Lê Ngô Cát - Người viết sử bằng thơ

Lê Ngô Cát là tác giả đầu tiên của cuốn Đại Nam quốc sử diễn ca (ĐNQSDC), cuốn lịch sử bằng thơ. Tuy chỉ là một bài vè minh họa cho các sự kiện lịch sử nhưng sự phóng khoáng của trí tưởng tượng, tài năng và mỹ cảm của người viết đã làm cho ĐNQSDC có sức hấp dẫn đặc biệt. Cách đây đúng 125 năm, một viên quan cũ của nhà Nguyễn đã từ trần ở vùng biên cương (Cao Bằng) như một người làm vườn bình dị. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lê Ngô Cát - Người viết sử bằng thơ Lê Ngô Cát - Người viết sử bằng thơ Lê Ngô Cát là tác giả đầu tiên của cuốn Đại Nam quốc sử diễn ca(ĐNQSDC), cuốn lịch sử bằng thơ. Tuy chỉ là một bài vè minh họa cho cácsự kiện lịch sử nhưng sự phóng khoáng của trí tưởng tượng, tài năng và mỹcảm của người viết đã làm cho ĐNQSDC có sức hấp dẫn đặc biệt. Cách đây đúng 125 năm, một viên quan cũ của nhà Nguyễn đã từ trầnở vùng biên cương (Cao Bằng) như một người làm vườn bình dị. Đó là LêNgô Cát, tác giả đầu tiên của cuốn Đại Nam quốc sử diễn ca (ĐNQSDC),một cuốn lịch sử bằng thơ. Bài ca nồng nhiệt về lịch sử dân tộc Trong các cuộc tìm kiếm sách cũ ở Bắc Kỳ thời Vua Tự Đức (1847-1883), một người học trò ở Bắc Ninh không rõ họ tên đã dâng nộp một cuốnsách cổ mà nội dung là diễn ca lịch sử dân tộc bằng chữ Nôm. Vua mới chọnmột viên quan ở Quốc Sử Quán (QSQ) tên là Lê Ngô Cát biên soạn lại cuốnsách này và cuốn ĐNQSDC đã ra đời trong hoàn cảnh như vậy. So với Đại Việt sử ký toàn thư là pho sử lớn nhất của nước ta thìĐNQSDC chỉ là một bài vè minh họa cho các sự kiện lịch sử đã được nhắcđến trong pho sử này. Nhưng sự phóng khoáng của trí tưởng tượng và sựlộng lẫy của hình ảnh trong lời văn làm ĐNQSDC vẫn có một sự hấp dẫnđặc biệt. ở đây lịch sử được kể lại một lần nữa qua tài năng và mỹ cảm củangười viết, lúc rủ rỉ thiết tha như lời truyền dạy bên đống lửa, lúc ngân nganhư câu hát đồng dao... Qua đó Lê Ngô Cát tiếp tục phủ thêm một mầu sắchuyền thoại vào lịch sử chính thống, nhưng đồng thời làm cho các nhân vậtvà các sự kiện từ thời Đinh - Lê trở về trước trở nên sáng tỏ và sống động: Ngàn Tây nổi áng phong trần ầm ầm binh mã xuống gần Long Biên Đó là cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng Và nữa: Vú dài ba thước vắt lưng Cưỡi voi lộng lẫy bên rừng trổ ra Đó là hình ảnh Bà Triệu. Văn chương phóng khoáng khó ai bì kịp.Đến cảnh chị em Trưng Trắc thất trận hay Triệu Thị Trinh tuẫn tiết lời lẽcảm động đau xót mà vẫn tỏ rõ khí phách: Trưng Vương vắng mặt còn ai Đi về thay đổi mặc người Hán Quan Đằng sau khúc ca ấy... Đọc ĐNQSDC thì được biết Lê Ngô Cát là người có nhiều tâm sựtrước thời vận, lại biết ông có cốt cách phóng khoáng của một thi nhân hơnlà chính kiến của một sử quan. Thế nhưng giai thoại lại kể về ông như mộtsử quan bị thất sủng có đầu óc khôi hài và hơi ngỗ nghịch. Ông người làngHương Lang (huyện Chương Đức thuộc tỉnh Hà Nội cũ), chỉ đỗ đến cửnhân. Sách của họ Lê làm ra chưa hề được in ấn. Vả lại Vua Tự Đức lúc đóđang bận làm mấy quyển Việt sử nên không để mắt đến công trình này.Chuyện kể rằng Vua có xem sách của họ Lê dâng lên, đọc đến đoạn TriệuThị cưỡi voi đánh giặc thì lấy làm mếch lòng mới phê rằng: Như thế thì hèncho đàn ông nước Nam lắm!. Họ Lê không dám nói gì. Đến câu: Vú dài bathước vắt lưng thì Vua nổi giận thật sự, họ Lê sợ tội mới khéo chữa thànhcâu thơ vô vị này: Phất phơ dải yếm vắt lưng. Chuyện còn kể thêm rằng saubấy nhiêu lỗi, họ Lê chỉ được Vua thưởng cho một tấm lụa và hai đồng bạc,ra đến cửa thành ông mới bỡn lại Vua bằng hai câu ca thế này: Vua khen thằng Cát có tài Ban cho cái khố với hai đồng tiền Có lẽ ông buồn vì tinh thần của ĐNQSDC không được biết đến vàtrọng dụng để chấn hưng cho s ự nghiệp nước nhà lúc ấy đang suy. Và cũngsau tiếng cười ra nước mắt ấy, họ Lê biến mất khỏi bầu trời văn học ViệtNam và hình như không còn để thêm một dấu ấn gì khác nữa. Và cũng từ đócuốn ĐNQSDC chuyển vào tay Phạm Đình Toái - một viên quan mê thơ lụcbát và càng về già càng tán dương thể loại này một cách nhiệt liệt. Và cũngnhờ đầu óc thực tế của ông quan này mà cuốn sách đã được in ra. NhưngĐNQSDC đã chịu sự sửa chữa của ông, chỉ còn lại 1.027 câu so với 1.887câu lúc đầu. Tuy nhiên những cố gắng in ấn của họ Phạm đã gặp nhiều khókhăn. Năm 1886, trong một bức thư để lại, ông thở dài mà viết: Nay bảnkhắc ấy (bản khắc cuốn ĐNQSDC) đã lọt vào tay một nhà buôn ở NghệAn. Nhưng ông không biết rằng 16 năm trước đó (1875) nhờ học giảTrương Vĩnh Ký, ĐNQSDC đã được phổ biến rộng bằng bản in chữ quốcngữ và đã được đón chào nồng nhiệt. Suy nghĩ về một cách tiếp cận lịch sử ĐNQSDC đã vượt qua giá trị của một bài vè dễ thuộc dễ nhớ để trởthành một cách tiếp cận và phổ biến lịch sử mà ngày nay chúng ta phải trântrọng giữ gìn và tiếp nối (tất nhiên cũng như các quyển sử cũ khác, nhữnghạn chế về tư tưởng của nó là rất khó tránh khỏi). Bởi lịch sử dân tộc xét chocùng là lịch sử con người của dân tộc đó, họ vừa là chủ nhân của sự kiện,vừa tồn tại như những con người cụ thể với một tâm hồn, một tính cách. Vànhững mẩu chuyện nhỏ hay những bài ca giản dị và hùng tráng về nhữngcon người ấy lập tức được mọi người đọc hiểu, thuộc lòng và hát lên trongcuộc sống cộng đồng. Vì vậy ĐNQSDC sống mãi và trở thành ký ức của mọi người n ...