Nghiên cứu làng Việt: Các vấn đề và triển vọng - Bùi Quang Dũng

Bài viết "Nghiên cứu làng Việt: Các vấn đề và triển vọng" trình bày về chế độ ruộng đất và cơ cấu xã hội, cộng đồng làng xã, làng và họ, đổi mới và làng đương đại,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết để nắm bắt nội dung chi tiết, với các bạn chuyên ngành Xã hội học thì đây là tài liệu tham khảo hữu ích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghiên cứu làng Việt: Các vấn đề và triển vọng - Bùi Quang DũngX· héi häc sè 1 (73), 2001 15 Nghiªn cøu lµng ViÖt: c¸c vÊn ®Ò vµ triÓn väng bïi quang dòng Nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ lµng x· ®−îc b¾t ®Çu bëi c¸c häc gi¶ ng−êi Ph¸p viÕtvµo cuèi thÕ kû tr−íc vµ c«ng tr×nh ®¸ng chó ý nhÊt vÒ tæ chøc lµng x· ViÖt ë B¾c Bécã lÏ lµ cuèn X· An Nam ë B¾c Kú (P.Ory, 1894 ). Liªn quan tíi chñ ®Ò nµy cßn cã thÓnh¾c tíi mét sè kh¶o cøu kh¸c: Thµnh bang An Nam (C.Briffault, 1939), N−íc ViÖtNam ngµy x−a (P. Pasquier, 1930), C¸c tiÓu luËn vÒ ng−êi B¾c Kú (G. Dumoutier,1908), Lµng x· ViÖt Nam t¹i Nam Kú (P. Kresser, 1939) vµ Ng−êi n«ng d©n ch©u thæB¾c Kú (P.Gourou, 1936). VÒ phÝa c¸c häc gi¶ ViÖt Nam, ph¶i kÓ tíi nghiªn cøu vÒV¨n minh ViÖt Nam cña NguyÔn V¨n Huyªn (1940) vµ NÒn kinh tÕ c«ng x· ViÖt Nam(Vò Quèc Thóc, 1951). Thêi kú hîp t¸c hãa n«ng nghiÖp ë miÒn B¾c, nh÷ng nghiªn cøu sö häc vµ d©ntéc häc vÒ lµng tiÕn hµnh nh»m nh÷ng lý do sau ®©y: tæng kÕt di s¶n lµng x·, chuÈnbÞ cho b−íc qu¸ ®é sang s¶n xuÊt lín trong n«ng nghiÖp. Më ®Çu cho giai ®o¹n nµy cãthÓ kÓ tíi c«ng tr×nh: X· th«n ViÖt Nam (NguyÔn Hång Phong, 1958), råi N«ng th«nViÖt Nam trong lÞch sö (1977-1978), hai tËp kû yÕu c«ng bè kÕt qu¶ cuéc héi th¶o línvÒ lµng x· do ViÖn nghiªn cøu Sö häc tæ chøc gi÷a nh÷ng n¨m 70. XuÊt hiÖn muénh¬n nh−ng kh«ng thua sót vÒ tÇm quan träng lµ chuyªn kh¶o: C¬ cÊu tæ chøc cñalµng ViÖt cæ truyÒn ë B¾c Bé (TrÇn Tõ, 1984). Còng trong thêi gian nµy, t¹i n−íc ngoµi ph¸t triÓn mét trµo l−u ViÖt Namhäc kh¸ ®a d¹ng. MÆc dï c¸c chñ ®Ò cã thÓ kh¸c nhau, nh−ng Ýt nhiÒu ®Òu cã ®Ò cËptíi lµng x·. Cã thÓ dÉn ra mét sè nghiªn cøu chñ yÕu: Lµng ViÖt Nam (G.Hickey,1964), Kinh tÕ häc cña cuéc chiÕn tranh næi dËy ë ®ång b»ng s«ng MªK«ng (R.SanSom, 1971), Kinh tÕ ®¹o ®øc cña n«ng d©n (J.C.Scott,1976), Ng−êi n«ng d©n duylý (S. Popkin, 1979). Tõ ®Çu thËp kû 90 ®Õn nay, chñ ®Ò lµng x· vÉn tiÕp tôc thu hót giíi nghiªn cøu,hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh ®−îc c«ng bè, trong ®ã ®Æc biÖt ph¶i kÓ tíi: T×m hiÓu lµng ViÖt(DiÖp §×nh Hoa chñ biªn, 1990), Lµng x· ë ch©u ¸ vµ ë ViÖt Nam (1995), Sù biÕn ®æi cñalµng x· ViÖt Nam ngµy nay ë ®ång b»ng s«ng Hång (T« Duy Hîp chñ biªn, 2000), QuanhÖ dßng hä ë ch©u thæ s«ng Hång (Mai V¨n Hai - Phan §¹i Do·n, 2000). 1. LÞch sö lµng m¹c Sù tËp trung thµnh lµng m¹c lµ quy t¾c cña viÖc tô c− ë ®ång b»ng B¾c Kú, ë®Êy con ng−êi chØ tån t¹i nh− mét thµnh viªn gi÷a lµng m¹c. C¸c häc gi¶ NguyÔn Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn16 Nghiªn cøu lµng ViÖt: c¸c vÊn ®Ò vµ triÓn vängV¨n Huyªn vµ NguyÔn Hång Phong kh¼ng ®Þnh lµng lµ c¬ së cña x· héi ViÖt Nam.Ph©n biÖt víi ch©u ¢u vµ Trung Quèc, Vò Quèc Thóc nªu lªn r»ng ViÖt Nam lµ ®Êtn−íc th«n x· vµ “cÊu tróc th«n x· ®óng lµ cÊu tróc ®Æc thï cña x· héi ViÖt Nam. VÒ lÞch sö cña lµng x·, mét t¸c gi¶ cho r»ng Ýt nhÊt cã ba lÇn biÕn c¸ch lµ:thÕ kû XV khi chÕ ®é qu©n ®iÒn thùc hiÖn; cuèi thÕ kû XIX khi thùc d©n Ph¸p ®Æt¸ch thèng trÞ lªn ®Êt n−íc ta; C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 vµ c¶i c¸ch ruéng ®Êt1. T¸c gi¶ cuèn C¬ cÊu tæ chøc cña lµng ViÖt cæ truyÒn ë B¾c Bé còng cho r»ngthÕ kû XV ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Æc biÖt trong lÞch sö lµng m¹c. Tõ thÕkû XV trë ®i, c¸c th¸i Êp thuéc quyÒn chiÕm h÷u cña c¸c v−¬ng hÇu thêi Lý - TrÇn bÞthñ tiªu trong thÕ kû tr−íc ngµy cµng ph¶i nh−êng chç cho quan hÖ ®Þa chñ - t¸ ®iÒn.VÒ mÆt cai trÞ th× trong c¸c lµng x· ®øng ®Çu lµ x· tr−ëng. Nh©n vËt nµy võa ®¹idiÖn cho quyÒn lîi cña lµng x·, l¹i võa ®¹i diÖn cho quyÒn lùc cña chÝnh quyÒn. §iÒuquan träng lµ tõ ®Êy, x· tr−ëng do d©n lµng x· bÇu lªn. Nh− vËy, qu¸ tr×nh t− h÷uhãa ruéng ®Êt l¹i t¹o ra cho lµng x· mét diÖn m¹o tù trÞ, vµ c¸i gäi lµ quyÒn tù trÞnµy duy tr× tíi n¨m 1921, thêi ®iÓm chÝnh quyÒn thuéc ®Þa b¾t tay vµo c¶i c¸ch hµnhchÝnh lµng x·. Ph¸c häa lÞch sö lµng dùa trªn c¸c quan hÖ ruéng ®Êt nh− thÕ ®−îc ®µo s©uh¬n trong mét c«ng tr×nh nghiªn cøu xuÊt s¾c vÒ chÕ ®é ruéng ®Êt ViÖt Nam. Tr−¬ngH÷u Quýnh-t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nµy-nhËn thÊy sù biÕn chÊt cña lµng cæ truyÒndiÔn ra mét c¸ch s©u s¾c vµo c¸c thÕ kû XVII-XVIII. §©y lµ thêi kú mµ c¬ së ruéngc«ng cña lµng x· bÞ ph¸ vì nghiªm träng. Kh¸ phæ biÕn xu thÕ ®Ò cao quyÒn lùc cña®Þa chñ ë ph¹m vi tõng lµng vµ dÇn dÇn h×nh thµnh hÖ thèng t«n ti trong ®êi sènglµng m¹c. C¸c thÕ lùc phong kiÕn trong lµng chia nhau n¾m lÊy quyÒn quyÕt ®Þnhmäi viÖc, viÖc c¾t ®Æt x· tr−ëng vÒ danh nghÜa do bÇu cö, trong thùc tÕ l¹i lµ do tÇnglíp nµy chi phèi. TÊt nhiªn, trong ®iÒu kiÖn mét nhµ n−íc trung −¬ng m¹nh, th× c¸c thÕ lùcphong kiÕn ®Þa ph−¬ng chØ cã thÓ lÊn tíi trong mét ph¹m vi hÑp, mét hay vµi lµng.MÆt kh¸c, tuy lµng x· bÞ phô thuéc, nh−ng vÉn cßn gi÷ ®−îc Ýt nhiÒu truyÒn thèng,trªn c¬ së ®ã mµ h¹n ...