Một số khía cạnh lý thuyết của cách tiếp cận: Nghiên cứu hành động tham gia PAR trong phát triển cộng đồng - Nguyễn Duy Thắng

Nội dung bài viết "Một số khía cạnh lý thuyết của cách tiếp cận: Nghiên cứu hành động tham gia PAR trong phát triển cộng đồng" trình bày một số khía cạnh lý thuyết của cách tiếp cận PAR như: Định nghĩa và các giả định cơ bản về PAR, kiến thức quyền lực và trao quyền trong nghiên cứu hành động tham gia,... Đây là tài liệu tham khảo hữu ích cho các bạn chuyên ngành Xã hội học, mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số khía cạnh lý thuyết của cách tiếp cận: Nghiên cứu hành động tham gia PAR trong phát triển cộng đồng - Nguyễn Duy Thắng X· héi häc sè 1 (77), 2002 75 Mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt cña c¸ch tiÕp cËn Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia (PAR) trong ph¸t triÓn céng ®ång NguyÔn Duy Th¾ng I. Giíi thiÖu Vµo thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, sù tham gia cña ng−êi d©n ®· trë thµnh mét bé phËn quan träng trong c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ trong c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c tæ chøc ph¸t triÓn kh¸c. Tham gia ®−îc coi võa lµ môc ®Ých võa lµ ph−¬ng tiÖn, v× nã x©y dùng kü n¨ng vµ n©ng cao n¨ng lùc hµnh ®éng cña ng−êi d©n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä, ®ãng gãp cho c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn tèt h¬n. C¸c dù ¸n sÏ cã nhiÒu c¬ héi thµnh c«ng vµ bÒn v÷ng h¬n nÕu cã sù tham gia cña ng−êi h−ëng lîi cña dù ¸n. Ng©n hµng ThÕ giíi xem sù tham gia cña ng−êi d©n nh− lµ mét qu¸ tr×nh, nhê ®ã ng−êi d©n vµ ®Æc biÖt lµ phô n÷, ng−êi nghÌo vµ trÎ em ®−îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña hä. Sù tham gia cña ng−êi d©n nh»m c¸c môc ®Ých: (1) Trao quyÒn - mét sù chia sÎ quyÒn lùc hîp lý víi nh÷ng ng−êi tham gia ®Ó n©ng cao nhËn thøc vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña hä vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n; (2) X©y dùng vµ n©ng cao n¨ng lùc cña ng−êi d©n trong viÖc ph¸t triÓn cho chÝnh hä vµ céng ®ång cña hä; (3) T¨ng c−êng hiÖu lùc cña dù ¸n, thóc ®Èy sù ®ång thuËn, sù hîp t¸c còng nh− t−¬ng t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi h−ëng lîi cña dù ¸n vµ gi÷a hä víi c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n; (4) Chia sÎ chi phÝ cña dù ¸n víi ng−êi h−ëng lîi, do ®ã gi¶m ®−îc chi phÝ còng nh− thêi gian thùc hiÖn dù ¸n. V× vËy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸ch tiÕp cËn tham gia ®· trë thµnh mét chÝnh s¸ch, mét chiÕn l−îc trong c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ nhiÒu tæ chøc ph¸t triÓn kh¸c. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ b»ng c¸ch nµo ®Ó cã thÓ huy ®éng vµ t¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn, mµ tr−íc hÕt lµ ph¸t triÓn céng ®ång cña chÝnh hä? NhiÒu c¸ch tiÕp cËn vµ ph−¬ng ph¸p tham gia ®· ®−îc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn vÒ c¶ ph−¬ng diÖn lý thuyÕt vµ thùc hµnh. Theo thèng kª cña Guijt vµ Cornwall1, tõ nh÷ng n¨m 1970 tíi nay ®· cã 1 Gi¸o s− ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn (IDS), Tr−êng §¹i häc Sussex, V−¬ng quèc Anh Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 76 Mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt cña c¸ch tiÕp cËn Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia... tíi 29 ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt tham gia ®−îc ®−a ra vµ ph¸t triÓn d−íi mét tªn gäi chung lµ Nghiªn cøu tham gia (PR - Participatory Research). Bµi viÕt nµy sÏ tr×nh bµy kh¸i qu¸t mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt c¬ b¶n cña c¸ch tiÕp cËn Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia (PAR)2 trong ph¸t triÓn céng ®ång, ®Æc biÖt lµ trong ph¸t triÓn céng ®ång n«ng th«n. C¸c khÝa c¹nh c¬ b¶n nµy lµ kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng, quyÒn lùc, vµ trao quyÒn. §©y còng lµ b¶n chÊt cña c¸c c¸ch tiÕp cËn ph¸t triÓn tham gia nãi chung. Bµi viÕt sÏ tËp trung ph©n tÝch mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kiÕn thøc, quyÒn lùc vµ trao quyÒn, vµ sù ph¶n ¸nh cña chóng trong c¸ch tiÕp cËn Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia trong ph¸t triÓn céng ®ång, nh»m lµm râ tÇm quan träng cña sù tham gia cña ng−êi d©n ë cÊp c¬ së vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. II. Mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt c¬ b¶n cña c¸ch tiÕp cËn PAR 2.1 §Þnh nghÜa vµ c¸c gi¶ ®Þnh c¬ b¶n 2.1.1 §Þnh nghÜa PAR lµ mét c¸ch tiÕp cËn tham gia. Nã võa lµ mét lý thuyÕt x· héi võa lµ mét ph−¬ng ph¸p luËn thùc nghiÖm trong ph¸t triÓn céng ®ång. PAR bao gåm bèn c¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng: Nghiªn cøu tham gia trong ph¸t triÓn céng ®ång; Nghiªn cøu hµnh ®éng trong tæ chøc; Nghiªn cøu hµnh ®éng trong tr−êng häc; vµ Nghiªn cøu tham gia cña n«ng d©n (Selener, 1997). V× vËy ®Þnh nghÜa vÒ PAR phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c c¸ch tiÕp cËn nµy vµ vµo ng−êi sö dông. Tuy nhiªn, Deshler (1995) ®· ®−a ra mét ®Þnh nghÜa mang tÝnh chung nhÊt vµ ®−îc nhiÒu ng−êi thõa nhËn: PAR lµ mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu cã hÖ thèng, trong ®ã nh÷ng ng−êi ®ang ph¶i tr¶i qua mét hoµn c¶nh khã kh¨n ë céng ®ång hay ë n¬i lµm viÖc, trªn tinh thÇn hîp t¸c víi nh÷ng ng−êi nghiªn cøu nh− nh÷ng chñ thÓ nghiªn cøu, tham gia vµo viÖc thu thËp vµ ph©n tÝch th«ng tin, viÖc ra quyÕt ®Þnh, vµ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý còng nh− viÖc c¶i thiÖn hoÆc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh hä. Trong thuËt ng÷ Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia, tham gia thÓ hiÖn qu¸ tr×nh d©n chñ hãa trong nghiªn cøu; hµnh ®éng cho thÊy nghiªn cøu nh»m ®ãng gãp trùc tiÕp cho nh÷ng nç lùc biÕn ®æi thùc tr¹ng cña ng−êi tham gia; nghiªn cøu ph¶n ¸nh sù cè g¾ng cã hÖ thèng ®Ó s¶n sinh ra kiÕn thøc còng nh− gi¶i ph¸p cho viÖc c¶i thiÖn hay thay ...