Lễ hội chuyển mùa của người Chăm

Như nhiều dân tộc trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam, người Chăm cũng có những lễ hội riêng của mình. Chính những lễ hội đó đã góp phần tạo cho bức tranh văn hóa truyền thống của người Chăm những sắc thái vừa rất độc đáo và cũng vừa rất Chăm. Giờ đây, chỉ cần nói đến những cái tên như Katê, Rija Nưgar, Chabun, Ramưwăn… là chúng ta hiểu ngay đó là những lễ tết riêng của người Chăm. Thế nhưng, bên cạnh những lễ hội lớn mà người Chăm gọi là các công lễ,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lễ hội chuyển mùa của người Chăm Lễ hội chuyển mùa của người ChămLỜI NÓI ĐẦUNhư nhiều dân tộc trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam, người Chămcũng có những lễ hội riêng của mình. Chính những lễ hội đó đã góp phần tạocho bức tranh văn hóa truyền thống của người Chăm những sắc thái vừa rấtđộc đáo và cũng vừa rất Chăm. Giờ đây, chỉ cần nói đến những cái tên nhưKatê, Rija Nưgar, Chabun, Ramưwăn… là chúng ta hiểu ngay đó là những lễtết riêng của người Chăm. Thế nhưng, bên cạnh những lễ hội lớn mà ngườiChăm gọi là các công lễ, hàng năm, trong cuộc sống và sinh hoạt của ngườiChăm, còn diễn ra rất nhiều những lễ hội và lễ thức tôn giáo lớn nhỏ khác.Khá nhiều những lễ hội của người Chăm đã trở thành những đối tượngnghiên cứu sâu của các nhà khoa học trong và ngoài nước. Và tôi cũng làmột trong số các nhà khoa học đó. Trong suốt nhiều năm qua, văn hóa Chămnói chung và những lễ hội truyền thống của người Chăm nói riêng đã gắnchặt với cuộc đời khoa học của tôi. Tôi đã nhiều lần được tham dự và khảocứu nhiều lễ hội của người Chăm. Thế nhưng, đối tượng nghiên cứu chínhcủa tôi là những lễ hội đầu năm của người Chăm, một hệ thống lễ hội, màtheo chúng tôi, có những nét chung với hệ thống những lễ hội chuyển mùacủa các dân tộc bản địa ở Đông Nam Á. Và công trình đầu tiên và cũng làkết quả đầu tiên của chúng tôi về vấn đề này là cuốn sách khảo cứu Lễ hộiRija Nưgar của người Chăm (Nxb. Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 1998). Trongcông trình này và nhiều bài nghiên cứu khác, chúng tôi đã chứng minh RijaNưgar chính là lễ hội chuyển mùa đầu năm, là Tết năm mới của ngườiChăm. Chúng tôi cũng đã chứng minh, Rija Nưgar của người Chăm, về thựcchất, có nhiều ít gần với những lễ Tết năm mới của nhiều dân tộc ở ViệtNam và Đông Nam Á.Từ sau khi công bố cuốn sách Lễ hội Rija Nưgar…, tôi vẫn tiếp tục ấp ủ vàđi sâu nghiên cứu tiếp hệ thống lễ hội chuyển mùa của người Chăm. Khôngít những bài nghiên cứu của tôi về từng lễ hội chuyển mùa cũng như về từngyếu tố của những lễ hội đó của người Chăm đã được công bố trên các tạp chíkhoa học. Giờ đây, sau một thờ i gian dài đi sâu nghiên cứu (chủ yếu là trênthực địa), chúng tôi đã hoàn thành công trình nghiên cứu của mình về cả mộthệ thống những lễ hội chuyển mùa rất đặc trưng của người Chăm. Do tínhchất và sự liên quan chặt chẽ của lễ hội Rija Nưgar với hệ thống lễ hộichuyển mùa, nên trong công trình mới này, Rija Nưgar vẫn được chúng tôiđề cập tới như một bộ phận cấu thành của cả một hệ thống. Chúng tôi xindùng chữ và nghĩa của hai từ người Chăm “Bơl kakauk” chỉ khoảng thờigian chuyển mùa để làm tên gọi cho cuốn sách của mình.Với sự ra đời của cuốn sách, tôi muốn bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâusắc của mình đối với đông đảo bà con người Chăm tại hai tỉnh Ninh Thuậnvà Bình Thuận, đặc biệt là những ông, bà, anh, chị tại những làng quê mà tôiđã đến khảo cứu; đối với những anh chị em công tác trong Trung tâmNghiên cứu cổ văn hóa Chăm Ninh Thuận, Sở Văn hoá Thông tin tỉnh NinhThuận và Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Bình Thuận về tất cả những tình cảmvà sự giúp đỡ to lớn đã dành cho tôi trong những năm qua. Cũng xin cám ơnNhà xuất bản Trẻ tạo điều kiện cho tôi được ra mắt cuốn sách này.PHẦN THỨ NHẤTCHUYỂN MÙA - KHOẢNG THỜI GIAN THIÊNG ĐẦU NĂMCái khoảng thời gian thiêng đó của các dân tộc bản địa Đông Nam Á, trongđó có người Chăm, là những ngày tháng chuyển mùa: từ mùa khô sang mùamưa và từ vụ thu hoạch của năm cũ sang một năm trồng cấy mới. Trongnhững tháng chuyển tiếp này, người Đông Nam Á nói chung và người Chămnói riêng, tiến hành một loạt những lễ hội lớn nhằm tống tiễn mọi điều xuixẻo của năm cũ và cầu mong mọi sự tốt lành của một năm làm ăn mới.CHƯƠNG MỘTHệ thống lễ hội chuyển mùa đầu năm của Đông Nam ÁĐành rằng, mọi lễ tết được gọi là “năm mới” của các dân tộc trên thế giớiđều mang một ý nghĩa chuyển tiếp linh thiêng từ thời điểm cuối của một chutrình thời gian cũ đã qua sang thời điểm đầu của một chu trình thời gian mớisẽ đến, thế nhưng, cái chu trình thời gian cũ và mới lặp đi lặp lại ấy của nămmới lại được biểu hiện ở mỗi vùng văn hóa có khác nhau. Và, do những đặcthù của điều kiện tự nhiên và văn hóa chi phối, tính chất chuyển tiếp linhthiêng của năm mới của các dân tộc Đông Nam Á cũng có sắc thái riêng củamình.Nhưng, nhìn chung, khí hậu gió mùa ở vùng này tạo nên một thể liên hoànluân phiên giữa mùa khô và mùa mưa chi phối đời sống của những ngườidân định cư và chi phối sự luân chuyển của những luồng gió chính quyếtđịnh hướng đi cho những người đi biển bằng thuyền buồm. Mà đại bộ phậnngười Đông Nam Á lại là những cư dân trồng lúa nước và ăn cơm gạo làchính. Do vậy, từ ngàn đời nay, thời gian năm tháng của người dân ĐôngNam Á được tính theo chu trình canh tác cây lúa, nghĩa là, cứ mỗi mùa lúa làtương ứng với một năm. Và bao giờ cũng vậy, bắt đầu mùa mưa là khởi đầucủa một năm xuống đồng gieo trồng ...