Những chuyện linh thiêng trong thế giới ca trù

Xung quanh lối chơi nghệ thuật ca trù cũng đã lưu truyền biết bao câu chuyện linh thiêng khiến cho nghệ thuật càng trở nên u hiển. Nào là nữ thần ở đền Hàng Trống vốn là một ca nữ tài danh trong phủ chúa Trịnh ứng vào bà đồng già mà khiển trách người ta đem ả đào đến hát trong ngôi đền của bà. Nào là chuyện những cô đào chết vào giờ thiêng trên đường đi hát mà mối tự đắp thành mộ, hiển linh khắp một vùng quê xứ Đoài... ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Những chuyện linh thiêng trong thế giới ca trù Những chuyện linh thiêng trong thế giới ca trùXung quanh lối chơi nghệ thuật ca trù cũng đã lưu truyền biết bao câu chuyện linhthiêng khiến cho nghệ thuật càng trở nên u hiển. Nào là nữ thần ở đền Hàng Trốngvốn là một ca nữ tài danh trong phủ chúa Trịnh ứng vào bà đồng già mà khiểntrách người ta đem ả đào đến hát trong ngôi đền của bà. Nào là chuyện những côđào chết vào giờ thiêng trên đường đi hát mà mối tự đắp thành mộ, hiển linh khắpmột vùng quê xứ Đoài...Chuyện rằng vào thời Lê - Trịnh có rất nhiều ca nữ thanh sắc vẹn toàn từng phụcvụ trong phủ. Đó là câu chuyện về nàng Nguyễn Thị Huệ ở giáo phường Cựu Lâubên hồ Lục Thuỷ (nay gọi là hồ Hoàn Kiếm, hồ Gươm). Khi nàng 21 tuổi, trongmột đêm hát ở phủ chúa nàng đã lọt vào mắt xanh của An Đô vương Trịnh Cươngrồi được nhà chúa vời vào cung. Nàng rất được nhà chúa yêu vì ban cho nàng danhhiệu Ngọc Kiều phu nhân.Vào một năm nọ, kinh thành Thăng Long bị một trận dịch lớn, nàng đã tự bỏ tiềncân thuốc cứu được rất nhiều người. Về già nàng xuống tóc đi tu ngay trong chùalàng Cựu Lâu, sống cuộc sống yên tĩnh như vậy cho đến khi qua đời, thọ 71 tuổi.Dân trong vùng đã xây một ngôi đền thờ nàng ở phố Hàng Trống, trên mảnh đấtcó ngôi nhà mà chúa Trịnh Cương xây tặng mẹ nàng khi bà còn sống. Nay đền toạlạc ở số 82 phố Hàng Trống. Đền có bức hoành phi “Nghiễn thiên muội”(Em gáicủa trời), để tôn vinh và khẳng định ân đức và uy linh của vị nữ thần là đào nươngđược thờ phụng trong đền.Tục ở phố Hàng Trống từ xưa đến nay không riêng ở đền mà ngay các tư gia cóviệc vui mừng cũng không tìm ả đào về hát. Vì một năm,nhân ngày tiệc,dân phốtìm ả đào về hát thờ, một cô đương hát tự nhiên ngã lăn ra, miệng sùi bọt mép mêman bất tỉnh. Dân làng sợ hãi kêu khấn. Nữ thần ứng vào bà đồng già mới bảorằng: “Các ngươi đem ả đào về đây hát là làm điều vô lễ với ta, nếu lần sau cònnhư thế nữa ta sẽ vật chết ngay”. Một lúc ả đ ào dần dần tỉnh lại,khoẻ mạnh nhưthường. Từ đấy dân phố Hàng Trống không ai dám tìm ả đào về hát ở đền hoặc ởnhà nữa.Nàng là Huệ - tên một loài hoa đẹp, trắng tinh khôi, thơm ngan ngát và thanh tịnh.Để tỏ lòng thành kính trước người ca nữ tài danh,nhân hậu và hào hiệp, nhữngngười đến lễ đền Hàng Trống từ xưa đến nay đều không mang hoa huệ vào đền, dùlà để dâng lên nàng với tất cả sự thành tâm nhất.Nếu như Kinh Bắc là đất quan họ, thì xứ Đoài là một trong những cái nôi của catrù cửa đình. Các giáo phường, các nơi có nhà hát cô đầu ở Xứ Đoài có thểt kểnhư: Phù Xa, Đông Tác (Sơn Tây), Gạch (Phúc Thọ), Thượng Mỗ (Đan Phượng),Sơn Đồng, Ngãi Cầu (Hoài Đức)... Dân gian vùng Kẻ Mía (làng cổ Đường Lâm)còn lưu truyền câu chuyện về cô đào nọ đã đẻ rơi và đứa bé đã chết vào giờ thiêngngay trong đêm hát ở đình làng Mông Phụ. Còn dân Phố Gạch thì lưu truyền câuchuyện về người ca nữ bị cảm trên đường trở về nhà sau một đêm hát, đã chết vàogiờ thiêng khiến cho ngôi mộ bị mối đùn thành ra một nấm mồ bên cây cầu nhỏ.Chuyện rằng: Trên con đường Kẻ Chợ - Xứ Đoài, gần thị trấn Gạch, có một câycầu tên gọi cầu Trò, nằm trên địa phận thôn Gia Hòa, xã Phúc Hoà, Phúc Thọ. Xưacó một cô đào từng làm mê mẩn bao quan viên, bởi vẻ đẹp đoan trang và kiềudiễm, bởi nhịp phách giòn tan và những luyến láy trác tuyệt. Một đêm mưa gió,tan cuộc hát, nàng trở về nhà; không may cho nàng, vừa đến cầu thì nàng cảm lạnhmà chết. Sáng hôm sau, đã thấy mối đắp lên thành nấm mồ nhỏ. Dân làng thươngnàng, quan viên say mê tiếng hát của nàng đã lập miếu thờ nàng ở ngay bên cầu.Câu chuyện ấy, tình cảnh ấy đã làm bao người xót xa thân phận “nửa chừng xuânthoắt gãy cành thiên hương” của người ca nữ nọ. Nhà thơ Vũ Đình Liên nghechuyện ấy, cảm động viết bài thơ Cảm tạ, với hai câu kết:Tạ lòng nào biết nên chi đượcPhách ngọc dồn thêm một nhịp vàng!Sau khi đọc bài Cảm tạ, chung với mối đồng cảm ấy, hoạ sĩ Bùi Xuân Phái còn vẽcả một bức tranh ca nữ Cầu Trò. Người ta còn bảo rằng, sau khi nàng chết, cầu ấygọi là cầu Trò (trò là nhà trò, trò là trù - ca trù). Thật là câu chuyện rất thi vị màcũng rất thương tâm!Các câu chuyện linh thiêng trong thế giới ca trù không ai biết nhiều bằng các“quan viên” vốn là chỗ thâm giao với các nhà hát cô đầu ngày xưa. Một trongnhững người biết nhiều chuyện nhất chắc phải là nhà văn Nguyễn Tuân. Ngày nay,đọc lại Chùa Đàn của ông, những người yếu bóng vía không khỏi rùng mình bị ámảnh bởi không khí huyền hoặc của nó. Đó là chuyện về một người vợ giữ gìn câyđàn Đáy của chồng quá cố để lại. Người vợ, cũng là một đào nương kể về cây đàn:“Tang đàn làm bằng nắp ván thôi cỗ quan tài một người con gái đồng trinh”. Và“cứ vào những đêm tối giời không tiếng gà gáy chó kêu và thứ nhất là vào nhữngđêm áp giỗ nhà tôi, thường cây đàn vẫn dở giời, thành đổ mồ hôi cứ vã ra như tắmvà thùng đàn phát lên nh ững tiếng thở dài và vật mình vật mẩy với bức vách, cứlủng củng suốt đêm”. Thế rồi có ng ...