Lịch sử di cư của người Hoa vào Đàng

HUỲNH NGỌC ĐÁNG Trong lịch sử Việt Nam, vương quốc Đàng Trong là một hiện tượng khá đặc biệt. Từ một thế lực cát cứ nhỏ bé so với Đàng Ngoài, Đàng Trong đã vươn lên lớn mạnh, tiếp tục di dân khẩn hoang, mở mang lãnh thổ, can thiệp ảnh hưởng ở Chân Lạp, đối trọng vớI Xiêm La…
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lịch sử di cư của người Hoa vào Đàng Lịch sử di cư của người Hoa vào Đàng Trong HUỲNH NGỌC ĐÁNGTrong lịch sử Việt Nam, vương quốc Đàng Trong là một hiện tượng khá đặc biệt. Từ mộtthế lực cát cứ nhỏ bé so với Đàng Ngoài, Đàng Trong đã vươn lên lớn mạnh, tiếp tục didân khẩn hoang, mở mang lãnh thổ, can thiệp ảnh hưởng ở Chân Lạp, đối trọng vớI XiêmLa… Trong nhiều hoạt động của Đàng Trong , người Hoa đã tham gia ngay từ đầu nhưnhững lực lượng đóng góp quan trọng. Ngược lại, Đàng Trong với những đặc điểm kháriêng biệt đã thu hút mạnh mẽ những ngườI Trung Hoa di cư đến làm ăn sinh sống, cưngụ lâu dài như vùng đất lành chim đậu.Lịch sử quá trình di cư của người Hoa vào Đàng Trong gắn chặt với tiến trình lịch sửphát triển của Đàng Trong và tình hình vùng duyên hải Nam Trung Hoa.Vào giữa cuối thế kỷ XVII, tình hình Trung Quốc có nhiều biến động. Năm 1644, với sựcộng tác của viên tướng nhà Minh phản bội là Ngô Tam Quế, quân đội Mãn Thanh đãchiếm được Bắc Kinh. Năm sau, Nam Kinh cũng thất thủ. Về cơ bản, Mãn Thanh đãthống trị toàn Trung Hoa từ đó.Tuy nhiên, ở vùng Hoa Nam, tình hình vẫn còn hỗn loạn. Cuộc kháng chiến của các đạidiện tôn thất nhà Minh vẫn tiếp tục, mặc dù yếu ớt. Ba vua nhà Minh là Lỗ vương khángchiến ở Chiết Giang, Đường vương ở Phúc Kiến và Quế vương ở Quảng Đông. Họ đềucó hùng tâm, được dân chúng ủng hộ nhưng thực tế yếu ớt, nên lần lượt thất bại. Quếvương chống cự lâu hơn cả, bị quân Thanh truy đuổi phải chạy sang trú ở Miến Điện.Ngô Tam Quế đem quân sang ép vua Miến Điện phải giao nộp Quế vương và giết chếtông năm 1662.Một viên tướng của Đường vương là Trịnh Thành Công đã tiếp tục kháng chiến, hô hào“Phản Thanh phục Minh”. Thất bại ở đất liền, Trịnh Thành Công kéo quân ra chiếm ĐàiLoan làm cứ điểm kháng chiến lâu dài, làm chủ cả vùng duyên hải đông nam Trung Hoatrong suốt mấy mươi năm. Năm 1662, Trịnh Thành Công mất, con là Trịnh Kinh thay,tiếp tục chiến đấu. Năm 1681, Trinh Kinh cũng mất, còn là Trịnh Khắc Sản thay thế,nhưng không đủ tài năng để lãnh đạo. Hai năm sau, quân Mãn Thanh tấn công Đài Loan,Trịnh Khắc Sản đầu hàng quân Thanh.Mãn Thanh nhanh chóng đánh bại được nhà Minh một phần nhờ sự giúp sức của cáchàng tướng nhà Minh. Sau khi bình định xong Trung Hoa, Mãn Thanh phong tước chocác hàng tướng có công, cử họ đem quân trấn giữ các tỉnh phía Nam: Ngô Tam Quế giữVân Nam, Thượng Khả Hỉ ở Quảng Đông, Cảnh Kế Mậu ở Phúc Kiến. Người đời thườnggọi họ là Tam Phiên vương. Ba người này nhân lúc thế lực Mãn Thanh chưa vững vàng ởphương Nam, đã xây dựng lực lượng, dần dần ly khai, chống lại Mãn Thanh. Quân Thanhphải đem quân đánh dẹp. Trong Tam Phiên, Ngô Tam Quế có lực lượng mạnh nhất, đãtừng xưng đế, đặt tên nước là Đại Chu (1678), nhưng chỉ được ba năm sau thì bị nhàThanh diệt.Tóm lại, trong khoảng thời gian gần 40 năm sau khi quân Thanh chiếm được Nam Kinh,cơ bản cai trị Trung Hoa, vùng Hoa Nam là bãi chiến trường khốc liệt giữa Mãn Thanhvà các lực lượng chống đối theo xu hướng chính trị khác nhau. Trong đó nổi bật là cuộckhánh chiến của lực lượng “Phản Thanh phục Minh”. Trong khoảng thời gian 40 năm đó,đã có các đợt di cư của người Hoa ra nước ngoài, xa lánh ách thống trị của Mãn Thanh.Tiêu biểu là đợt di cư của Trần Thượng Xuyên, Dương Ngạn Địch của nhóm Mạc Cửu.Về sự kiện nhóm Trần Thượng Xuyên và Dương Ngạn Địch đến Đàng Trong, Đại NamThực Lục Tiền Biên của triều Nguyễn ghi rõ: “… Kỷ Mùi (1679), mùa xuân, thánggiêng, tướng cũ nhà Minh là Long Môn Tổng binh Dương Ngạn Địch và phó tướngHoàng Tiến, Cao Lôi Liêm binh Trần Thượng Xuyên và phó tướng Trần An Bình đemhơn 3000 quân và hơn 50 chiếc thuyền đến các cửa biển Tư Dung và Đà Nẵng, tự trần làbô thần nhà Minh, vì nghĩa không chịu làm tôi nhà Thanh, nên đến để xin là tôi tớ…”.Chúa Hiền đã dung nạp họ đưa vào khai khẩn đất Biên Hoà và Mỹ Tho. Đoàn người Hoanày đã “… vỡ đất phá hoang, dựng thành phố chợ, buôn bán giao thông với người TrungQuốc, Tây Dương, Nhật Bản. Thuyền buôn tấp nập, phong hoá Trung Hoa đã dần dầnthấm thía xanh tốt khắp đất Đông Phố…”, như Trịnh Hoài Đức đã nhận xét trong GiaĐịnh Chí.Nhóm Mạc Cửu gia nhập Đàng Trong trong hoàn cảnh khác hơn. Ông sinh ngày 8 tháng5 năm Ất Mùi (1855). Như vậy Mạc Cửu sinh ra và trưởng thành khi nhà Minh đã đổ,Mãn Thanh cơ bản thống trị Trung Hoa. Ông đã rời bỏ quê hương ra đi để tránh bị cạođầu bím tóc theo phong tục Mãn Thanh. Cũng theo Thực Lục Tiền Biên, ông đã đếnChân Lạp “… làm chức Ốc Nha, thấy phủ Sài Mạt ở nước ấy có nhiều người buôn cácnước thụ họp bèn mở sòng gác bạc để thu thuế gọi là hoa chi, lại được hố bạc chôn nênthành giàu. Nhân đó chiêu t ập dâu xiêu dạt đến các nơi Phú Quốc, Cần Bột, Giá Khê,Luống Cày, Hương Úc, Cà Mau, lập thành 7 xã thôn. Thấy ở đất ấy tương truyền cóngười tiên thường hay hiện ra ở trên sông, nhân thế đặt tên là Hà Tiên. Đến đây Mạc Cửucho ngườI bộ thuộc là Trương Cầu và Lý Xá dâng thư xin làm Hà Tiên trưởng. Chúanhận cho, trao cho chức Tổng binh. Cửu xây dựng dinh ngũ, đóng ở Phương Thành, nhândân ngày càng đến đông…”Lịch sử di cư của người Hoa vào Đàng Trong có thể chia thành 4 giai đoạn chính là:Giai đoạn I: (Từ cuối- thế kỷ XVI đến trước năm 1645)Có hai sự kiện chính: năm 1567, Minh Mục Tông xuống lệnh cho phép thường dân đượcxuất dương buôn bán sau gần 200 năm duy tr ì lệnh cấm “Thốn bản bất hạ hải” (ban hànhnăm 1370) của Minh Thái Tổ; sự kiện thứ hai là năm 1600, Nguyễn Hoàng về lại Thuận -Quảng, bắt đầu thực hiện ý đồ ly khai, cát cứ. Cửa đã mở từ Trung Quốc để người Hoa cóthể ra đi hợp pháp. Các cảng biển ở Thuận Quảng cũng mở cửa đón người Hoa đến vìchúa Nguyễn đang cố gắng phát triển ngoại thương để thoả mãn các nhu cầu của ĐàngTrong. Nhiều thương thuyền Trung Hoa đã đến buôn bán với Thuận Quảng, nhiều ngườitrong số họ đã ở lại Đàng Trong làm ăn lâu dài, nhất là ở hai trung tâm Hội An và ThuậnHoá.Giai đoạ ...