Lý thuyết phê phán và xã hội học về tính hiện đại - Lê Ngọc Hùng

Bài viết "Lý thuyết phê phán và xã hội học về tính hiện đại" trình bày về một số luận điểm góc về lý thuyết phê phán, phê phán tính hiện đại cuối thể kỷ 20, thuyết hiện đại phương pháp luận của xã hội học về tính hiện đại,... tham khảo nội dung bài viết để nắm bắt nội dung chi tiết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lý thuyết phê phán và xã hội học về tính hiện đại - Lê Ngọc Hùng46 X· héi häc sè 3 (91), 2005Lý thuyÕt phª ph¸nvµ x· héi häc vÒ tÝnh hiÖn ®¹i Lª Ngäc Hïng §Æt vÊn ®Ò Sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn®ang ®Æt ra mét vÊn ®Ò lín vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn lµ nh÷ng n−íc chËm ph¸ttriÓn cã thÓ häc hái ®−îc ®iÒu g× ë nh÷ng n−íc nhanh ph¸t triÓn. Mét sù nhÊt trÝ caoë ®©y lµ kh«ng thÓ ¸p dông m« h×nh c«ng nghiÖp hãa-hiÖn ®¹i hãa cña thÕ kû XVIII-XIX cho nh÷ng n−íc ®ang tiÕn b−íc trªn con ®−êng nµy ë thÕ kû XXI. §ång thêinh÷ng n−íc chËm ph¸t triÓn còng kh«ng thÓ kh«ng nh×n thÊy ë nh÷ng n−íc ph¸ttriÓn c¸i h×nh bãng t−¬ng lai cña m×nh ®Ó rót ra c¸c bµi häc cÇn thiÕt. C¸ch tiÕp cËncña lý thuyÕt phª ph¸n vµ g¾n liÒn víi nã lµ x· héi häc vÒ tÝnh hiÖn ®¹i gióp ta cã c¸inh×n khoa häc ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞtr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. T−¬ng tù nh− c¸c tr−êng ph¸i lý thuyÕt lín cña thÕ kû XX, lý thuyÕt phª ph¸n®· tr¶i qua c¸c giai ®o¹n lÞch sö cña nã: Giai ®o¹n ®Çu khëi nguån tõ nh÷ng nghiªncøu cã tÝnh phª ph¸n cña c¸c nhµ t− t−ëng thuéc thêi ®¹i Khai s¸ng vµ ®¹t tíi ®Ønhcao ph¸t triÓn ë thÕ kû XIX trong c¸c t¸c phÈm cña M¸c vµ ¡ng-ghen. Giai ®o¹n thøhai g¾n liÒn víi thêi kú ®Çu cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ViÖn nghiªn cøu x· héi®−îc thµnh lËp ë Frankfurt n¨m 1923. ThÕ hÖ ®Çu tiªn cña tr−êng ph¸i lý thuyÕt phªph¸n ë Frankfurt lµ nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra nã nh− Max Horkheimer, TheodoreAdorno, Herbert Marcuse. ThÕ hÖ thø hai cña tr−êng ph¸i Frankfurt lµ JurgenHabermas, Albrecht Wellmer vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. ThÕ hÖ thø ba gåm nh÷ng ®¹idiÖn nh− Axel Honneth ë §øc, Seyla Benhabib vµ mét sè ng−êi kh¸c ë Hoa Kú.Nh−ng lý thuyÕt phª ph¸n kh«ng giíi h¹n ë §øc hay ë Hoa Kú mµ ph¸t triÓn ë Ph¸pvíi ®¹i diÖn tiªu biÓu lµ Michel Foucault, Francois Lyotard, Pierre Bourdieu, JackDerrida vµ nhiÒu ng−êi kh¸c1. Mét chñ ®Ò xuyªn suèt lý thuyÕt phª ph¸n vµ biÓuhiÖn râ nhÊt mèi liªn hÖ cña nã víi x· héi häc vÒ tÝnh hiÖn ®¹i lµ sù “phª ph¸n tÝnhhiÖn ®¹i”. Chñ ®Ò nµy ®−îc Alain Touraine, nhµ x· héi häc næi tiÕng ng−êi Ph¸p lÊylµm nhan ®Ò cuèn s¸ch2 cña «ng xuÊt b¶n ë Pari n¨m 1992. Lý thuyÕt phª ph¸n cuèi thÕ kû XX ®· ph¸t triÓn d−íi nhiÒu h×nh thøc biÕn1 Craig Calhoun and Joseph Karaganis. “Critical Theory”, trong George Ritzer and Barray Smart (Eds.).Handbook of Social Theory. London: Sage Publications Inc. 2001. Tr. 179-180; Lª Ngäc Hïng. LÞch sö vµlý thuyÕt x· héi häc. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 2002.2 Alain Tourain (1992). Phª ph¸n tÝnh hiÖn ®¹i. Nxb ThÕ giíi. Hµ Néi. 2003. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Lª Ngäc Hïng 47thÓ phøc t¹p vÝ dô nh− lý thuyÕt x· héi phª ph¸n, thuyÕt hËu hiÖn ®¹i, thuyÕt n÷quyÒn vµ x©m nhËp vµo c¸c chuyªn ngµnh x· héi häc, c¸c bé m«n khoa häc l©n cËnvµ trµo l−u x· héi. Do ®ã, viÖc t×m hiÓu mét c¸ch kh¸i qu¸t lý thuyÕt phª ph¸n lµ cÇnthiÕt ®Ó kh¼ng ®Þnh ®ã lµ mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn x· héi hay mét trongc¸ch “h×nh dung x· héi häc” kh«ng thÓ thiÕu trong nghiªn cøu x· héi häc; qua ®ã gãpphÇn ph¸t triÓn mét h−íng nghiªn cøu x· héi häc vÒ tÝnh hiÖn ®¹i vµ x· héi häc vÒsù ph¸t triÓn cña mét x· héi ®ang ®æi míi tho¸t khái nghÌo nµn vµ l¹c hËu trªn®−êng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa hiÖn nay. Mét sè luËn ®iÓm gèc cña thuyÕt phª ph¸n M¸c vµ ¡ng-ghen lµ nh÷ng ng−êi cã c«ng ®Çu trong viÖc tæng hîp toµn bé c¸cthµnh tùu c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña c¸c t− t−ëng phª ph¸n trong triÕt häc cæ ®iÓn§øc, kinh tÕ häc chÝnh trÞ Anh vµ t− t−ëng chñ nghÜa x· héi Ph¸p. Trªn c¬ së ®ã hai«ng ®· nªu ra nh÷ng luËn ®iÓm gèc lµm nÒn mãng cho lý thuyÕt phª ph¸n hiÖn ®¹i®−îc ph¸t triÓn phÇn nµo qua tr−êng ph¸i Frankfurt ë §øc vµ c¸c h−íng nghiªn cøulý thuyÕt phª ph¸n ë c¸c n−íc kh¸c. Mét sè t¸c phÈm quan träng nhÊt cña M¸c vµ¡ng-ghen ®Òu cã tªn gäi kÌm theo ch÷ “phª ph¸n”3 vµ ngay c¶ nh÷ng t¸c phÈmkh«ng cã tªn gäi nh− vËy th× sù phª ph¸n vÉn lµ mét ®Æc tr−ng cã tÝnh nguyªn t¾cnæi bËt nhÊt cïng víi c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n kh¸c nh− nghiªn cøu mét c¸ch kinhnghiÖm vµ trung thùc4. Do ®ã, “viÖc phª ph¸n x· héi hiÖn tån” ®−îc ¡ng-ghen coi lµ“c¬ së thËt sù, nhiÖm vô chñ yÕu cña mäi c«ng tr×nh nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò x· héi”5. C¬ së lý luËn cña tr−êng ph¸i (phª ph¸n) Frankfurt vµ lý thuyÕt x· héi phªph¸n nãi riªng, lý thuyÕt phª ph¸n nãi chung lµ nh÷ng luËn ®iÓm cã nguån gèc tõquan ®iÓm cña M¸c. Trong ®ã næi bËt c¸c ý t−ëng chÝnh, vÝ dô nh− sau6: Thø nhÊt: tri thøc kh«ng tù chøng minh lµ ®óng, kh«ng tù hiÓn nhiªn, kh«ngtù chøng nghiÖm, mµ cÇn ph¶i xem xÐt mét c¸ch phª ph¸n tõ gãc ®é thùc tiÔn. SùhiÓu biÕt cña chóng ta vÒ nh÷ng g× x¶y ra thÕ giíi xung quanh ®−îc c¶m gi¸c sao l¹i,chôp ...