Rối nước - Từ sân khấu dân gian đến sân khấu đô thị

Rối nước, một loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian độc đáo của Việt Nam, đã có lịch sử hơn một nghìn năm. Từ những buổi biểu diễn tại các làng quê Bắc Bộ, rối nước đã dần dần bước lên sân khấu đô thị, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa hiện đại. Với những con rối gỗ tinh xảo và kỹ thuật điều khiển khéo léo, rối nước không chỉ phản ánh cuộc sống bình dị của người dân mà còn mang đến những thông điệp sâu sắc về văn hóa và lịch sử.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Rối nước - Từ sân khấu dân gian đến sân khấu đô thị40 VŨ TÚ QUỲNH - RỐI NƯỚC... hái, những đám rước, những trò chơi hội... của rối nưốc không biết tự bao giò, đã đượcRÔÌ NƯỚC - coi là cổ truyền và cho đến hôm nay, tấ t cả vẫn sông, vẫn được tái diễn trong đời sôngTỪ SÂN KHẤU dân sinh hiện đại. Ao làng được coi là một dạng sân khấuDÂN GIAN ĐẾN rối truyền thông. Xưa kia, nó là nơi những chủ nhân đầu tiên sáng tạo ra rốì nước vàSÂN KHẤU Đ Ô THỊ ngày nay nó vẫn được dùng làm nơi thực hành diễn xướng. Cho tối trước những nămv ũ TÚ QUỲNH 50 của th ế kỉ XX, rối nưóc vẫn chỉ diễn ra chủ yếu ỏ ao làng để phục vụ dân làng, Jsffld thịmà chúng tôi đề cập ở đây chỉ phục vụ hội làng. phạm vi thủ đô Hà Nội, nơi có hai Ao diễn rốì có độ sâu vừa phải (mựcđơn vị múa rối chuyên nghiệp là Nhà hát nưốc lí tưởng là cao ngang th ắ t lưng ngườimúa rối Trung ương và N hà hát múa rối đứng), đồng thời cũng là nơi mà dân làng cóThăng Long. Đây củng là hai điển hình của thể tụ hội để xem rốì. Do vậy, địa thê đẹpsân khấu đô thị mù chúng tôi sử dụng nhất thường là ao đình. Khi biếu diễn,trong phạm vi bài viết này. người ta dựng thuỷ đình bằng phên tre, Vói nhiều người dân Việt Nam, rối nước nứa, lá, xong việc thì dỡ bỏ. Ngày nay, thuỷhẳn không quá xa lạ mỗi khi được dịp xem đình được xây cố định bằng gạch, đổ bêhội ỗ nhiều làng quê thuộc châu thổ Bắc Bộ. tông có m ặt ở hầu khắp các cơ sở rối nướcCó lẽ rằng, thời gian là một trong những dân gian.nhân tô giúp cho rối nước định hình và trở Sự kết hợp giữa ao làng và thuỷ đìnhthành một giá trị mang tính truyền thông tự nó đã tạo nên một không gian diễntrong đời sông văn hoá dân tộc. Những trò xướng rấ t đặc trưng của rốì nưóc. Khôngmúa rồng phượng, tiên, Tễu, những trò cấy gian ấy vừa nhân tạo vừa nhiên tạo. Nếu so vói không gian khép kín của nhà h át thì có thể coi không gian diễn xướng dân gian là một không gian mở, bởi nó không chỉ hiện diện giữa cảnh quan thiên nhiên với trời, mây, sông, nước mà nó còn có một hậu cảnh rấ t tự nhiên, sinh động, ăn nhập là cảnh quan thôn làng và những hoạt động sinh sông của con người. Trong khi phường rốĩ biểu diễn, ta vẫn Sân khấu rối nước làng Ra (Thạch Thất, Hà Tây) có thể bắt gặp những hình ảnhTCVHDG SÓ 5/2006 - NGHIÊN cữu TRAO Đ ổ l 41sinh hoạt thường ngày của người dân diễn nghiệp. Việc thành lập nhà hát múa rối córa quanh ao làng. Một nhóm dăm bảy bác lẽ là mong đợi lớn của ngành rối cũng nhưnông dân vác quốc, vác cày từ đồng về qua của rất nhiều người có xu hướng muônrẽ xuống rửa chân, vài người ngồi giặt chuyên nghiệp hoá múa rối. Vậy những đặcchiếu trên cầu ao, mấy bà mấy cô bê con trưng của sân khấu dân gian được bảo lưungồi hóng m át dưới gốc cây, lũ trẻ túm năm như thế nào trong không gian sân khấu đôtụm ba tìm trò nghịch ngợm... Mọi sinh thị? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta hãyhoạt đang diễn ra của người dân đều có thể đến với những buổi diễn rối của nhà háttrở thành nền cảnh, hoặc là những nhân tô múa rối Thăng Long và nhà hát múa rốigóp phần tạo nên không gian diễn xuống Trung ương.cho rôi nước. Một dàn trông phách nổi lên mời gọi, Người xem rối nưởc có ở mọi lứa tuổi, một làn điệu dân ca êm ả, mượt mà dẫn dắttừ người già đến trẻ nhỏ. Họ có thể tự do cảm xúc người xem như hoà vào không khíđến xem khi nào muôn, có thể ngồi ở mọi vị thanh bình của làng quê Việt Nam. Buổitrí quanh bờ ao, trèo cành cây, leo cột điện, diễn rối nước nào dường như cũng được bắtbờ tường, ngồi vắt vẻo trên xe đạp, chen đầu như thế. Và khi những quân rối vụtchúc trên xe bò. Họ có thê xem cả trong lúc hiện ra trên m ặt nước lấp loá thì người xemđang cho trẻ ăn, lúc đẩy xe lúa về qua, lúc thực sự đã bị cuốn hú t vào không gian củatrên đường đi chợ, lúc gánh phân ra đồng... đồng ruộng Việt Nam và nhanh chóng quênNếu nhìn bao quát toàn cảnh, tấ t cả những đi rằng ỏ ngoài kia, chỉ cách một bức tườnghoạt động ấy làm cho quang cảnh buổi diễn thôi là ồn ào nhịp sông đô thị.rối như một khôi chuyển động và một sự Khoảng không gian ấy không lớn,hỗn tạp về âm thanh, trong đó có những không man ...