Sinh kế và tiếp cận nguồn lực đất đai của phụ nữ tại hai xã nông thôn đồng bằng Bắc Bộ và Nam Bộ - Nguyễn Thị Vân Anh

Tham khảo nội dung bài viết "Sinh kế và tiếp cận nguồn lực đất đai của phụ nữ tại hai xã nông thôn đồng bằng Bắc Bộ và Nam Bộ" dưới đây để nắm bắt được vấn đề sinh kế của các gia đình và vai trò phân công lao động theo giới, quyền lực của giới trong quá trình quyết định đối với đất đai,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sinh kế và tiếp cận nguồn lực đất đai của phụ nữ tại hai xã nông thôn đồng bằng Bắc Bộ và Nam Bộ - Nguyễn Thị Vân AnhX· héi häc sè 3 (95), 2006 87 Sinh kÕ vµ tiÕp cËn nguån lùc ®Êt ®ai cña phô n÷ t¹i hai x· n«ng th«n ®ång b»ng B¾c Bé vµ Nam Bé NguyÔn ThÞ V©n Anh §Æt vÊn ®Ò Tõ nh÷ng n¨m 1980, sù c¶i thiÖn cña chÝnh s¸ch ®Êt ®ai còng nh− LuËt §Êt®ai ®· t¹o nªn mét b−íc ngoÆt lín trong viÖc sö dông ®Êt ë ViÖt Nam khi giao quyÒnsö dông vµ qu¶n lý ®Êt ®ai dµi h¹n cho c¸c c¸ nh©n vµ c¸c hé gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ ®Êtn«ng nghiÖp. §iÒu nµy më h−íng cho sù chuyÓn ®æi cña nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt s¶nxuÊt n«ng nghiÖp ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®Çy khÝch lÖ, gãp phÇn quan trängtrong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¶i thiÖn thu nhËp cña ng−êi d©n n«ng th«n. Sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ phô n÷ vµ sö dông ®Êt ®ai ë n«ng th«n doViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn x· héi thùc hiÖn n¨m 2004 t¹i hai x· thuéc hai ®ångb»ng lín cña ®Êt n−íc, bµi viÕt th¶o luËn vÒ vai trß vµ sù tham gia cña ng−êi phô n÷trong ho¹t ®éng t¹o thu nhËp cña gia ®×nh trong mèi liªn hÖ víi tiÕp cËn vµ sö dông®Êt ®ai còng nh− nh÷ng c¬ héi vµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi phô n÷ n«ng th«n trongviÖc kh¼ng ®Þnh quyÒn sö dông vµ kiÓm so¸t ®èi víi ®Êt ®ai, mét nguån lùc quanträng ®¶m b¶o sinh kÕ cña gia ®×nh hä. Cuéc kh¶o s¸t ®−îc tiÕn hµnh t¹i x· §¹i §ång (huyÖn Th¹ch ThÊt, tØnh HµT©y) vµ ph−êng Th−êng Th¹nh, thµnh phè CÇn Th¬ (lµ ®Þa bµn x· §«ng Th¹nh míi®−îc chuyÓn thµnh ph−êng), víi kÕt qu¶ trªn 1000 hé ®−îc pháng vÊn b»ng b¶ng háivµ trªn 50 cuéc pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm tËp trung. §Æc ®iÓm cña hai ®Þabµn ®−îc chän kh¶o s¸t lµ ®Þa bµn n«ng th«n n»m cËn kÒ víi khu vùc ®« thÞ. Th−êngTh¹nh lµ ®Þa bµn ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ. C¸c ngµnh nghÒ dÞchvô ph¸t triÓn cïng víi nh÷ng lîi nhuËn tõ viÖc b¸n ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®−îc ®Òn bï®Êt ®· gãp phÇn c¶i thiÖn møc sèng cña ng−êi d©n. Trong khi ®ã, §¹i §ång vÉn lµ x·n«ng nghiÖp vµ chØ chÞu ¶nh h−ëng bëi qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa do kho¶ng c¸ch ®Þa lýkh¸ gÇn víi khu vùc ®« thÞ lín lµ Hµ Néi. T¹i hai ®Þa bµn ®−îc kh¶o s¸t, ph−¬ng thøc së h÷u ®Êt canh t¸c cã nhiÒu ®iÓmkh¸c biÖt. ë x· §¹i §ång, ruéng ®Êt manh món h¬n nhiÒu so víi ë Th−êng Th¹nh,®Êt canh t¸c chñ yÕu dµnh cho lóa vµ hoa mµu trong khi ë Th−êng Th¹nh chñ yÕu lµ®Êt v−ên trång c©y l©u niªn cã gi¸ trÞ cao. TÝnh trung b×nh, c¸c hé gia ®×nh ë Th−êngTh¹nh cã diÖn tÝch ®Êt canh t¸c gÊp ®«i diÖn tÝch trång trät so víi mét hé gia ®×nh 맹i §ång. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn88 Sinh kÕ vµ tiÕp cËn nguån lùc ®Êt ®ai cña phô n÷... ë §¹i §ång, hé gia ®×nh cã ®Êt canh t¸c chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ chÝnh s¸chph©n chia ruéng ®Êt cña nhµ n−íc cho c¸c nh©n khÈu trong hé tõ n¨m 1993 (97%).Trong khi ®ã, ë Th−êng Th¹nh, ®Êt ®ai ®· ®ùîc t− nh©n hãa trong c¸c giai ®o¹n lÞchsö tr−íc. PhÇn lín ®Êt ë Th−êng Th¹nh cña c¸c hé gia ®×nh hiÖn nay ®Òu do thõa kÕcña gia ®×nh, hä hµng hoÆc mua l¹i (95%). Sinh kÕ cña c¸c gia ®×nh vµ vai trß ph©n c«ng lao ®éng theo giíi T¹i c¶ hai ®Þa bµn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng cßn lµ nguån sinh kÕ duynhÊt cña hé gia ®×nh. PhÇn lín c¸c gia ®×nh ®Òu cho biÕt c¸c thµnh viªn cña hé thamgia tÝch cùc vµo mét hay vµi ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp ®Ó cã thu nhËp. KÕt qu¶ kh¶os¸t cho thÊy h¬n 80% hé gia ®×nh ®−îc hái ë §¹i §ång vµ 60% hé ë Th−êng Th¹nhlµm n«ng nghiÖp kÕt hîp víi ho¹t ®éng kiÕm thu nhËp kh¸c nh− bu«n b¸n, lµm dÞchvô. Khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ho¹t ®éng nµo mang l¹i thu nhËp chÝnh cho gia ®×nh.C¸c thµnh viªn cña hé gia ®×nh cã thÓ tham gia ®ång thêi vµo nhiÒu ho¹t ®éng kiÕmthu nhËp, vµ vÉn lµm ruéng, lµm v−ên mÆc dï ruéng v−ên kh«ng cßn lµ nguån thunhËp chÝnh cña nhiÒu gia ®×nh (B¶ng 1). Quan s¸t cho thÊy, dÞch vô x· héi vµ bu«nb¸n ë Th−êng Th¹nh ph¸t triÓn h¬n so víi §¹i §ång. §iÒu nµy xuÊt ph¸t kh«ng chØbëi qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ mµ cßn liªn quan tíi lèi sèng cña ng−êi d©n miÒn Nam ®·quen víi thÞ tr−êng vµ dÞch vô tõ l©u, trong khi ng−êi d©n x· §¹i §ång quen nhiÒuh¬n qua lèi sèng tù cung tù cÊp. Nh− vËy, nh÷ng nghÒ phi n«ng nghiÖp cña phô n÷vµ nam giíi ë §¹i §ång còng kh¸c h¬n so víi ë Th−êng Th¹nh - phô n÷ lµm bu«nb¸n nhá, lµm hµng x¸o, xay x¸t, ®ång n¸t, lµm thuª, vµ nam giíi lµm méc, thî x©y,thî nÒ lµ chñ yÕu. B¶ng 1: Nguån thu nhËp chÝnh cña hé gia ®×nh (%) Th−êng Th¹nh §¹i §ång (n=494) (n=493) ThuÇn n«ng 17,4 16,6 N«ng nghiÖp vµ mét sè nghÒ kh¸c 60,1 80,3 Phi n«ng 22,5 3,0 Ph©n c«ng lao ®éng trong hé gia ®×nh T¹i c¶ hai céng ®ång, cã sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam vµ n÷ trong gia ®×nhthÓ hiÖn râ nÐt vai trß giíi truyÒn thèng. Sè liÖu ë B¶ng 2 cho thÊy ë Th−êng Th¹nh,nam giíi tham gia nhiÒu vµo c«ng viÖc ®ång ¸ng, lµm v−ên, nh− lµm ®Êt, bãn ph©n.Phô n÷ còng tham gia lµm n«ng nghiÖp, nh−ng Ýt h¬n ng−êi chång. Cã kho¶ng 1/3 sèhé ®−îc hái cho biÕt hai vî chång cïng nhau chia sÎ c«ng viÖc ®ång ¸ng. Phô n÷ chÞutr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc ch¨n nu«i, lµm thuª. §èi víi c¸c viÖc phi n«ng nghiÖp,phô n÷ tham gia chñ yÕu vµo dÞch vô (67%) vµ bu«n b¸n (68%). NhiÒu hé cho biÕt haivî chång cïng tham gia nhiÒu nhÊt trong thêi gian thu ho¹ch mïa vô (42%) Ng−îc l¹i, xu h−íng phô n÷ ho¸ trong ho¹t ®éng n«ng nghiÖp thÓ hiÖn rÊt râ ëc¸c gia ®×nh cña x· §¹i §ång. Nam giíi hÇu nh− v¾ng bãng trong c¸c häat ®éng n«ngnghiÖp. T¹i c¸c gia ®×nh, c«ng viÖc ®ång ¸ng hÇu hÕt ®Òu do phô n÷ ®¶m nhËn, cÊy Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn ...