Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họ - 4

Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họKỳ 4: Trên miền đất dựng nghiệp Tháng 6-1904, linh mục Leopold M. Cadière về làm quản hạt Dinh Cát (xứ Quảng Trị). Những năm tháng ở đây ông đã nghiên cứu về các chúa Nguyễn trong buổi đầu và sau đó trên tập san của Trường Viễn Đông Bác Cổ (Bulletin de l’École Francaise d’Extrême Orient), trong bài “Le mur de Đồng Hới” in năm 1906, Cadière cho biết thời gian chúa Nguyễn Hoàng đến Ái Tử trong khoảng từ ngày 10-11 đến 1012 (dương lịch) năm 1558. 450...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họ - 4 Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họKỳ 4: Trên miền đất dựng nghiệpTháng 6-1904, linh mục Leopold M. Cadière về làm quản hạt Dinh Cát (xứ QuảngTrị).Những năm tháng ở đây ông đã nghiên cứu về các chúa Nguyễn trong buổi đầu vàsau đó trên tập san của Trường Viễn Đông Bác Cổ (Bulletin de l’École Francaised’Extrême Orient), trong bài “Le mur de Đồng Hới” in năm 1906, Cadière chobiết thời gian chúa Nguyễn Hoàng đến Ái Tử trong khoảng từ ngày 10-11 đến 10-12 (dương lịch) năm 1558. 450 năm đã qua, trải qua bao nhiêu dâu bể phân tranh,bao thăng trầm lịch sử, trên miền đất Nguyễn Hoàng chọn làm “kinh đô” khởinghiệp ấy còn lại gì lưu dấu tiền nhân? Còn những gì tưởng niệm tiền nhân?Buổi đầu đất lạBây giờ khách ngược xuôi trên đường thiên lý Bắc - Nam, qua khỏi thị xã ĐôngHà (nếu đi từ Bắc vào) hay vượt qua thành cổ Quảng Trị (đi từ Nam ra) sẽ gặp mộtthị trấn nhỏ nằm bên sông Thạch Hãn với tấm biển đề: “Thị trấn Ái Tử, huyệnTriệu Phong”. Chúng tôi tìm về Ái Tử, dấu tích của chúa Nguyễn Hoàng khôngcòn nhiều ở đây nhưng vẫn còn đó những thao thức về miền đất “dung thân” củachúa Nguyễn.Cách Ái Tử khoảng 60km về phía nam theo quốc lộ 1A là kinh thành Huế lộng lẫyvàng son, lưu dấu vang bóng vương triều nhà Nguyễn. Kinh đô Huế với đền đàicung điện giờ đã là Di sản văn hóa thế giới, còn với sử sách, Ái Tử là kinh đô đầutiên của cơ nghiệp nhà Nguyễn, là thủ phủ khai nguyên của xứ Đàng Trong. Thờigian gần 70 năm làm thủ phủ chưa phải là dài, nhưng ý nghĩa của miền đất nàykhông đo đếm bằng thời gian mà chính là những gì nó đã mang lại cho nhàNguyễn trong buổi “vạn sự khởi đầu nan”. Bởi vậy khi Huế được là “chính dinh”,các chúa Nguyễn vẫn không quên tôn phong cho đất Ái Tử này là “cựu dinh”.Mang theo câu sấm của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm “Hoành sơn nhất đái,vạn đại dung thân”, Nguyễn Hoàng lên thuyền về phương Nam với nhiều trángđinh, nghĩa dũng quê nhà huyện Tống Sơn (Thanh Hóa) cùng nhiều cư dân miềnThanh Nghệ. Câu sấm của Trạng Trình đã được sử sách nhắc đến nhiều. Nhưngsao ngày cất bước ra đi của 450 năm trước ấy, khi đã vượt qua “Hoành Sơn nhấtđái”, Đoan quận công Nguyễn Hoàng đã không hạ trại ở phía nam đèo Ngang?Không dừng lại bên sông Gianh? Bên bờ Nhật Lệ? Hay xứ cửa Tùng phì nhiêumàu mỡ mà lại đi sâu vào miền Ái Tử bốn bề cát trắng chơ vơ?Đại Việt sử ký toàn thư bản khắc năm Chính Hòa thứ 18 (1697) viết về cuộc ra đinày chỉ mấy dòng ngắn ngủi: “Mậu Ngọ - tháng mười, thái sư Trịnh Kiểm vàochầu dâng biểu tâu xin sai con thứ của Chiêu Huân tĩnh công (tức Nguyễn Kim) làĐoan quận công Nguyễn Hoàng đem quân vào trấn thủ xứ Thuận Hóa để phònggiặc phía đông”.Học giả Phan Khoang trong Việt sử xứ Đàng Trong viết chi tiết hơn: “Đoan quậncông và đoàn tùy tùng từ cửa Việt lên sông Quảng Trị, đóng dinh tại làng Ái Tử.Năm ấy ông 34 tuổi. Khi Đoan quận công mới đến Ái Tử, dân sở tại đem dâng bảyvò nước trong. Nguyễn Ư Dĩ (quan thái phó, cậu ruột của Nguyễn Hoàng) nói vớiĐoan quận công rằng: Ấy là điềm trời cho ông nước đó!”.Tìm dấu miếu xưaDấu vết dinh xưa nay đã tuyệt mù tăm tích. Nhưng cạnh bờ sông, gần sân bay ÁiTử vẫn còn địa điểm một ngôi miếu thờ lưu dấu chiến công của Nguyễn Hoàngtrong trận đánh tướng nhà Mạc là Lập Bạo vào năm 1572.Huyền tích kể rằng Lập Bạo vốn là một tướng tài của nhà Mạc, giỏi về thủy chiến,đưa 60 binh thuyền từ Hải Dương vượt biển lên sông Ái Tử đánh cướp. Thế giặcmạnh, Nguyễn Hoàng đem quân ra bờ sông chống giữ, đêm ấy nằm mộng thấymột người đàn bà mặc áo xanh hiện ra bảo rằng muốn diệt tướng giặc hãy dùngmỹ kế. Vừa tỉnh giấc thấy một tì nữ là Ngô Thị nhan sắc xinh đẹp bước vào. Sựcnhớ giấc mộng, Nguyễn Hoàng sai Ngô Thị mang lễ vật đến dâng cho Lập Bạocầu hòa. Thấy Ngô Thị xinh đẹp, Lập Bạo mê thích nhưng giả bộ cả giận nói rằng:“Ngươi đến đây làm mồi nhử ta chăng?”. Ngô Thị uyển chuyển ứng đáp, rồi dụLập Bạo theo mình đi vào nơi quân của Nguyễn Hoàng mai phục. Lập Bạo biết bịlừa nên lao xuống sông.Vốn là tướng giỏi bơi lặn khó bề bắt được, nhưng Lập Bạo lặn đến đâu thì trênmặt nước có con chim bay tới đó cất tiếng kêu “trảo trảo” như chỉ đường cho quânNguyễn. Lập Bạo bị bắt, quân nhà Mạc tan tác. Nhớ ơn thần sông giúp rập,Nguyễn Hoàng cho lập đền thờ tại bờ sông Ái Tử, phong là “Trảo Trảo Linh Thuphổ trạch tướng hựu phu nhân”, dân trong vùng gọi là miếu Trảo Trảo. Dấu tíchmiếu này còn trong một tấm hình ở tạp chí B.A.V.H (Đô thành hiếu cổ).Những huyền tích trong buổi đầu khởi nghiệp có thể là một cách để gầy dựngthêm lòng tin trong dân gian, giúp cho việc mưu cầu đại nghiệp. Còn vai trò củaNguyễn Hoàng với đất này sử sách còn chép rõ. Nhiều tư liệu lưu đến bây giờ chothấy dưới thời Nguyễn Hoàng đóng thủ phủ ở miền Quảng Trị, cảng Cửa Việt đãtừng sầm uất đô hội. Ngay từ thời đó đã thiết lập thư từ bang giao buôn bán vớiNhật Bản. Vết tích trên bến dưới thuyền mộ ...