Ông đồ: quá khứ - chiều của thời gian

Có lẽ hình ảnh của các Nho sĩ - thầy đồ bắt đầu xa sút trong xã hội Việt Nam từ cái thuở đôi tượng gỗ: "Thầy đồ và lão bán tơ" ra đời. Qua ánh mắt giễu cợt, mỉa mai của lão bán tơ (trang phục xuyền xoàng, vai đeo túi tiền, tay ầm cái cân) nhìn sang thầy đồ (trang phục chỉnh tề, đầy đủ bầu rượu túi thơ) nghệ sĩ dân gian đã dự cảm về sự bất cập của một lớp người. Và quả thật, tới những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XX,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ông đồ: quá khứ - chiều của thời gian Ông đồ: quá khứ - chiều của thời gian Có lẽ hình ảnh của các Nho sĩ - thầy đồ bắt đầu xa sút trong xã hội Việt Nam từcái thuở đôi tượng gỗ: Thầy đồ và lão bán tơ ra đời. Qua ánh mắt giễu cợt, mỉa maicủa lão bán tơ (trang phục xuyền xoàng, vai đeo túi tiền, tay ầm cái cân) nhìn sangthầy đồ (trang phục chỉnh tề, đầy đủ bầu rượu túi thơ) nghệ sĩ dân gian đã dự cảm vềsự bất cập của một lớp người. Và quả thật, tới những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XX,các ông đồ chỉ còn là vang bóng lịch sử, người đời đã quên họ, còn thi sĩ, khi nhớ tớicũng đành ngậm ngùi thốt lên: Những người muôn năm cũ Hồn ở đâu bây giờ? Đoạn tuyệt với niêm luật tù túng không có nghĩa là từ bỏ các yếu tố có tính cổđiển của hình thức thơ ca truyền thống và cuộc Cách mạng thơ mới không phải làcuộc Âu hoá thơ Việt, cũng không phải lá bước hứng khởi trực giác của cả một thếhệ nhà thơ. Những khổ tứ tuyệt, những bài thất ngôn... xuất hiện khá nhiều trong thơmới và điều đáng nói là ở chỗ chúng đã diển tả một cách tốt nhất Cây đàn muônđiệu của các hồn thơ. Cho nên, tuyệt nhiên không vì 20 dòng ngũ ngôn mà Ông đồcủa Vũ Đình Liên không thể sánh cùng những Nhớ rừng, Ở đây, thôn Vĩ dạ hayTiếng dịch sông Ô... Với 20 câu thơ giản dị, không sử dụng các biện pháp tu từ cầu kỳ, những liêntưởng vượt quá giới hạn hiện thực..., bằng cái nhìn hướng ngoại: từ tâm thức nhà thơđến sự đồng điệu với nhân vật trữ tình, Ông đồ đã không dừng lại ở sự cảm thôngthuần túy. Năm khổ thơ dựng nên một hoàn cảnh trải dài theo thời gian, chân thực đếnmức không còn là những chấm phá mà là những dòng thơ có sức tạo hình. Một cảnhngộ với ba khung cảnh được khắc họa: ông đồ giữa náo nức của khách xuân; ông đồtư lự giữa cô đơn và ông đồ không còn ở chỗ ngồi quen thuộc. Giữa mỗi khung cảnhlà một khoảng thời gian có thấp thoáng bóng nhà thơ - kẻ qua đường không vô tình. Thơ về mùa xuân lại nói chuyện buồn, thật là sự bất thường nhưng cũng khônglà sự bất thường vì đó là nỗi niềm dậy lên từ tâm khảm nhà thơ. Chỉ có nhà thơ mớitạm dừng cái hối hả của độ xuân sang để cám cảnh với một người ngồi bó gối: Bày mực tàu giấy đỏ Bên phố đông người qua Ông đồ - hậu duệ cuối cùng còn sót lại của những bậc túc nho lừng danh xưakia giờ lẻ loi bên dòng người xa lạ. Không ai đoái nhìn khi ông phải rời bỏ thưphòng trang nghiêm, rời bỏ những đêm thắp bạch lạp, đọc Đường thi để lần hồikiếm sống. Ông đã đi một bước bất hạnh: từ cho chữ thánh hiền đến bán chữ thánhhiền. Mỗi độ xuân về, ông ngồi bên hè phố, từ xuân này sang xuân khác, thươngthay, xuân sau lại buồn hơn xuân trước! Đã qua rồi những ngày nụ cười hiền hậu,thanh tao luôn rạng rỡ trên môi, ấy là khi: Bao nhiêu người thuê viết Tấm tắc ngợi khen tài Hoa tay thảo những nét Như phượng múa rồng bay Rồi những ngày như thế ít dần, thưa thớt dần đến nỗi: Giấy đỏ buồn không thấm Mực đọng trong nghiên sầu Cái hạng vị số một trong bảng xếp loại Sĩ, nông, công, thương xưa đã thậtlàm rạng danh cho kẻ có chữ. Ông đồ phải ngồi bán chữ là hệ quả không tránh khỏicủa sự đứt gãy văn hoá dân tộc hồi đầu thề kỷ. Lời tiên đoán Đông là Đông, Tây làTây không bao giờ gặp nhau đã không được lịch sử kiểm chứng. Ở Việt Nam, cuộcgặp gỡ Đông - Tây diễn ra theo một quá trình bi thảm, để lại những di hại nặng nề,nhưng ít nhất văn minh phương Tây cũng đã góp phần giải thể cơ cấu và sự vận hànhcủa xã hội cổ truyền. Như mọi xã hội vào buổi nhá nhem, xã hội Việt Nam thời VũĐình Liên cũng xuất hiện những trạng huống khôi hài, những bi kịch đáng thương.Cái khôi hài, cái đáng thương còn bị lối tư duy cực đoan: Khen hết lời, chê hết nhẽđẩy tới tột cùng của sự khôi hài, sự đáng thương. Người ta chê bai học vấn Nho giáo,người ta đổ mọi tội lỗi của tình trạng dân tộc trì trệ lên đầu Nho giáo mà quên mấtrằng: quá khứ vẻ vang của dân tộc gắn liền với rất nhiều giá trị Nho giáo. Một vài trithức Tây học đương thời quay lưng với Nho giáo, cứ làm như di sản không liênquan tới cuộc sống thường nhật để cho: Ông đồ vẫn ngồi đấy Qua đường không ai hay. Song dòng chảy ba chiều của thời gian không bất công đến mức sẽ quên đi cảnhững gì đáng nhớ, nhất là với nhà thơ - người mà lòng trắc ẩn và niềm hoài tưởngvốn là nguồn cảm hứng đầy chất thơ. Nhà thơ là người đã vui cùng ông đồ, buồn cùngông đồ. Nhà thơ hiểu thấu ông giữa lạnh lùng, dửng dưng của kẻ đi, người lại. Mảnhhồng điều lắt lay trước mặt ông, không chờ ông đặt những nét chân, nét thảo. Mảnhgiấy dường như xa lạ, nhất là khi mảnh lá cuối cùng lìa cành đậu trên nó như chấm hếtsự sinh sôi. Ông không buồn nhặt, ông ngồi trầm ngâm, ông buồn bả trước thờ ơ củangười đời, giữa đất trời còn buồn hơn ông: Lá vàng rơi trên giấy Ngoài trời mưa bụi bay. Mực đọng, nghiên sầu, giấy không thấm, lá vàng rơi, mưa bụi bay trong tiếtxuân lạnh giá... thật não nề cho ông đồ. Ông ngồi đó, ông không chỉ là ông, ông là dấutích của lớp người đã lùi về phiá thời gian, ông trở thành biểu tượng của quá khứ huyhoàng, của lớp trí thức đã lỗi thời. Con tạo xoay vần, vật đổi sao dời, ông cố đưa đôitay gầy guộc đeo bám cuộc đời chỉ để tìm cuộc mưu sinh mà cũng không xong. Ôngđem thứ vốn liếng quý giá nhất của mình ra thị trường, than ôi! Lại là thứ hàng khônghợp thời nữa! Nhà thơ thương cảm ông, nỗi buồn của ông sang cả nhà thơ, có lẽ chínhông cũng không cảm được nỗi niềm: Giấy đỏ buồn không thấm Mực đọng trong nghiên sầu Nghĩa là nhà thơ còn buồn hơn ông, cám cảnh hơn ông. Nỗi buồn kéo dài quatrang thơ đến người đọc, trở thành băn khoăn, ưu tư vì đã vô tình. Nhịp điệu thời gianđào lại nở là quy luật của cuộc sống. Bằng lý trí lạnh lùng người tra nói: đó là tấtyếu lịch sử. Qua trái tim nhà thơ, tất yếu lịch sử trở nên nhân bản hơn, người hơn,kho ...