Sa Nhân Tím

Công dụng: Quả sa nhân là thuốc kích thích và giúp tiêu hoá, chữa đau bụng, đầy trướng, tiêu chảy, nôn mửa, kiết lỵ thuộc hàn, động thai. Ngày dùng: 3 6 g dưới dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán; thường dùng phối hợp với các vị thuốc khác. Hiện đã thống kê được trên 60 bài thuốc có vị sa nhân (Nguyễn Chiều, 1993; Nguyễn Tập và cộng sự, 1995). Hình thái: Cây thảo, sống lâu năm, cao 1,5 - 2,5 m hoặc hơn. Thân rễ có các lá bẹ, mọc bò lan chằng chịt trên mặt đất. Lá...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sa Nhân TímSa Nhân Tím Công dụng: Quả sa nhân là thuốc kích thích và giúp tiêu hoá, chữa đau bụng,đầy trướng, tiêu chảy, nôn mửa, kiết lỵ thuộc hàn, động thai. Ngày dùng: 3 -6 g dưới dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán; thường dùng phối hợp với các vịthuốc khác. Hiện đã thống kê được trên 60 bài thuốc có vị sa nhân (NguyễnChiều, 1993; Nguyễn Tập và cộng sự, 1995). Hình thái: Cây thảo, sống lâu năm, cao 1,5 - 2,5 m hoặc hơn. Thân rễ có các lábẹ, mọc bò lan chằng chịt trên mặt đất. Lá mọc so le thành hai dãy, hìnhmác, dài 20 - 30 cm, rộng 5 - 6 cm, gốc hình nêm, đầu thuôn nhọn, mépnguyên, hai mặt nhẵn, mặt trên sẫm bóng, mặt dưới nhạt; cuống lá dài 5 - 10mm; bẹ lá to, dài, có khía, lưỡi bẹ mỏng, dài 1,5 - 3,0 cm, phần gốc ôm lấythân. cụm hoa mọc từ thân rễ thành bông ngắn. Hoa 5 - 7, tổng bao gồm lá bắc ngoài hình bầu dục, màu nâu, lá bắctrong dạng ống; đài nhỏ dài 1.5 cm, có 3 răng nhọn; tràng hình ống dài 1,3 -1,5 cm, màu trắng, chia 3 thuỳ, mặt ngoài có lông thưa, thuỳ giữa hình trứngngược, hai thuỳ bên hẹp; cánh môi gần tròn, đường kính 2,0 - 2,6 cm, mépmàu vàng, có sọc đỏ ở giữa, đầu cánh môi xẻ hai thuỳ nhỏ gập ra phía sau,không có nhị lép, chỉ nhị dài hơn bao phấn; bầu hình trụ tròn, hơi phình ởgiữa, có lông trắng. Quả hình cầu hoặc hơi hình trứng, đường kính 1,3 - 2cm, dài 1,5 - 2,5 cm, mặt ngoài có gai ngắn, mềm, màu tím, chia 3 ô, hạt đadạng, có áo hạt nếm có vị ngọt, đường kính 3 - 4 mm. Toàn cây và quả vònát có mùi thơm. Phân bố: - Việt Nam: Quảng Nam (các huyện Đông Giang, Tây Giang, TràMy); Quảng Ngãi (Ba Tơ, Sơn Hà, Trà Bồng, Sơn Tây, Đức Phổ); BìnhĐịnh (Vĩnh Sơn, Vân Canh); Phú Yên (Sông Hinh, Sơn Hoà); Khánh Hoà(Khánh Sơn, Khánh Vĩnh); Kon Tum (Sa Thầy); Gia Lai (K Bang, An Khê);Đắk Lắk (M Đrắk, Krông Bông, Krông Năng); Thuộc miền Bắc mới chỉthấy ở Thanh Hoá (Quan Hoá); Phú Thọ (Yên Lập). Ngoài ra, cây đượctrồng ở một vài địa phương khác. - Thế giới: Trung Quốc (Hải Nam) và Lào. Đặc điểm sinh học: Sa nhân tím là cây ưa ẩm, hơi chịu bóng hoặc có thể trở nên ưa sángkhi đã phát triển thành các quần thể nhỏ, dày đặc trên các nương rẫy cũ. Câythường mọc thành đám ở ven rừng kín thường xanh nguyên sinh hay đã thứsinh, nhất là dọc theo hành lang các khe suối; độ cao 450 - 700 m. Nhìn vàophân bố sa nhân tím ở Việt Nam cho thấ y, cây mọc tự nhiên chủ yếu ở cáctỉnh phía Nam, từ Quảng Nam trở vào đến Bình Thuận. Những tỉnh tập trungnhiều sa nhân tím phải kể đến: Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Gia Lai vàĐắk Lắk. Sa nhân tím thuộc loại cây có biên độ sinh thái rộng, cây thíchnghi cao với điều kiện khí hậu nhiệt đới điển hình ở các tỉnh phía Nam, vớihai mùa mưa và khô rõ rệt, nhiệt độ không khí trung b ình năm khoảng 22 –240C. Khi đem sa nhân tím ra trồng ở các tỉnh vùng núi phía Bắc, nhiệt độtrung bình hàng năm thấp hơn phía Nam, lại có mùa đông lạnh kéo dài,nhưng cây vẫn sinh trưởng phát triển tốt. Mùa sinh trưởng mạnh của câytrùng với mùa mưa ẩm. Cây có khả năng đẻ nhánh khoẻ từ thân rễ. Vụ chồi đầu ra nhiều vàomùa xuân - hè; vụ sau là hè - thu. Nhánh cây chồi khi được 1 năm tuổi trởlên có thể ra hoa quả. Mùa hoa chủ yếu tập trung vào tháng 4 - 5, quả giàvào khoảng tháng 7. Ngoài ra, ngay khi chưa kết thúc vụ hoa quả này, từ tháng 6 đến tháng7 cây lại ra thêm lứa hoa nữa, quả già vào tháng 10 (11). Tuy nhiên, lứa hoaquả thứ hai thường ít hơn nhiều so với lứa đầu. Hiện tượng này có thể phùhợp với tập tính đẻ nhánh 2 lần trong năm đã nói trên. Khả năng ra hoa kết quả nhiều và đều đặn hàng năm của sa nhân tímlà một ưu thế hơn hẳn so với các loài sa nhân khác ở Việt Nam (Nguyễn Tậpvà cộng sự, 1995). Song cần lưu ý rằng, quả chín của các loài sa nhânthường bị các loài bò sát (Rùa) hay động vật gặm nhấm (Sóc, Chuột) ăn.Bên cạnh khả năng tái sinh chồi nhánh, sa nhân tím còn có khả năng tái sinhtự nhiên từ hạt. ...