Ngày tết bàn thêm về chuyện ăn qua tục ngữ, ca dao

Nội dung bài viết trình bày nét đẹp của người có văn hoá được biểu hiện ở nhiều mặt, trong đó phải kể đến sự ăn uống. Việc ăn để duy trì sự sống và làm việc là rất quan trọng có thực mới vực được đạo. Người xưa coi trọng kẻ sĩ nên xếp những người có học lên hàng đầu, nhưng khi hết gạo ăn thì bị tụt hạng: Nhất sĩ nhì nông/ Hết gạo chạy rông/ Nhất nông, nhì sĩ. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ngày tết bàn thêm về chuyện ăn qua tục ngữ, ca daoSè 1+2(195+196)-2012ng«n ng÷ & ®êi sèng85Ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸Ngµy tÕt bµn thªm vÒ chuyÖn ¨n qua tôc ng÷, ca daoLª xu©n(CÇn Th¬)Nét đẹp của người có văn hoá được biểu hiện ởnhiều mặt, trong đó phải kể đến sự ăn uống. Vìthế, ông cha ta đã nâng việc ăn uống lên thành nétvăn minh ẩm thực. Cố nhà văn Nguyễn Tuân làmột trong những người rất coi trọng cái sự “vănminh” ấy, nên thưởng thức món nào ông cũng tỏra “khác người”, tuy có hơi cầu kì, pha một chút“ngông” xen lẫn chất tài hoa, tài tử. Các cụ xưaluôn răn dạy con cháu Ăn trông nồi, ngồi trônghướng, hoặc Học ăn, học nói, học gói, học mở…Và cũng không ít lời phê phán những kẻ phàm ăntục uống. Bên li rượu xuân, ta hãy ngẫm nghĩ cáihay của ca dao, tục ngữ, thành ngữ nói về chuyệnăn này.Việc ăn để duy trì sự sống và làm việc là rấtquan trọng có thực mới vực được đạo. Người xưacoi trọng kẻ sĩ nên xếp những người có học lênhàng đầu, nhưng khi hết gạo ăn thì bị tụt hạng:Nhất sĩ nhì nông/ Hết gạo chạy rông/ Nhất nông,nhì sĩ. Bác Hồ sinh thời chỉ có một ham muốn tộtbậc là Đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, aicũng được học hành. Lòng hiếu thảo với cha mẹcủa người con cũng được biểu hiện ở sự nhườngcơm nuôi mẹ lúc khó khăn đói kém:Đói lòng ăn hột chà làĐể cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng.Tình yêu thắm thiết, nhớ thương da diết củađôi trai gái đến mức họ chẳng muốn ăn:Lên đồi hái một quả simĂn nửa, bỏ nửa đi tìm người thương.Trong cảnh nghèo, vợ chồng vẫn hạnh phúcđầm ấm bên nhau, thật đáng yêu:Râu tôm nấu với ruột bầuChồng chan vợ húp, gật đầu khen ngon.Và người mẹ từ bao đời nay đã dành tất cảnhững miếng ngon, miếng ngọt cho đứa con thơcủa mình, qua hồi tưởng của người con:Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưaMiệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương.Đối xử tốt với nhau, tục ngữ có câu ăn ở nhưbát nước đầy. Những người có tấm lòng chờ đợi,kiên trì chịu đựng, nhờ vả người khác, có các câu:ăn gởi nằm nhờ, ăn gió năm mưa hay ăn gió nằmsương, ăn tuyết nằm sương. Chỉ những người ăn ởlương thiện, để phúc đức cho con cháu có câu ănhiền ở lành. Chỉ sự ăn uống thanh đạm, trongsạch, có câu: Ăn chay niệm Phật, Ăn Bắc mặcKinh. Chỉ sự công bằng có câu ăn cho đều, kêucho sòng, ăn cho đều, tiêu cho sòng, hay ăn chođều chia cho soạn. Những người ăn ít, nhỏ nhẹ,hay lo, có các câu: Ăn hương ăn hoa, ăn như mèo,ăn lấy hơi lấy hướng, ăn chả bõ dính răng, ăn bữahôm lo bữa mai, vừa ăn vừa nghĩ…Tuy vậy, cũng không ít những người quá coitrọng miếng ăn. Họ quan niệm Một miếng giữalàng bằng một sàng xó bếp, tranh nhau ăn trênngồi trốc khi tới đám đông việc làng việc xã, hayở đám hiếu, hỉ… Họ biết là Ăn cỗ đi trước, lộinước theo sau, luôn dành phần lợi cho mình, cònnhững gì bất lợi đã có người khác đi trước dọnđường, hứng chịu. Trong mâm cỗ của một vị quanhay bậc tiên chỉ ở một làng nào đó ngày xưa màthiếu đi một bộ phận của con heo, hay con gà là cóchuyện đòi hỏi, hạch sách hoặc cãi vã ngay. Bọnchánh tổng, lí trưởng, cường hào nhiều khi tranhăn mà xích mích hắt rượu, thức ăn, quăng đĩa chénvào mặt nhau. Miếng ăn quá khẩu thành tàn (quamiệng là hết), nó là miếng nhục đúng cả nghĩa đenvà nghĩa bóng (nhục: từ Hán có nghĩa là thịt- danhtừ, nhục: theo tiếng Nôm, nghĩa bóng là nhục nhãtính từ).Chỉ hạng người tham ăn có các câu tục ngữ,thành ngữ: ăn như thần trùng, ăn như thợ đấu (thợđào ao, đắp nền nhà ăn rất khoẻ), ăn như rồngcuốn, ăn thủng nồi trôi rế, ăn như hổ đói, ăn nhưgấu ăn, ăn như kẻ cướp, ăn ngập đầu ngập mũi,86ng«n ng÷ & ®êi sèngăn như tằm ăn dâu, miệng ăn núi lở (khẩu thựcbăng sơn). Vợ chồng tên địa chủ tham ăn lại haynghĩ ra nhiều việc bắt con ở làm, đã có bài ca dao:Chúa trai là chúa hay loĐêm nằm cắt việc tra cho mà làmChúa gái là chúa ăn thamĐồng quà tấm bánh đút ngang trong buồngĂn thì chết nứt, chết trươngChẳng nhớ thằng ở, chẳng thương con đòi…Chỉ loại người ăn bẩn (ăn dơ), ăn hại có cáccâu: ăn xó mó niêu, ăn tro bọ trấu, ăn sống nuốttươi, ăn hoang phá hoại, ăn chó cả lông, ăn hồngcả hột…Một số câu thành ngữ, tục ngữ mà từ ăn đượchiểu theo nghĩa phái sinh (nghĩa bóng) như: Chỉsự lười biếng có: ăn bơ làm biếng hayĂn thì chọn những miếng ngonLàm thì chọn việc cỏn con mà làm.Chỉ cảnh sống không nhà cửa, khổ sở có câuăn bờ ở bụi. Chỉ sự ăn cắp hay xà xẻo từng li từngtí có câu ăn bớt ăn xén. Chỉ hành động vô ơn bạcnghĩa có ăn cá bỏ lờ hay ăn cá bỏ đăng. Chỉ sựhoang phí, không biết tiết kiệm có câu ăn cả tiêurộng, hoặc ăn thừa bỏ mứa. Chỉ kẻ ăn của ngườinày nhưng lại đi lo cho người khác, làm nhữngviệc không đâu, có câu: ăn cây táo rào cây xoan,hay ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng hoặc ăn cơmnhà vác ngà voi…Nói về sự sống lộn xộn trai gái, không phânbiệt tài sản, có câu: ăn chung ở đụng. Tuổi trẻchưa biết lo nghĩ xa có câu ăn chưa no lo chưa tới.Chỉ sự chờ đợi lâu ngày có câu ăn chực nằm chờ.Những người nghèo khổ, thiếu thốn có câu ăn đóimặc rách. Chung sống với nhau suốt đời có câuăn đời ở kiếp. Phê phán hạng người hay đặtchuyện để hại kẻ khác có các câu: ăn đơm nói đặt,ăn gian nói dối, ăn gan uống máu. Hạng ngườidối trá, ngồi lê buôn chuyện có câu ăn hơn nóikém, ăn không ngồi rồi. Chỉ sự lo lắng không yêntâm có câu ăn không ngon, ngủ không yên. Loạingười không biết tính toán, ăn tiêu bừa bãi, sốnglạc hậu có các câu ăn bừa tiêu càn, ăn lông ở lỗ.Chỉ người có cuộc sống yên ổn, không phải longhĩ gì có câu ăn ngon ngủ yên. Những kẻ đòi hỏiquá đáng, không biết điều có câu ăn mày đòi xôigấc. Chỉ sự trả đũa, không chịu lép vế có câu ănmiếng trả miếng. Chỉ sự tằn tiên, tiết kiệm có câusè 1+2(195+196)-2012ăn nhịn để dành. Chỉ sự hồ đồ trong nói năng cócâu ăn ốc nói mò. Ăn ở với nhau xích mích đượcví ăn ở như chó với mèo. Nhiễm phải tính xấu cócâu ăn phải đũa. Hạng người nói lớn, ăn khoẻ cócâu ăn sóng nói gió. Chỉ hạng người hay bịa đặt,thêm bớt có câu ăn thừa nói thiếu. Hạng ngườisung sướng, nhàn hạ, hưởng nhiều lợi lộc có câuăn trắng mặc trơn, ăn vàng ăn b ...