Nhà Ngô

Nhà Ngô (chữ Hán:吳朝 (Ngô Triều)) là một triều đại trong lịch sử Việt Nam, truyền được hai đời nhưng có tới ba vị vua, kéo dài từ năm 939 đến năm 965. Khoảng thời gian xen giữa từ 944 đến 950 còn có Dương Bình Vương tức Dương Tam Kha.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà Ngô Nhà NgôNhà Ngô (chữ Hán:: ( (Ngô Triều)) là một triều đại trong lịch sử ViệtNam, truyền được hai đời nhưng có tới ba vị vua, kéo dài từ năm 939đến năm 965. Khoảng thời gian xen giữa từ 944 đến 950 còn cóDương Bình Vương tức Dương Tam Kha.Chống ngoại xâmVua Ngô Quyền (898-944) người Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội), làngười sáng lập ra nhà Ngô.Năm 930, vua Nam Hán đánh chiếm Tĩnh Hải quân bắt Khúc ThừaMỹ. 931, tướng của họ Khúc là Dương Đình Nghệ mưu đồ khôi phục,đem quân đánh chiếm quyền Lý Khắc Chính là tiết độ sứ Giao Châu.Quân Hán do Trần Bảo sang cứu bị đánh bại, Bảo thua chết.Năm 937, Nha tướng của Dương Đình Nghệ là Kiều Công Tiễn giếtDương Đình Nghệ để thay chức.Năm 938, con rể của Dương Đình Nghệ là Ngô Quyền tập hợp lựclượng ra đánh Kiều Công Tiễn. Công Tiễn sai sứ sang nước Nam Hánxin quân cứu viện. Vua Nam Hán là Lưu Nghiễm cho con là Vạnvương Hoằng Tháo đem quân sang cứu, tự mình đóng quân làm thanhviện. Ngô Quyền hạ thành Đại La, giết Công Tiễn rồi bày trận trênsông Bạch Đằng đón quân Nam Hán.Tháng 11 năm 938, quân Hoằng Tháo bị Ngô Quyền đánh tan trongtrận Bạch Đằng. Hoằng Tháo bị giết chết.Năm 939, Ngô Quyền lên ngôi, tức là Tiền Ngô Vương, đóng đô ở CổLoa.Tranh chấp trong cung đìnhNăm 944, Tiền Ngô Vương mất, sai Dương Tam Kha giúp lập thái tử.Dương Tam Kha là anh (có sách nói là em) Dương Thái hậu cướpngôi, tự xưng Dương Bình Vương.Con trưởng Ngô Quyền là Ngô Xương Ngập chạy về Nam Sách (HảiDương). Dương Tam Kha lấy Ngô Xương Văn, con thứ của NgôQuyền, làm con nuôi. Dương Tam Kha ba lần sai quân đi bắt NgôXương Ngập mà không thực hiện được mệnh lệnh vì hào trưởngNam Sách là Phạm Lệnh Công che chở cho Xương Ngập.Năm 950, Dương Tam Kha sai Ngô Xương Văn đi đánh Thái Bình.Ngô Xương Văn thuyết phục được 2 tướng Đỗ Cảnh Thạc và DươngCát Lợi dẫn quân quay lại lật đổ Dương Tam Kha giành lại ngôi vua.Xương Văn không giết Dương Tam Kha, giáng làm Chương Dươngcông.Năm 950, Ngô Xương Văn tự xưng làm Nam Tấn Vương, đóng đô ởCổ Loa. Ngô Xương Văn cho người đón anh trai Ngô Xương Ngậpđang trốn ở Nam Sách trở về.Ngô Xương Ngập cũng làm vua, tự xưng là Thiên Sách Vương (951-954). Lúc đó cùng tồn tại hai vua Nam Tấn Vương và Thiên SáchVương. Lên ngôi vương, Ngô Xương Ngập lấn át quyền hành củaNgô Xương Văn khiến Xương Văn bất bình rút lui việc chính sự[1].Nhưng chỉ được 3 năm, đến năm 954, Ngô Xương Ngập bị bệnh chết,chỉ còn một vua Nam Tấn vương Ngô Xương Văn làm vua.Loạn lạcLúc nhà Ngô suy yếu, một số thủ lĩnh địa phương nổi dậy cát cứkhông thần phục triều đình.Năm 951, Đinh Bộ Lĩnh ở động Hoa Lư - con thứ sử châu Hoan đãmất là Đinh Công Trứ - dựa vào vùng núi khe hiểm yếu, không chịutuân lệnh triều đình. Hai vua Ngô muốn cất quân đi đánh; Bộ Lĩnh sợ,sai con là Đinh Liễn vào triều làm con tin để ngăn chặn việc xuấtquân. Hai vua Ngô vương trách Bộ Lĩnh không tự mình đến chầu, rồibắt giữ Đinh Liễn đem theo quân đi đánh Hoa Lư.Quân Ngô tấn công hơn một tháng, không đánh nổi. Hai vua Ngô bèntreo Đinh Liễn lên ngọn sào, sai người bảo Bộ Lĩnh, nếu không chịuhàng thì giết Liễn. Nhưng Bộ Lĩnh không vẫn thần phục, lại sai hơnmười tay nỏ nhắm con mình mà bắn[2]. Ngô Xương Ngập và NgôXương Văn kinh sợ nói rằng: Ta treo con nó lên là muốn để nó đoái tiếc con mà ra hàng cho chóng. Nó tàn nhẫn như thế, còn treo con nó làm gì.Vì vậy hai anh em vua Ngô không giết Đinh Liễn mà đem quân về.Sau khi Thiên Sách vương mất, thủ lĩnh ở quận Thao Giang là ChuThái quật cường không thần phục nhà Ngô. Nam Tấn vương thânchinh đi đánh, chém được Chu Thái. Từ trận thắng ấy, Nam Tấnvương sinh kiêu[1]. Năm 965, ông đi đánh thôn Đường và Nguyễn ởThái Bình, bị phục binh bắn nỏ chết.Ngô Xương Văn chết, con của Ngô Xương Ngập là Ngô Xương Xínối nghiệp, nhưng thế lực ngày càng yếu kém. Theo Khâm định Việtsử Thông giám cương mục, trong triều đình Cổ Loa, các đại thần họKiều, họ Dương làm loạn (có sách lại nói các đại thần làm loạn là LãXử Bình và Kiều Tri Hựu)[1]. Xương Xí phải lui về giữ đất Bình Kiều(có sách nói Bình Kiều ở Hưng Yên, lại có thuyết cho rằng ở ThanhHoá[3]).Từ 966 hình thành 12 sứ quân cát cứ, sử sách gọi là loạn 12 sứ quân,trong đó có người trong hoàng tộc nhà Ngô (Ngô Xương Văn, NgôNhật Khánh), các tướng nhà Ngô (Phạm Bạch Hổ, Đỗ Cảnh Thạc,Kiều Công Hãn) và số lớn là các thủ lĩnh địa phương tự nổi dậy (KiềuThuận, Trần Lãm, Nguyễn Khoan, Nguyễn Thủ Tiệp, Nguyễn Siêu,Lý Khuê, Lã Đường). Thời kỳ này kéo dài đến năm 968 thì bị Đinh BộLĩnh dẹp xong và lập ra nhà Đinh.Hành chínhThời Tự chủ, lãnh thổ Tĩnh Hải quân do họ Khúc, họ Dương cai quảnchính là vùng đất từ thời thuộc Đường, gồm có 12 châu[4]. • Giao • Phong • Chi • Ái • Lục • Thang • Võ Nga • Hoan • Phúc Lộc • Trường • Võ An • DiễnTuy nhiên sang thời Ngô, lãnh thổ chỉ còn 8 châu là[5]: ...