Nhận diện loại hình tác giả nhàn tản trong văn học trung đại Việt Nam

Loại hình tác giả nhàn tản trong văn học trung đại Việt Nam bao gồm những tác giả có sáng tác thơ văn thể hiện cảm hứng nhàn tản, hình thành vào khoảng cuối thế kỷ XIII và trải dài từ đó đến hết thế kỷ XIX. Họ có thể là các thiền sư, tướng lĩnh, vua chúa và nhà nho. Sự lựa chọn cuộc đời của họ có thể có nhiều điểm khác biệt, ở vào những tình huống khác nhau của xã hội song cảm hứng nhàn tản là điểm gặp gỡ đầy thú vị giữa những tác giả này. Bài viết bàn về hai nhóm chính: tác giả thiền sư nhàn tản và tác giả nhà nho nhàn tản.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhận diện loại hình tác giả nhàn tản trong văn học trung đại Việt NamNHËN DIÖN LO¹I H×NH T¸C GI¶ NHµN T¶N TRONG V¡N HäC TRUNG §¹I VIÖT NAM L£ V¡N TÊN(*) ®¹o. H¬n n÷a, PhËt gi¸o ThiÒn t«ngL o¹i h×nh t¸c gi¶ nhµn t¶n trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam baogåm nh÷ng t¸c gi¶ cã s¸ng t¸c th¬ v¨n quan niÖm vÒ niÕt bµn kh«ng g× cao xa, viÔn väng mµ n»m ngay trong chÝnh c¸thÓ hiÖn c¶m høng nhµn t¶n, h×nh nh©n ng−êi tiÕp nhËn. §Ó ®¹t ®−îc niÕtthµnh vµo kho¶ng cuèi thÕ kû XIII vµ bµn, theo quan niÖm cña c¸c thiÒn s−,tr¶i dµi tõ ®ã ®Õn hÕt thÕ kû XIX. Hä cã cÇn sèng thuËn theo tù nhiªn, hoµ nhËpthÓ lµ c¸c thiÒn s−, t−íng lÜnh, vua chóa vµo thiªn nhiªn thuÇn khiÕt, sèng anvµ nhµ nho. Sù lùa chän cuéc ®êi cña hä nhiªn, tù t¹i vµ h−íng ®Õn nh÷ng vÎcã thÓ cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt, ë vµo ®Ñp siªu viÖt gi÷a ®êi thùc, tr¸nh xa tÊtnh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau cña x· héi c¶ mäi sù rµng buéc, h−íng ®Õn c¸i ®Ñpsong c¶m høng nhµn t¶n lµ ®iÓm gÆp gì cña t©m c¶nh siªu viÖt, c¸i ®Ñp cña®Çy thó vÞ gi÷a nh÷ng t¸c gi¶ nµy. Bµi nhËm vËn tuú duyªn, c¸i ®Ñp ë ngoµiviÕt bµn vÒ hai nhãm chÝnh: t¸c gi¶ câi, ngoµi ph−¬ng... (*)thiÒn s− nhµn t¶n vµ t¸c gi¶ nhµ nho Trong giai ®o¹n nµy, t×nh h×nh lÞchnhµn t¶n. sö - x· héi vµ t− t−ëng - v¨n ho¸ ViÖt1. Lo¹i h×nh t¸c gi¶ thiÒn s− nhµn t¶n Nam kh¸ cëi më. Mét mÆt, chÝnh thÓ ®−¬ng thêi khuyÕn khÝch c¸c thiÒn s− Tõ thÕ kû X ®Õn hÕt thÕ kû XIV, tham gia chÝnh sù; mÆt kh¸c, vÉn choPhËt gi¸o gi÷ vÞ trÝ lµ quèc gi¸o. PhËt phÐp hä tuú c¬ øng biÕn, tù do lùa chängi¸o coi cuéc ®êi lµ bÓ khæ. C¸i khæ cña con ®−êng cña c¸ nh©n. §ã chÝnh lµ ®iÒuchóng sinh võa do nh÷ng nguyªn nh©n kiÖn ®Ó c¸c thiÒn s− quan t©m h¬n ®Õnkh¸ch quan, võa do nh÷ng nguyªn nh©n b¶n ng·. Hä cã thÓ tù cho phÐp m×nhchñ quan mang l¹i. Muèn tho¸t khái bÓ ®−îc lui vÒ s¬n khª nghiªn cøu thiÒn häc,khæ, PhËt gi¸o khuyªn con ng−êi ta ph¶i sèng nhµn t¶n ®iÒn viªn, hoµ nhËp víit×m c¸ch tho¸t khái sù v« minh (v× v« thiªn nhiªn thuÇn khiÕt.minh nªn con ng−êi ta tõ khi sinh ra Trªn thùc tÕ, hÇu hÕt c¸c thiÒn s−®Òu t×m mäi c¸ch ®Ó nÝu kÐo c¸i v« ViÖt Nam ®Òu hÊp thô së häc cña Nhoth−êng nh−: danh väng, ®Þa vÞ, tiÒn b¹c, gia. Lý thuyÕt Nho gia vèn kh¸ linhsù nghiÖp, tuæi thä...). Mét trong nh÷ngph−¬ng c¸ch gi¶i phãng v« minh chÝnh (*) TS., Häc viÖn Khoa häc x· héi, ViÖn Hµn l©mlµ coi th−êng danh lîi, sèng an bÇn l¹c Khoa häc x· héi ViÖt Nam.12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2014ho¹t, “dông chi t¾c hµnh, x¶ chi t¾c ngoµi thÕ gian/ HoÆc ®Õn chç nói m©ytµng”, mét mÆt ®Ò cao con ®−êng khoa cao cao/ HoÆc ®Õn chç biÓn n−íc s©ucö, ho¹n lé; mÆt kh¸c, vÉn më mét lèi s©u/ §ãi th× ¨n c¬m hoµ la/ MÖt th× ngñngá cho thiÒn s− vÒ trÝ sÜ khi t×nh h×nh kh«ng cã lµng/ Khi høng th× thæi s¸othêi thÕ bÊt nh− ý ®Ó c¸ nh©n ®−îc gi¶i kh«ng lç/ N¬i yªn tÜnh th¾p h−¬ng gi¶iphãng, ®−îc tù do. Thªm vµo ®ã, t− tho¸t/ MÖt th× t¹m nghØ ë ®Êt hoan hØ/t−ëng v« vi, tiªu dao nhµn t¶n, gi¶i Kh¸t th× uèng no thang tiªu dao/ L¸ngphãng nh÷ng rµng buéc x· héi, hoµ giÒng víi Quy S¬n ®i ch¨n tr©u n−íc/nhËp vµo thiªn nhiªn cña §¹o gia còng Cïng thuyÒn víi T¹ Tam h¸t khóccã nh÷ng ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh tíi lo¹i Th−¬ng l−¬ng/ Hái th¨m ®Õn suèi Tµoh×nh t¸c gi¶ nµy. Khª v¸i chµo L− ThÞ/ YÕt kiÕn Th¹ch §éi ngò t¸c gi¶ thiÒn s− nhµn t¶n §Çu s¸ng cïng L·o Bµng... - Bµi ng©mkh¸ ®«ng ®¶o, cã thÓ nh¾c tíi nh−: cuång phãng - TrÇn Tung) (NguyÔn HuÖNguyÔn V¹n H¹nh, Kh«ng Lé, Viªn Chi, 1988, tr.104-105).ChiÕu, M·n Gi¸c, TuÖ Trung th−îng sÜ Thiªn nhiªn trong th¬ cña hä hiÖnTrÇn Tung, TrÇn Nh©n T«ng, TrÇn lªn nh− nh÷ng bøc tranh, ng−ng ®ängQuang TriÒu, HuyÒn Quang... Trong ®ã, trong kho¶nh kh¾c mµ vÜnh h»ng, bÊtba t¸c gi¶ tiªu biÓu lµ TrÇn Tung, TrÇn biÕn. Tõ trong thiªn nhiªn nh− thÕ,Nh©n T«ng vµ TrÇn Quang TriÒu. Cuéc thiÒn s− cµng nhËn râ h¬n vÒ c¸i h− ¶o®êi vµ sù nghiÖp cña ba thiÒn s− nµy tuy cña cuéc ®êi - ®iÒu khiÕn cho hä cµngkh¸c nhau, song ë hä cã sù gÆp gì kh¸ quyÕt liÖt trong viÖc h−íng ®Õn lèi sèng,lý thó: t¹i nh÷ng thêi ®iÓm thÝch hîp, t− t−ëng tù do: “Nam quèc na khamhä chèi tõ danh lîi vµ ®Þa vÞ cao sang ®Ó nhËp häa ®å/ T©n An tr× qu¸n t ...