Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họ - 8

Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họKỳ cuối: Khơi dòng lịch sử Như bao triều đại phong kiến khác tại VN trước đây, vương triều Nguyễn cũng đã được thành lập, phát triển và lụi tàn theo nhịp phế hưng của dòng chảy lịch sử dân tộc và theo đà trôi xuôi của thời gian. Tuy nhiên, sự đánh giá đối với vương triều Nguyễn có vẻ đặc biệt hơn so với các triều đại khác trong lịch sử nước ta. Đặc biệt ở chỗ nhiều người chưa có được sự nhất trí trong nhận thức...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họ - 8 Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họKỳ cuối: Khơi dòng lịch sửNhư bao triều đại phong kiến khác tại VN trước đây, vương triều Nguyễn cũng đãđược thành lập, phát triển và lụi tàn theo nhịp phế hưng của dòng chảy lịch sửdân tộc và theo đà trôi xuôi của thời gian.Tuy nhiên, sự đánh giá đối với vương triều Nguyễn có vẻ đặc biệt hơn so với cáctriều đại khác trong lịch sử nước ta. Đặc biệt ở chỗ nhiều người chưa có được sựnhất trí trong nhận thức và sự giống nhau trong quan điểm. Chẳng hạn có ngườicho rằng nhờ có nhà Nguyễn nên nước ta mới có được một đất nước rộng lớn vàhoàn chỉnh như ngày nay, cũng có người lên án nhà Nguyễn là một triều đại “bánnước”.Thịnh rồi suyVương triều Nguyễn chỉ mới được thành lập một cách chính thức vào đầu thế kỷ19, nhưng sự chuẩn bị để đi đến kết quả đó đã bắt đầu từ rất lâu, muộn lắm là cũngvào thế kỷ 17. Theo bước thăng trầm của lịch sử mọi triều đại phong kiến, ngaivàng của các chúa Nguyễn Đàng Trong đã bị lung lay ngay sau cái chết của chúaNguyễn Phúc Khoát vào năm 1765. Từ đó, Quốc phó Trương Phúc Loan, một conngười vừa tham quyền vừa tham tiền, đã khuấy động cả triều đình Phú Xuân.Bằng mọi thủ đoạn gian ác, ông đã đưa hoàng tử thứ 16 của vị chúa thứ 8 NguyễnPhúc Khoát là Nguyễn Phúc Thuần mới 11 tuổi lên nối ngôi để lợi dụng. Sự lộngquyền của Trương Phúc Loan đã làm bộ máy cai trị của nhà chúa yếu kém dần vàlâm vào tình trạng “dột từ nóc dột xuống”.Đó chính là lý do khiến ba anh em nhà Tây Sơn nổi dậy ở Quy Nhơn vào năm1771. Năm 1777, Nguyễn Huệ đem quân từ Quy Nhơn vào đánh Gia Định, chúatôi nhà Nguyễn phải chạy xuống Định Tường, Cần Thơ rồi Long Xuyên. QuânTây Sơn đuổi theo, bắt được chúa và đoàn tùy tùng, họ đều bị giết, chỉ trừ NguyễnPhúc Ánh kịp thời rời đất liền ra trốn tránh ở đảo Thổ Châu.Sau đó, ông trở về Long Xuyên tụ tập được một số người thân tín và tái khởi binhđánh chiếm lại Sài Gòn. “Rồi từ đó, suốt 24 năm trời, từ năm 1778 - 1802, Nguyễn(Phúc) Ánh liên tiếp chống lại kẻ thù họ Nguyễn. Cuối cùng ông gây dựng đượccơ đồ cũ, lên ngôi với đế hiệu Gia Long, cai trị trên một lĩnh thổ to rộng hơn baogiờ hết về trước, và lĩnh thổ này chính ông đã đặt cho tên Việt Nam” (NguyễnPhương, 82 năm Việt sử, 1802-1884, Đại học Sư phạm Huế xuất bản, 1963).Nếu nói công bằng thì sự thống nhất quốc gia vào đầu thế kỷ 19 không phải làcông riêng của ông vua đầu triều Nguyễn là Gia Long, mà nó đã được đặt sẵn nềntảng trước đó trên dưới hai thập niên với việc xóa bỏ ranh giới sông Gianh khiquân Trịnh mở cuộc Nam chinh vào đầu năm 1775, và nhất là lúc hoàng đế QuangTrung mở cuộc Bắc phạt vào năm 1788. Việc thiết lập vương triều Nguyễn cũngdựa trên nền tảng của một số triều đại tiền nhiệm trong dòng chảy của lịch sử dântộc, mà căn cơ và quan trọng nhất của vương triều này vẫn là thời của các chúaNguyễn.“Thà làm dân một nước độc lập”Gia Long là vị vua khai sáng vương triều Nguyễn, kéo dài 143 năm (1802-1945)qua 13 đời vua. Nay nhìn lại lịch sử 143 năm trải qua 13 đời vua ấy, các nhà sửhọc dễ nhất trí với nhau rằng có thể chia đại khái ra làm hai giai đoạn. Giai đoạnđộc lập tự chủ tồn tại dưới đời các vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị và mộtphần đời vua Tự Đức. Nhưng sau cái chết của vị vua thứ tư này thì thực dân Phápđã có thể gây áp lực trực tiếp lên chính triều đình Huế, buộc Nam triều phải kýhiệp ước Patenôtre (6-6-1884) và tước đoạt nền độc lập của Việt Nam.Mặc dù ngay sau đó, ngọn lửa giành lại chủ quyền có lóe lên vào năm 1885 dướithời Hàm Nghi, rồi Thành Thái và Duy Tân, nhưng lực bất tòng tâm, kinh đô thấtthủ, Việt Nam hoàn toàn bị đặt dưới quyền cai trị của người Pháp. Vương triềuNguyễn đã để mất nước (cho đến năm 1945), như chính Bảo Đại đã tuyên bố khithoái vị: “Thà làm dân một nước độc lập còn hơn làm vua một nước nô lệ”.Khi đang viết bài này, tôi đọc được một cuộc phỏng vấn ngắn với nhà thơ NguyễnDuy trên báo Lao Động ra ngày 16-7-2008, với nhan đề “Người yêu nước chẳngmất ngôi bao giờ”. Đây là câu thơ mà Nguyễn Duy dùng để mở đầu kịch bản phimĐi tìm dấu tích ba vua do Đài truyền hình TP.HCM thực hiện. Khi trả lời câu hỏitại sao lại phải “khơi dòng lịch sử bị nghẽn” vào thời điểm này, nhà thơ NguyễnDuy thổ lộ: “Cho đến bây giờ nhiều người biết rằng nhà Nguyễn có công lớn đốivới nước nhà, nhưng không hiểu tại sao và từ lúc nào lại bị biến dạng, bị hạ thấpmột cách oan sai về thang bậc giá trị lịch sử và văn hóa”.Nhìn chung, vấn đề nào cũng có hai mặt của nó, kể cả “tấm huy chương” mà mộtsố sử gia, trong đó có các nhà bỉnh bút ở Quốc Sử Quán, Nội các và Hàn Lâm việntriều Nguyễn đã gắn cho vua Gia Long nói riêng và vương triều Nguyễn nóichung. Nhưng vì chính vua Gia Long là người muốn giành lại vương quyền chodòng họ mình để thành lập triều Nguyễn với bất cứ giá nào, kể cả việc cầu việnngoại bang, cho nên con cháu ông sau đó đã phải trả một cái gi ...