¹nh Êp tr¹i,vµ Êp tr¹i ®Òu ë gÇn ®êng c¸i. C¸c côm nhµ r¶i r¸c chen vµo gi÷a nh÷ng Êp tr¹i vµ d©nsèng ë ®ã ®i lµm c¸c c«ng viÖc phi n«ng nghiÖp hµng ngµy t¹i c¸c thÞ trÊn l©n cËn. §igÇn tíi khu ngo¹i vi cña thÞ trÊn, nh÷ng ngêi quan s¸t tinh vi cã thÓ thÊy c¸c ®Þa ®iÓmcung cÊp dÞch vô, b¸n ®Êu gi¸, ®«i khi c¶ nh÷ng qu¸n ¨n nhanh vµ nh÷ng ®iÓm muab¸n míi x©y cÊt. Däc theo hai mÆt phè chÝnh híng tíi trung t©m thÞ trÊn lµ nh÷ng ng«inhµ cò, to víi nh÷ng vßm réng vµ cöa sæ ë ®Çu håi. Phè chÝnh cã nhiÒu c©y to t¹o thµnhnh÷ng m¸i che trong mïa hÌ. Däc theo hai hÌ phè lµ nh÷ng ng«i nhµ nhá h¬n. ë trungt©m thÞ trÊn lµ toµ ¸n, trô së toµ ¸n thêng lµ ng«i nhµ cao nhÊt thÞ trÊn cã c«ng viªnbao quanh. §èi diÖn víi trô së tßa ¸n lµ trung t©m th¬ng m¹i víi hµng lo¹t cöa hµng,ng©n hµng, v¨n phßng luËt, qu¸n ¨n, r¹p chiÕu phim, v.v... Kh«ng gièng nh t¹i c¸cthµnh phè lín, n¬i ®Ó xe thêng ngay bªn lÒ ®êng. Khu«n mÉu ®Þnh c võa m« t¶ trªn ®©y cã thÓ t×m thÊy ë kh¾p n«ng th«n HoaKú nhng gièng nhau h¬n c¶ t¹i ®ång b»ng lín vµ vïng Trung T©y. §ã lµ nh÷ng trangtr¹i ph©n t¸n. Trang tr¹i ph©n t¸n lµ khu«n mÉu ®Þnh c phæ biÕn nhÊt ë n«ng th«nc¸c níc B¾c Mü. ThÞ trÊn lµ trung t©m dÞch vô cho c¸c trang tr¹i bao quanh vµkho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thÞ trÊn tÝnh b»ng mét ngµy ®êng ®i ngùa hay ngåi tµu ho¶. Sùc¸ch biÖt vÒ ®Þa lý gi÷a c¸c Êp tr¹i t¹i mét xø së tù do t¹o nªn tÝnh c« lËp vÒ mÆt x·héi. ThÞ trÊn kh«ng chØ lµ n¬i ngêi ta tíi mua c¸c vËt dông hay lµm viÖc; th¨m nomthÞ trÊn cßn lµ dÞp ®Ó mäi ngêi cã ®îc c¸c tin tøc míi. Kh¸ch tíi th¨m trang tr¹i* PGS.TSKH, ViÖn X· héi häc. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn12 Làng xã: Dẫn vào một nghiên cứu……®îc hoan nghªnh v× nh÷ng tin tøc mµ hä cung cÊp; tõ ®ã t¹o ra c¸i Ên tîng r»ng d©nc n«ng th«n vµ c¸c céng ®ång cã nh÷ng t×nh c¶m th©n h÷u vµ l¸ng giÒng h¬n lµnh÷ng n¬i kh¸c. Ngoµi lèi ®Þnh c trªn, trong x· héi häc thêng ngêi ta cßn nªu ra hai khu«nmÉu ®Þnh c kh¸c, ®ã lµ côm lµng vµ lµng theo tuyÕn (Rogers vµ ®ång nghiÖp, 1987).Côm lµng rÊt gièng nhau t¹i hÇu hÕt mäi n¬i trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë ch©u ¸ vµphÇn lín ch©u Mü La tinh vµ ch©u Phi. Ngêi d©n sèng trong lµng vµ c¸ch xa ®Êt ®aicña hä. VÝ dô cña lo¹i h×nh tæ chøc n«ng th«n nµy cßn cã thÓ t×m thÊy t¹i NewEngland, c¸c lµng Morton cña Ulta vµ t¹i mét sè vïng trång lóa m× kh« t¹i vïng ®ångb»ng lín. MÆc dÇu côm lµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc céng ®ång n«ng th«n phæ biÕn nhÊtnhng chóng cã nhiÒu biÕn thÓ kh¸c nhau. Lµng theo tuyÕn lµ c¸c trang tr¹i n»m däc theo c¸c trôc lé, theo c¸c hå nhá haytheo c¸c triÒn s«ng. Mét sè vïng cña bang Lousiana vµ ch©u ¢u cã nh÷ng lµng nhvËy däc theo c¸c nh¸nh s«ng. D©n c hÇu hÕt sèng thµnh tõng d·y däc theo hai bês«ng hay trôc lé vµ ®Êt trang tr¹i ph©n bè thµnh c¸c m¶nh dµi vµ hÑp. Lµng ViÖt Nam cã thÓ xÕp vµo lo¹i h×nh thø hai trong khung ph©n lo¹i trªn.Nguyªn t¾c c tró tËp trung thµnh lµng ë ®©y thêng ®îc gi¶i thÝch b»ng nhiÒunguyªn nh©n kh¸c nhau, tríc hÕt lµ chÕ ®é níc. T¹i ViÖt Nam, chÕ ®é níc cña c¸ccon s«ng vµ nguy c¬ lò lôt lµ mét trong nh÷ng lý do khiÕn cho c d©n kh«ng sèng ph©nt¸n. Nguyªn t¾c tËp trung nµy, thêi kú tríc n¨m 1954, cßn cã thÓ gi¶i thÝch b»ng t×nhh×nh thiÕu an ninh, viÖc cíp bãc hay x¶y ra, nhÊt lµ vµo nh÷ng lóc mïa mµng thÊtb¸t hay gi¸p h¹t. Tuy nhiªn, nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi tr¶i qua hµng chôc thÕ kû míi lµc¸i chi phèi chñ yÕu c¸c khu«n mÉu c tró cña ngêi d©n n«ng th«n: ch©u thæ s«ngHång lµ mét phÇn cña c¸i lôc ®Þa kÐo dµi tõ Ên §é tíi Trung Quèc, ë ®ã sù c tró vÒ c¬b¶n lµ tËp trung thµnh c¸c lµng. Trong khu«n khæ tõng lµng, d©n c tô tËp theo hai nguyªn t¾c: i) quan hÖ l¸nggiÒ ...