Mẫu người quân tử - con người toàn thiện trong 'Luận ngữ' của Khổng Tử

Bốn tác phẩm kinh điển nổi tiếng của Nho giáo mà bất kỳ người nào nghiên cứu học thuyết này cũng đều biết đến là Đại học, Trung Dung, Luận Ngữ, Mạnh Tử, được nhà triết học nổi tiếng đời Tống là Chu Hy (1130 - 1200) sắp xếp, kế thừa cách chú giải của các nhà tư tưởng Tống Nho đi trước, cũng như chú giải của chính ông thành bộ sách có tên chung là Tứ thư tập chú, trong đó Luận ngữ được xem là một trong những tác phẩm khởi đầu quan trọng cho một nền...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Mẫu người quân tử - con người toàn thiện trong “Luận ngữ” của Khổng Tử Mẫu người quân tử - con người toàn thiện trong “Luận ngữ” của Khổng TửBốn tác phẩm kinh điển nổi tiếng của Nho giáo mà bất kỳ người nào nghiêncứu học thuyết này cũng đều biết đến là Đại học, Trung Dung, Luận Ngữ,Mạnh Tử, được nhà triết học nổi tiếng đời Tống là Chu Hy (1130 - 1200)sắp xếp, kế thừa cách chú giải của các nhà tư tưởng Tống Nho đi trước, cũngnhư chú giải của chính ông thành bộ sách có tên chung là Tứ thư tập chú,trong đó Luận ngữ được xem là một trong những tác phẩm khởi đầu quantrọng cho một nền Nho học Trung Hoa do Khổng Tử sáng lập. Đây là cuốnsách đề cập đến các vấn đề của triết học, chính trị, tôn giáo, đạo đức... Cóthể nói, những tinh tuý được rút ra từ những vấn đề đó nhằm mục đích xâydựng con người toàn thiện, toàn mỹ cho một xã hội phong kiến lý tưởng theohọc thuyết của Không Tử.Trong bài viết này, từ bình diện triết học, chúng tôi muốn làm rõ mẫu ngườiquân tử - con người toàn thiện trong Luận ngữ của Khổng Tử.Để làm rõ mẫu người quân tử - con người toàn thiện trong học thuyết KhổngTử, chúng ta cần phải lý giải tại sao ông lại chọn đối tượng quan tâm tronghọc thuyết của mình là con người và các quan hệ của con người. Song, trongkhuôn khổ của một bài viết, chúng tôi không thể thực hiện được điều đó màchỉ muốn nói rằng, bất kỳ ai khi nghiên cứu học thuyết của Khổng Tử cũngđều thống nhất ở điểm cho rằng, đứng trước một xã hội đang phải hứng chịusự suy thoái về đạo đức của con người (cái mà Trời phú cho con người khicon người xuất hiện và được đặt nó vào vị trí trung tâm của Vũ trụ), xác địnhđối tượng quan tâm của mình ở trần thế, Khổng Tử muốn làm cho con ngườithấy được chính bản thân mình, thấy được sự băng hoại về bản tính đạo đức(tính bản thiện) vốn giống nhau khi nó mới được sinh ra nhưng cũng ngaylập tức bị phân hoá, đồng thời dạy cho con người biết cái căn bản nhất củanó là Nhân tính. Chính vì vậy mà ông không đề cập, hay nói đúng hơn là cốý tránh đề cập đến những vẫn đề sống - chết, mà chỉ chú ý đến bậc trí giả, đólà người biết chuyên vào việc nghĩa để giúp dân, kính trọng quỷ thần nhưngtránh xa (Vụ dân chi nghĩa, kính quỷ thần nhi viễn chi - Luận ngữ, VI, 20).Khổng Tử cũng không thích nói về những điều kỳ diệu, về sự hiện diện củathần thánh. Điều này chúng ta có thể biết được qua cuộc đối thoại giữa QuýLộ và Khổng Tử. Quý Lộ hỏi về việc thờ quỷ thần, Khổng Tử nói rằng:Thờ người còn chưa nổi, làm sao thờ được ma?. Thưa: Dám hỏi về sựchết. Khổng Tử nói: Sống còn chưa biết rõ, làm sao biết được sự chết?(Quý Lộ vấn sự quỷ thần. Tử viết: Vị năng sự nhân, yên năng sự quỷ”?Viết: Cảm vẫn tử”.Viết: Vị tri sinh, yên tri tử”? Luận ngữ, XI, 11). Tuynhiên, để giữ gìn trật tự xã hội nói riêng, Vũ trụ nói chung, Khổng Tử khôngphủ nhận sự tồn tại của quỷ thần. ông kêu gọi phải kính tổ tiên và biết trọngquỷ thần: Tế tổ tiên coi như tổ tiên đang có mặt, tế thần coi như thần đangcó mặt (Tế như tại, tế thần như thần tại - Luận ngữ, III, 12).Qua đó, chúng ta thấy, Khổng Tử hạn chế nhiệm vụ của mình ở việc phục vụmọi người, quan tâm đến công việc quốc gia, nhưng ông vẫn cho rằng, cuộcsống của mọi người, của dân tộc lại phụ thuộc vào đường lối lãnh đạo đúngđắn hay sai lầm của thiên tử và hệ thống quan lại. Đường lối đó là Đạo Khácvới quan niệm của Lão Tử - Đạo khả đạo, phi thường đạo, đạo mà KhổngTử đưa ra là đạo của thế giới hiện tượng, là cái cần được nắm bắt để áp dụngvào việc trị nước. Đạo đó có nhiệm vụ uốn nắn những người có nhận thứcsai lầm, cong vậy thành ngay thẳng. Khi con người trở nên chân thành,ngay thẳng thì mọi quan hệ đều trở nên tất đẹp, bởi vì bản thân con người làlinh hồn, là trung tâm của vạn vật trong trời đất.Vậy ai là người có thể thực hiện sứ mệnh nói trên trong lịch sử tư tưởngTrung Hoa ? Trước hết, chúng ta đọc được trong Đạo đức kinh của Lão Tử:Đạo lớn... nuôi dưỡng vạn vật mà không làm chủ vạn vật. Nó vĩnh viễn làkhông, vô vi, cho nên có thể bảo nó là ẩn vi (vô hình), muôn vật quy về nómà nó không làm chủ, cho nên có thể bảo nó là lớn. Vì cho tới cùng, nókhông tự nhận nó là lớn cho nên mới hoàn thành được cái vĩ đại của nó .Người nắm được đạo cao và có đức cả là Thánh nhân (Đạo nhân). Đó làngười biết hoà thì gọi là bất biến (thường), biết bất biến thì gọi là sáng.Còn Khổng Tử thì lại thấy mẫu người (Đức cả) đó là người nắm được đạoTrung, họ thật hiếm trong dân chúng thời bấy giờ: Trung dung quả là mộtđức tính, rất mực tất đẹp? Đã lâu dân chúng không theo nổi (Trung dungchi đức dã, kỳ chí dĩ hồ! Dân tiễn cữu hĩ - Luận ngữ, VI, 27).Trong Kinh Dịch đã có khái niệm con người toàn thiện hay thiện nhân. Đó làngười biết theo đạo trung chính, biết giá trị của hạng cao sĩ. Thế nhưng,Dịch không bỏ qua mẫu người đối lập với con người hoàn thiện như hai thếlực tự nhiên âm và dương. Đó là sự đối lập giữa quân tử và t ...