Một số vấn đề lý luận và thực tiễn trong nghiên cứu truyền thông dân số ở nước ta hiện nay - Trương Xuân Trường

Bài viết "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn trong nghiên cứu truyền thông dân số ở nước ta hiện nay" giới thiệu đến các bạn hướng tới một cách nhìn thống nhất về khái niệm truyền thông và truyền thông dân số, lược sử tình hình nghiên cứu truyền thông và truyền thông dân số, những vấn đề đặt ra trong nghiên cứu truyền thông dân số ở nước ta hiện nay.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số vấn đề lý luận và thực tiễn trong nghiên cứu truyền thông dân số ở nước ta hiện nay - Trương Xuân Trường 32 X· héi häc sè 1 (81), 2003 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trong nghiªn cøu truyÒn th«ng d©n sè ë n−íc ta hiÖn nay Tr−¬ng Xu©n Tr−êng Trong h¬n mét thËp niªn võa qua, ho¹t ®éng truyÒn th«ng ë n−íc ta ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn nhanh chãng, ®ang dÇn kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ vµ vai trß quan träng cña m×nh trong mäi lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc. Cã thÓ nãi mét trong nh÷ng lÜnh vùc ®ang ®−îc quan t©m vµ ®−îc bµn luËn nhiÒu hiÖn nay lµ lÜnh vùc truyÒn th«ng d©n sè. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh sau: - Qua hµng chôc n¨m, nhÊt lµ trong thËp kû 90, khi ch−¬ng tr×nh d©n sè vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ë n−íc ta ®· thu ®−îc nh÷ng thµnh tùu quan träng th× còng ®· lµ xuÊt hiÖn nh÷ng khã kh¨n míi. Trong bèi c¶nh hiÖn nay, ë khÝa c¹nh kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®· cã ®−îc sù b·o hoµ t−¬ng ®èi vÒ dÞch vô tr¸nh thai th× vai trß cña truyÒn th«ng d©n sè t¸c ®éng vµo nhËn thøc cña nh÷ng ®èi t−îng mµ nhu cÇu kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ch−a ®−îc ®¸p øng, lµm cho hä cã sù chuyÓn ®æi hµnh vi sinh s¶n, ®· næi lªn víi ý nghÜa míi, quan träng h¬n. - Trong suèt thêi kú võa qua, truyÒn th«ng d©n sè chñ yÕu chØ h−íng vµo lÜnh vùc kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, víi môc ®Ých h¹ thÊp tû lÖ ph¸t triÓn d©n sè, quy m« gia ®×nh nhá cã tõ 1-2 con th× hiÖn nay, truyÒn th«ng d©n sè ®· cã thªm nhiÖm vô míi vµ còng quan träng kh«ng kÐm. §ã lµ t¨ng c−êng truyÒn th«ng vÒ søc khoÎ sinh s¶n vµ vÊn ®Ò chÊt l−îng d©n sè. - Tõ n¨m 1993, trong ho¹t ®éng cña ch−¬ng tr×nh D©n sè - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh quèc gia, truyÒn th«ng d©n sè ®· ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n. §Õn nay, víi ChiÕn l−îc D©n sè ViÖt Nam 2001- 2010 th× truyÒn th«ng- gi¸o dôc thay ®æi hµnh vi tiÕp tôc ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nhÊt víi vai trß quan träng vµ phøc t¹p h¬n do sù chuyÓn ®æi môc tiªu d©n sè trong t×nh h×nh míi. VÊn ®Ò lµ cÇn x¸c ®Þnh ®−îc, chóng ta ®·, ®ang vµ sÏ tiÕp tôc thùc hiÖn gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®ã nh− thÕ nµo? 1. H−íng tíi mét c¸ch nh×n thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm truyÒn th«ng vµ truyÒn th«ng d©n sè Ng−êi ta th−êng nãi ®Õn c¸c kh¸i niÖm nh−: truyÒn th«ng, truyÒn th«ng x· héi, th«ng tin x· héi, th«ng tin, sù th«ng tin ... TÊt c¶ nh÷ng kh¸i niÖm ®ã ®Òu nãi vÒ truyÒn th«ng hoÆc liªn quan ®Õn lÜnh vùc truyÒn th«ng. Dï c¸ch gäi kh¸c nhau nh−ng vÒ kh¸i niÖm truyÒn th«ng, c¸c ®Þnh nghÜa nãi chung ®Òu kh¸ thèng nhÊt. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn  Tr−¬ng Xu©n Tr−êng 33 Ch¼ng h¹n trong cuèn “Chñ nghÜa Céng s¶n khoa häc - tõ ®iÓn” do A. M Ru-mi-an- txep chñ biªn, kh¸i niÖm “Th«ng tin x· héi lµ truyÒn th«ng khi ®Þnh nghÜa r»ng: “Th«ng tin x· héi lµ lo¹i h×nh th«ng tin cao nhÊt, phøc t¹p nhÊt vµ ®a d¹ng. Con ng−êi sö dông nã ®Ó t¸c ®éng mét c¸ch cã Ých vµo tù nhiªn (trong lao ®éng), vµo x· héi (qu¶n lý x· héi, lo¹i h×nh qu¶n lý cao nhÊt). Nã thùc hiÖn chøc n¨ng liªn l¹c (®¶m b¶o sù giao tiÕp cña con ng−êi), chøc n¨ng qu¶n lý, phæ biÕn tri thøc khoa häc, gi¸o dôc - häc tËp vµ chøc n¨ng tuyªn truyÒn cæ ®éng”1. Lý gi¶i mét c¸ch kh¸ cÆn kÏ, t¸c gi¶ Emilio Willems trong cuèn “tõ ®iÓn x· héi häc” l¹i ®Þnh nghÜa truyÒn th«ng qua kh¸i niÖm “sù th«ng tin”, ®ã lµ: “Qu¸ tr×nh theo ®ã nh÷ng t− t−ëng, t×nh c¶m ®−îc truyÒn ®¹t tõ ng−êi nµy ®Õn ng−êi kh¸c lµm cho t¸c dông t−¬ng hç cña x· héi cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. C¬ chÕ cña sù th«ng tin kh«ng chØ nh÷ng c¬ quan cã thÓ dïng cho viÖc truyÒn tin, mµ còng cßn tÊt c¶ nh÷ng c«ng cô truyÒn ®¹t b»ng lêi, ch÷ viÕt, b»ng ®iÖu bé hay m¸y mãc. Ng«n ng÷, hÖ thèng ký hiÖu, ©m thanh, lµ ph−¬ng tiÖn chñ yÕu cña th«ng tin. Nhê cã ho¹t ®éng ng«n ng÷, ng−êi ta tham dù vµo nh÷ng kinh nghiÖm cña ng−êi d−íi nh÷ng h×nh thøc th« s¬ cña nã, sù th«ng tin lµ c¬ së cña sù thèng nhÊt x· héi2. Tuy nhiªn ë kh¸i niÖm: “th«ng tin” th× cho ®Õn nay vÉn cßn nh÷ng ý kiÕn kh¸ kh¸c biÖt. ë lo¹i quan ®iÓm thø nhÊt, mµ ®¹i diÖn lµ P.Breton vµ S.Proulx th× cho r»ng “th«ng tin” chÝnh lµ truyÒn th«ng khi c¸c t¸c gi¶ c¾t nghÜa r»ng: “Tõ La tinh niformatio, gèc cña tõ hiÖn ®¹i information, (th«ng tin) cã hai nghÜa. Mét, nã chØ hµnh ®éng rÊt cô thÓ lµ t¹o ra mét h×nh d¹ng (forme). Hai, tuú theo tr¹ng huèng, nã cã nghÜa lµ sù truyÒn ®¹t hoÆc mét ý t−ëng, kh¸i niÖm hay biÓu t−îng”3. Kh¸c víi quan ®iÓm ®· nªu lµ ®Þnh nghÜa cña N.Wiener: “Th«ng tin lµ tªn gäi néi dung sù trao ®æi cña chóng ta víi thÕ giíi bªn ngoµi trong khi chóng ta nhËp vµo nã vµ b¾t nã ph¶i chÞu mét qu¸ tr×nh thÝch øng”. Râ rµng quan ®iÓm nµy hîp lý vµ ®óng ®¾n h¬n khi cho r»ng th«ng tin lµ néi dung cña truyÒn th«ng. Hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ nh÷ng tri thøc, t− t−ëng, t×nh c¶m, kü n¨ng nhê ho¹t ®éng truyÒn th«ng mµ ®− ...