Quy trình tự đặt câu hỏi và chiến thuật dạy học sinh tự đặt câu hỏi khi đọc - hiểu văn bản văn chương ở nhà trường trung học

Trên cơ sở đặc trưng của văn bản văn chương, đặc điểm của quá trình đọc văn, bài viết này đề xuất quy trình tự đặt câu hỏi và các chiến thuật dạy học hiệu quả nhằm phát triển kĩ năng tự đặt câu hỏi cho HS trong quá trình đọc văn bản văn chương nhằm giúp HS từng bước làm chủ quá trình đọc, trở thành một người đọc độc lập, có tư duy phê phán và sáng tạo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quy trình tự đặt câu hỏi và chiến thuật dạy học sinh tự đặt câu hỏi khi đọc - hiểu văn bản văn chương ở nhà trường trung họcJOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2015-0155Educational Sci., 2015, Vol. 60, No. 8, pp. 146-154This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn QUY TRÌNH TỰ ĐẶT CÂU HỎI VÀ CHIẾN THUẬTDẠY HỌC SINH TỰ ĐẶT CÂU HỎI KHI ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN VĂN CHƯƠNG Ở NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC Hoàng Thị Mai Trường Đại học Hồng Đức, Thanh Hoá Tóm tắt. Trên cơ sở đặc trưng của văn bản văn chương, đặc điểm của quá trình đọc văn, bài viết này đề xuất quy trình tự đặt câu hỏi và các chiến thuật dạy học hiệu quả nhằm phát triển kĩ năng tự đặt câu hỏi cho HS trong quá trình đọc văn bản văn chương nhằm giúp HS từng bước làm chủ quá trình đọc, trở thành một người đọc độc lập, có tư duy phê phán và sáng tạo. Từ khóa: Tự đặt câu hỏi, quy trình, chiến thuật, đọc - hiểu, văn bản văn chương.1. Mở đầu Tự đặt câu hỏi trong quá trình tương tác với văn bản (VB) là dấu hiệu của một người đọcđang thực sự tư duy. Nghiên cứu của Tanja Janssen (2002) chỉ ra rằng, “Bằng việc tự đặt câu hỏivà suy ngẫm về các câu hỏi, người đọc - học sinh (HS) sẽ tham gia một cách tích cực và có mụcđích trong quá trình đọc, hiểu và cắt nghĩa VB” [7;108]. Đặc trưng của VB văn chương là tính “lưỡng lự bất định”, tính mơ hồ, hàm ngôn, đa nghĩa.Theo Umberto Eco (1984), VB văn chương mở ra gần như vô tận các khả năng cắt nghĩa có thể cómà mỗi sự cắt nghĩa này khiến tác phẩm có một sức sống mới [9;63]. Tuy nhiên, để tưởng tượngvà lí giải một cách có căn cứ, việc đặt ra và giải quyết các câu hỏi trong quá trình đọc không chỉcó tác dụng dẫn dắt quá trình tìm tòi, khám phá mà còn là một sự phản tư thiết yếu giúp người đọckiểm nghiệm các nhận định và học được cách đánh giá quá trình tư duy của chính mình. Nhưng,bắt đầu từ đâu và bằng cách nào để dạy HS tự đặt câu hỏi khi đọc - hiểu VB? Đã có khá nhiềucông trình của các nhà nghiên cứu nước ngoài đề cập đến vấn đề tự đặt câu hỏi [7], nhưng nhữngđề xuất về quy trình, biện pháp dạy HS tự đặt câu hỏi khi đọc - hiểu VB vẫn còn lẻ tẻ. Ở Việt Nam,câu hỏi cấp thiết trên hiện chưa được quan tâm, bởi đây là vấn đề khá mới mẻ đối với lí thuyết dạyhọc văn ở nhà trường phổ thông Việt Nam. Trong thực tế dạy học, HS chủ yếu được mong đợi đưa ra câu trả lời chứ không phải câuhỏi; “vai trò của HS là giúp khuếch trương một cách cắt nghĩa VB chứ không phải là kiến tạo vàbảo vệ cách lí giải của chính họ về VB” [5;4]. Trên cơ sở đặc trưng của VB văn chương, đặc điểm của quá trình đọc văn, các vấn đề líthuyết chung về tự đặt câu hỏi, bài viết này đề xuất quy trình tự đặt câu hỏi và các chiến thuật dạyhọc hiệu quả nhằm phát triển kĩ năng tự đặt câu hỏi cho HS trong quá trình đọc văn nhằm giúp HStừng bước làm chủ quá trình đọc, trở thành một người đọc độc lập, có tư duy phê phán và sáng tạo.Ngày nhận bài: 15/4/2015. Ngày nhận đăng: 10/9/2015.Liên hệ: Hoàng Thị Mai, e-mail: hoangmai.hdu@gmail.com146 Quy trình tự đặt câu hỏi và chiến thuật dạy học sinh tự đặt câu hỏi khi đọc - hiểu văn bản...2. Nội dung nghiên cứu2.1. Quy trình tự đặt câu hỏi khi đọc - hiểu văn bản văn chương trong nhà trường Đặc trưng của VB văn chương là tính hình tượng, tính hư cấu, tính mơ hồ, hàm ngôn, đanghĩa. Đọc văn là một quá trình phức tạp, vừa mang tính khách quan, vừa mang tính chủ quan; làquá trình người đọc tương tác tích cực với VB để kiến tạo nghĩa tác phẩm cho chính mình. Căn cứđặc trưng của VB văn chương và quá trình đọc văn, tác giả bài viết đề xuất 5 bước, cũng là 5 thaotác cơ bản của quá trình tự đặt câu hỏi mà người học có thể dựa vào đó để luyện tập và dần thànhthạo kĩ năng tự đặt câu hỏi trong quá trình đọc - hiểu VB văn chương. Bước 1: Chú ý vào các tín hiệu thẩm mĩ, các đầu mối trong và ngoài VB khi đọc VB văn chương được tổ chức một cách đặc biệt, đầy dụng ý. Ở đó, mỗi từ ngữ, yếu tố, chitiết đều có vị trí, chức năng nhất định trong một chỉnh thể nghệ thuật thống nhất, nhưng khôngphải yếu tố nào cũng có ý nghĩa nghệ thuật ngang nhau. Nhà văn thường tập trung tâm huyết vàoviệc tạo nên những chi tiết, tín hiệu thẩm mĩ đặc sắc, qua đó thể hiện nổi bật chủ đề tác phẩm. Vìvậy, để sự đọc có định hướng, bước đầu tiên trong quá trình đọc, người đọc phải chú ý tìm, pháthiện ra các đầu mối, các tín hiệu thẩm mĩ gây chú ý khiến họ phải đặt câu hỏi. Đầu mối trong và ngoài VB là những yếu tố khiến người đọc ngạc nhiên, tò mò, hoài nghi,khó hiểu, muốn đặt câu hỏi để làm rõ, có khả năng giữ cho tư duy luôn hoạt động tích cực để cóthể khám phá và hiểu được những gì mình đọc. Tín hiệu thẩm mĩ, theo GS. Bùi Minh Toán (2012), “là loại tín hiệu có chức năng thẩm mĩ”, ...