Lý thuyết phân tầng xã hội và những phát triển gần đây ở phương Tây - Mai Huy Bích

Các lý thuyết về giai cấp và phân tầng, giai cấp và phong cách sống, phân tầng và giới là những nội dung chính trong bài viết "Lý thuyết phân tầng xã hội và những phát triển gần đây ở phương Tây". Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết để nắm bắt nội dung chi tiết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lý thuyết phân tầng xã hội và những phát triển gần đây ở phương Tây - Mai Huy Bích106 Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 3 (95), 2006Lý thuyÕt ph©n tÇng x· héivµ nh÷ng ph¸t triÓn gÇn ®©y ë ph−¬ng T©y Mai Huy BÝch X· héi th−êng ®−îc h×nh dung lµ ph©n chia thµnh nhiÒu tÇng líp theo méttrËt tù trªn d−íi, trong ®ã nh÷ng ng−êi cã nhiÒu ®Æc quyÒn ®Æc lîi th× ë trªn ®Ønh,cßn ng−êi kÐm h¬n ë d−íi ®¸y. Nh÷ng ng−êi d−íi ®¸y th−êng chÞu nhiÒu ®au khæ,thiÖt thßi c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn. Ph©n tÇng x· héi nghÜa lµ chia x· héithµnh tÇng líp. Theo nghÜa ®ã, ph©n tÇng lµ c¸ch tæ chøc x· héi khiÕn cho mét sèthµnh viªn cã nhiÒu thø, trong khi mét sè kh¸c cã Ýt. Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu,mét møc ®é ph©n tÇng nµo ®ã lµ ®Æc ®iÓm kh«ng thÓ tr¸nh khái cña c¬ cÊu x· héi(Stark, 2004: 233). ChÝnh v× vËy c¸c nhµ x· héi häc nãi vÒ ph©n tÇng ®Ó m« t¶ nh÷ngbÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ nhãm trong x· héi con ng−êi. Cã thÓ ®Þnh nghÜaph©n tÇng lµ sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c nhãm ng−êi kh¸c nhau (Giddens, 2001: 282).ThuËt ng÷ ph©n tÇng trong x· héi häc th−êng ®−îc ¸p dông vµo nghiªn cøu nh÷ngbÊt b×nh ®¼ng x· héi ®· ¨n s©u vµo c¬ cÊu, tøc lµ nghiªn cøu bÊt kú nh÷ng bÊt b×nh®¼ng nµo mang tÝnh hÖ thèng gi÷a c¸c nhãm ng−êi do hËu qu¶ kh«ng trï ®Þnh cñac¸c qu¸ tr×nh vµ quan hÖ x· héi (Scott et al., 2005: 639). VÒ mÆt lÞch sö, bèn hÖ thèng ph©n tÇng c¬ b¶n ®· vµ ®ang tån t¹i trong x· héiloµi ng−êi: chÕ ®é n« lÖ, hÖ thèng ®¼ng cÊp Ên §é (caste), ®¼ng cÊp theo kiÓu chÕ ®éphong kiÕn ch©u ¢u (estate) vµ giai cÊp. Trong khi ba hÖ thèng ®Çu phô thuéc vµonh÷ng bÊt b×nh ®¼ng mang tÝnh chÊt ph¸p lý hoÆc t«n gi¸o, th× sù ph©n chia giai cÊpkh«ng ®−îc chÝnh thøc thõa nhËn, mµ b¾t nguån tõ c¸c nh©n tè kinh tÕ cã t¸c ®éng®Õn hoµn c¶nh vËt chÊt trong cuéc sèng con ng−êi. C¸c nhµ x· héi häc dïng kh¸iniÖm giai cÊp x· héi ®Ó m« t¶ vµ lý gi¶i sù ph©n tÇng. Giai cÊp lµ nh÷ng nhãm ng−êicã vÞ trÝ hay tÇng bËc gièng nhau trong sù ph©n tÇng (Stark, 2004: 233), hoÆc lµ métnhãm lín gåm nhiÒu ng−êi cïng cã nh÷ng nguån lùc kinh tÕ chung, vµ c¸c nguån lùcnµy ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn lèi sèng cña hä. Sù së h÷u tµi s¶n, cïng víi nghÒnghiÖp lµ c¬ së chÝnh cho kh¸c biÖt giai cÊp (Giddens, 2001: 282). Bµi viÕt nµy xingiíi thiÖu mét vµi lý thuyÕt vÒ ph©n tÇng trong x· héi häc ph−¬ng T©y vµ nh÷ngph¸t triÓn gÇn ®©y cña c¸c lý thuyÕt ®ã. I. C¸c lý thuyÕt vÒ giai cÊp vµ ph©n tÇng Ng−êi ta dïng nhiÒu s¬ ®å kh¸c nhau ®Ó nhËn diÖn c¸c giai cÊp x· héi. Nh÷ngý t−ëng mµ K. Marx vµ M. Weber t¹o dùng lµ c¬ së cho hÇu hÕt c¸c ph©n tÝch x· héihäc vÒ giai cÊp vµ sù ph©n tÇng. V× lý thuyÕt cña Marx ®· ®−îc tr×nh bµy nhiÒu, bµiviÕt nµy chØ tãm t¾t r»ng «ng hÕt søc nhÊn m¹nh giai cÊp, vµ coi ®ã lµ mét ®Æc ®iÓm Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn Mai Huy BÝch 107kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ. ¤ng cho r»ng cã sù chia c¸ch c¬ b¶n gi÷a ng−êi sëh÷u t− b¶n víi c«ng nh©n, ng−êi kh«ng cã t− b¶n. Marx vµ Engels coi toµn bé lÞch sönh©n lo¹i bao gåm nhiÒu thêi kú, mçi thêi kú cã mét cÆp giai cÊp x· héi ®−îc x¸c ®Þnhtheo quan hÖ cña hä víi t− liÖu s¶n xuÊt vµ quan hÖ gi÷a hä víi nhau. ChÕ ®é t− h÷ut¹o ra sù ph©n chia c¬ b¶n gi÷a nh÷ng ng−êi cã c¸c nguån lùc kinh tÕ víi nh÷ngng−êi kh«ng. Sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ tµi s¶n trong x· héi t− b¶n dùa trùc tiÕp trªn c¬ sësë h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt nh− ®Êt ®ai, m¸y mãc, c«ng x−ëng. Kh¸i niÖm giai cÊp vµbiÕn ®æi x· héi ®an xen víi ý t−ëng vÒ xung ®ét giai cÊp, v× nh÷ng giai cÊp thiÖt thßisÏ lµ c«ng cô cho biÕn ®æi x· héi. Lý thuyÕt cña Weber Weber tin r»ng quan ®iÓm thuÇn tuý vµ hoµn toµn kinh tÕ cña Marx vÒ ph©ntÇng kh«ng thÓ n¾m b¾t ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña c¸c hÖ thèng ph©ntÇng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Xem xÐt t×nh h×nh n−íc §øc, Weber nhËn thÊy r»ng vÞ thÕx· héi kh«ng ph¶i bao giê còng lµ vÊn ®Ò së h÷u tµi s¶n. NhiÒu ng−êi §øc thuéc tÇnglíp quý téc, kh«ng tµi s¶n nh−ng cã quyÒn lùc chÝnh trÞ (vÝ dô hä lµ sÜ quan trong qu©n®éi). MÆt kh¸c, mét sè gia ®×nh §øc giµu cã, dï së h÷u nh÷ng x−ëng m¸y hay c«ng tylín, nh−ng kh«ng cã quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ vÞ thÕ x· héi v× hä lµ ng−êi Do Th¸i. NÕutheo quan niÖm marxist chÆt chÏ vÒ giai cÊp, th× nh÷ng gia ®×nh Do Th¸i nµy thuécgiai cÊp t− s¶n, trong khi nhiÒu quý téc nãi trªn l¹i thuéc giai cÊp v« s¶n. Nh− vËy,Weber coi s¬ ®å cña Marx lµ qu¸ ®¬n gi¶n. ¤ng cho r»ng sù ph©n tÇng còng dùa trªnc¬ së nh÷ng nh©n tè kh¸c (Stark, 2004: 237). Trong khi Marx coi quan hÖ giai cÊp lµtrung t©m cña tÊt c¶ mäi xung ®ét x· héi, Weber ph¸t triÓn mét quan ®iÓm phøc hîph¬n, ®a chiÒu h¬n vÒ x· héi. Ph©n tÇng x· héi kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ vÊn ®Ò giai cÊp,mµ cßn bÞ t¸c ®éng cña hai nh©n tè n÷a lµ vÞ thÕ vµ ®¶ng ph¸i. Nãi c¸ch kh¸c, Weberb¸c bá ý t−ëng cho r»ng mét nh©n tè duy nhÊt nh− quan ...