Một số vấn đề xã hội học tri thức đặt ra từ Đông phương học của E.W. Said - Mai Huy Ích

Nhằm giúp các bạn chuyên ngành Xã hội học có thêm tài liệu tham khảo, mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết "Một số vấn đề xã hội học tri thức đặt ra từ Đông phương học của E.W. Said" dưới đây, nội dung bài viết trình bày về từ sự thể hiện phương Đông của người phương Tây, một số vấn đề xã hội tri thức,... Hy vọng nội dung bài viết phục vụ hữu ích nhu cầu học tập và nghiên cứu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một số vấn đề xã hội học tri thức đặt ra từ Đông phương học của E.W. Said - Mai Huy ÍchX· héi häc sè 2 (78), 2002 15 mét sè vÊn ®Ò vÒ x· héi häc tri thøc ®Æt ra tõ “§«ng ph−¬ng häc” cña E.W. Said Mai Huy BÝch Trong h¬n hai thËp kû nay kÓ tõ khi xuÊt b¶n lÇn ®Çu (1978), c«ng tr×nh“§«ng ph−¬ng häc” cña nhµ nghiªn cøu E. W. Said ®· vµ ®ang cã ¶nh h−ëng lín ®Õnkhoa häc x· héi ph−¬ng T©y. Dùa trªn c¬ së t×m hiÓu vµ ph©n tÝch hµng lo¹t cuèntiÓu thuyÕt, bµi th¬, v¨n b¶n vµ chuyªn kh¶o khoa häc v.v. cña c¸c t¸c gi¶ ph−¬ngT©y vÒ ph−¬ng §«ng, kÕt hîp víi vËn dông vµ ph¸t triÓn c¸c lý thuyÕt khoa häc x·héi võa xuÊt hiÖn thêi gian gÇn ®©y, cuèn s¸ch ®· ®−a ra mét c¸ch nh×n míi kh«ngchØ vÒ ngµnh §«ng ph−¬ng häc ë ph−¬ng T©y, mµ c¶ vÒ mèi quan hÖ gi÷a tri thøc víiquyÒn lùc. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn “§«ng ph−¬ng häc” ®−îc dÞch sang tiÕng ViÖt vµxuÊt b¶n ë ViÖt Nam (Said, E. W.1998. §«ng ph−¬ng häc. Hµ Néi: Nhµ xuÊt b¶nchÝnh trÞ Quèc gia). C«ng tr×nh nµy n»m trong danh s¸ch nh÷ng nghiªn cøu quanträng, nh÷ng dÊu mèc cã ý nghÜa trong sù ph¸t triÓn khoa häc x· héi ph−¬ng T©y mµquü Ford ®· tµi trî cho viÖc lùa chän vµ gîi ý ®Ó giíi thiÖu víi c¸c nhµ nghiªn cøucña ViÖt Nam1. Tuy nhiªn, ng−êi viÕt bµi nµy tõng gÆp kh«ng Ýt ý kiÕn phµn nµn vµthÊt väng cña mét sè nhµ nghiªn cøu chóng ta vÒ néi dung cuèn s¸ch víi lý do nãkh«ng ®Ò cËp ®Õn §«ng ph−¬ng häc mµ hä quen biÕt vµ kú väng ë nã, nghÜa lµ nãkh«ng nãi g× ®Õn Trung Hoa, NhËt B¶n hay ViÖt Nam v.v. Thùc ra gi¸ trÞ cña cuèns¸ch lµ ë chç th«ng qua viÖc xem xÐt nh÷ng chñ ®Ò trªn, nã gîi ra nhiÒu vÊn ®Ò quanträng vÒ x· héi häc tri thøc. Sau ®©y bµi viÕt nµy xin tr×nh bµy tãm t¾t nh÷ng luËn®iÓm chÝnh trong néi dung cuèn s¸ch nµy vµ thö ph©n tÝch mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra tõ ®ãvÒ x· héi häc tri thøc nãi chung. Tõ sù thÓ hiÖn ph−¬ng §«ng cña ng−êi ph−¬ng T©y ... Cuèn s¸ch nghiªn cøu nh÷ng c¸ch thøc mµ ph−¬ng §«ng, cô thÓ lµ c¸c n−ícTrung §«ng ®−îc thÓ hiÖn vµ nh×n nhËn trong con m¾t cña ng−êi ph−¬ng T©y (Ph¸p,Anh vµ Mü) ë thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX. C¸c t¸c gi¶ ph−¬ng T©y chia qu¶ ®Þa cÇuthµnh hai phÇn: ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y, vµ cho r»ng c¸c nhãm c− d©n b¶n xøc− tró t¹i ®Êy cã nh÷ng t«n gi¸o, nÒn v¨n hãa hay b¶n chÊt chñng téc thÝch hîp víinh÷ng vïng ®Þa lý ®ã. Theo hä, c¸c kh¸i niÖm “ph−¬ng §«ng” vµ “ph−¬ng T©y” mangý nghÜa thùc tÕ vµ cã thËt. Qua con m¾t cña ng−êi ph−¬ng T©y, “ph−¬ng §«ng” (Orient) lµ mét n¬i l·ng1 TiÕc r»ng do kh«ng ®ång ý víi c¸ch chuyÓn ng÷, nªn bµi viÕt nµy kh«ng sö dông b¶n dÞch tiÕng ViÖt. KhicÇn trÝch dÉn cuèn s¸ch, bµi viÕt dùa theo b¶n gèc. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn16 Mét sè vÊn ®Ò vÒ x· héi häc tri thøc ®Æt ra tõ §«ng ph−¬ng häc cña E.W. Saidm¹n, víi nh÷ng con ng−êi kú l¹, nh÷ng håi øc vµ nh÷ng c¶nh ®Ñp kh«ng thÓ nµoquªn vµ cã nh÷ng thÓ nghiÖm ®Æc s¾c” (Said, 1978:1). Hä kh¸c h¼n víi ph−¬ng T©yphµm tôc. Qua viÖc c¸c t¸c gi¶ ph−¬ng T©y nh×n nhËn vµ thÓ hiÖn ph−¬ng §«ng, næilªn mét c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ, c¸ch nãi vÒ thÕ giíi, vµ h¬n thÕ n÷a, mét c¸ch ®−a rac¸c nhËn ®Þnh vÒ nã mµ Said gäi lµ “§«ng ph−¬ng häc”. Theo Said, §«ng ph−¬ng häccã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Thø nhÊt, nã dùa trªn c¬ së mét phÐp l−ìng ph©n (dichotomy), chia thÕ giíithµnh 2 phÇn (®«ng - t©y) kh¸c h¼n, thËm chÝ t−¬ng ph¶n nhau. Ch¼ng h¹n, trongkhi ph−¬ng §«ng hµo nho¸ng th× ph−¬ng T©y thiÕt thùc; ph−¬ng §«ng ®éc tµi,ph−¬ng T©y d©n chñ. Tr¸i víi ph−¬ng §«ng tµn b¹o lµ ph−¬ng T©y c− xö ®Ñp.Ph−¬ng §«ng coi träng thó nhôc dôc, cßn ph−¬ng T©y ®Ò cao tù kiÒm chÕ; ph−¬ng§«ng nÆng vÒ phi lý, ph−¬ng T©y - duy lý. §èi lËp víi ph−¬ng §«ng øng xö nh− trÎth¬ lµ ph−¬ng T©y chÝn ch¾n v.v. Thø hai, nã cho r»ng cã thÓ nãi vÒ hai phÇn cña thÕ giíi mét c¸ch tæng qu¸tchung theo nghÜa lµ mçi phÇn cña thÕ giíi cã mét tËp hîp nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cè®Þnh mµ mäi thµnh viªn trong mçi phÇn, mçi nhãm, hay céng ®ång ®ã ®Òu chia sÎ.ChÝnh theo nghÜa ®ã ng−êi ta míi nãi vÒ nhiÒu hiÖn t−îng ph−¬ng §«ng. “ë ch©u ¢ung−êi ta cã thÓ nãi vÒ tÝnh c¸ch ph−¬ng §«ng, kh«ng khÝ ph−¬ng §«ng, c©u chuyÖnph−¬ng §«ng, chÕ ®é ®éc tµi ph−¬ng §«ng hay ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ph−¬ng §«ngmµ ng−êi kh¸c vÉn hiÓu” (Said, 1978:32). Thø ba, tuy nãi vÒ ph−¬ng §«ng, nh−ng qua ®ã §«ng ph−¬ng häc còng cho tabiÕt nhiÒu vÒ ph−¬ng T©y. Nã coi ph−¬ng §«ng nh− mét ®iÒu g× ®ã kh¸c h¼n vµ ®èilËp víi ph−¬ng T©y. Nã lÊy ph−¬ng T©y lµ t©m ®iÓm ®Ó so s¸nh, vµ theo nghÜa ®ã,ph−¬ng T©y ®−îc xem lµ b×nh th−êng, cßn ph−¬ng §«ng lµ “ng−êi kh¸c”, “ng−êi l¹”.Râ rµng quan hÖ “ta - hä”, hay “chñ thÓ - ng−êi kh¸c” nµy kh«ng b×nh ®¼ng. NÕu sos¸nh hai ph−¬ng, th× ph−¬ng §«ng, dï cã nh÷ng ®Æc ®iÓm hÊp dÉn nhÊt ®Þnh, vÉnkÐm h¬n ph−¬ng T©y. Ba ®Æc ®iÓm trªn lµ nh÷ng sîi chØ ®á xuyªn suèt §«ng ph−¬ng häc cñaph−¬ng T©y. Nh÷ng quan niÖm trªn vÒ ph−¬ng §« ...