Slide Tiểu luận Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y - Chuyên đề 9

CHUYÊN ĐỀ 9: CÁC DẠNG THUỐC ĐIỀU CHẾ BẰNG PHƯƠNG PHÁP CHIẾT XUẤTI. Đại cương.1. Định nghĩa.Chiết xuất là quá trình dùng dung dịch thích hợp để hoà tạn các chất tan có trong dược liệu, chủ yếu là các chất có tác dụng điều trị, sau đó tách chúng ra khỏi phần không tan của dược liệu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Slide Tiểu luận Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y - Chuyên đề 9Chuyªn ®Ò 9: c¸c d¹ng thuèc ®iÒu chÕ b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt xuÊt Gi¸o viªn h−íng dÉn : PGS.TS. lª thÞ ngäc diÖp Sinh viªn thùc hiÖn : bïi thÞ minh TrÇn thÞ ph−¬ng NguyÔn h÷u nam NguyÔn tr−êng cöu Ph¹m v¨n hiÕu NguyÔn h÷u c¶nh vò v¨n mongI. §¹i c−¬ng.1. §Þnh nghÜa. ChiÕt xuÊt lμ qu¸ tr×nh dïng dung dÞchthÝch hîp ®Ó hoμ t¹n c¸c chÊt tan cã trong d−îcliÖu, chñ yÕu lμ c¸c chÊt cã t¸c dông ®iÒu trÞ, sau®ã t¸ch chóng ra khái phÇn kh«ng tan cña d−îcliÖu. PhÇn dung m«i ®· hoμ tan c¸c chÊt tan®−îc gäi lμ dÞch chiÕt. PhÇn kh«ng ta cña d−îc liÖu ®−îc gäi lμ b·d−îc liÖu. C¸c chÊt cã t¸c dông diÒu trÞ trong d−îc liÖu(ancaloid, glycoside,vitamin,tinh dμu…) C¸c chÊt kh«ng cã t¸c dông ®iÒu trÞ, c¸cchÊt g©y khã kh¨n trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n (®−êng tinh bét, pectin, chÊt nhÇy, nhùa…) ®−îcgäi lμ t¹p chÊt.2. D−îc liÖu vμ dung m«i ®Ó ®iÒu chÕ dÞch chiÕt.2.1.D−îc liÖu. - D−îc liÖu thùc vËt: l¸, hoa, rÔ h¹t, vá… - D−îc liÖu ®éng vËt: da, x−¬ng, sõng, g¹c…§Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých cña hoμ tan chiÕt xuÊt cÇnchó ý ®Õn thμnh phÇn phøc t¹p cña d−îc liÖu.* Mμng tÕ bμo: cã tÝnh chÊt cña mμng thÈm tÝch, nã cho dung m«i thªm vμo bªn trong tÕ bμo vμ cho c¸c chÊt tan ph©n tö nhá ®i qua, gi÷ l¹i c¸c ph©n tö lín trong tÕ bμo. Víi c¸c d−îc liÖu cã cÊu tróc tÕ bμo máng nh− hoa, l¸… dung m«i dÔ thÊm vμo d−îc liÖu nªn qu¸ tr×nh chiÕt xuÊt x¶y ra dÔ dμng h¬n. Víi c¸c d−îc liÖu cã cÊu tróc mμng tÕ bμo r¾n ch¾c nh− h¹t, th©n, rÔ, ®−îc bao bäc bëi chÊt kh«ng thÊm n−íc nh− nhùa, s¸p th× khã thÊm dung m«i nªn khã chiÕt xuÊt h¬n.• Mμng nguyªn sinh chÊt trong tÕ bμo cã tÝnh chÊt b¸n thÊm chØ cho dung m«i ®i vμo trong tÕ bμo, nªn khi nguyªn liÖu cßn t−¬i kh«ng thÓ chiÕt xuÊt c¸c chÊt tan trong tÕ bμo. Do vËy khi chiÕt xuÊt ng−êi ta th−êng sö dông d−îc liÖu ®· sÊy kh«. C¸c chÊt chøa trong tÕ bμoAncaloid Glycosyd Tanin Vitamin Tinh dÇu nhùa Pectin, Tinh bét C¸c chÊt ,chÊt bÐo, chÊt nhÇy, mμu cån cao ®é g«m2.2.Dung m«i. Dung m«i cÇn chän sao cho cã kh¶ n¨nghoμ tan tèi ®a c¸c chÊt cã t¸c dông ®iÒu trÞ vμ tèithiÓu t¹p chÊt trong d−îc liÖu.Yªu cÇu chÊt l−îng cña dung m«i. - DÔ thÊm vμo d−îc liÖu (th−êng lμ dung m«i cã ®é nhít thÊp, søc c¨ng bÒ mÆt nhá). - Hoμ tan chän läc (hoμ tan nhiÒu ho¹t chÊt, Ýt t¹p chÊt). - Tr¬ vÒ mÆt ho¸ häc: kh«ng lμm biÕn ®æi ho¹t chÊt, kh«ng g©y khã kh¨n trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, kh«ng bÞ ph©n huû bëi nhiÖt ®é cao. - Ph¶i bay h¬i ®−îc khi cÇn c« ®Æc dÞchchiÕt. - Kh«ng lμm thμnh phÈm cã mïi vÞ ®ÆcbiÖt. - Kh«ng g©y ch¸y næ. - RÎ tiÒn, dÔ kiÕm. C¸c dung m«i hay dïng ®Ó chiÕt xuÊtDung ¦u ®iÓm Nh−îc ®iÓmm«iN−íc - DÔ thÊm vμo d−îc liÖu - DÞch chiÕt cã nhiÒu t¹p chÊt. - Cã kh¶ n¨ng hoμ tan muèi, -Cã thÓ g©y thuû ph©n mét sè ancaloid,mét sè glycoside,®−êng, chÊt ho¹t chÊt (glycoside, ancaloid). nhμy, pectin, chÊt mμu, c¸c acid… - DÔ ph©n huû mét sè ho¹t chÊt - RÎ tiÒn, dÔ kiÕm Ýt ®−îc lμm dung m«i cho ph−¬ng ph¸p ng©m nhá giätEthanol -NhiÖt ®é s«i thÊp nªn khi c« ®Æc ho¹t - RÔ ch¸y, cã t¸c dông d−îc lý chÊt Ýt bÞ ph©n huû. riªng - Cã kh¶ n¨ng pha lo·ng víi n−íc ë bÊt cø tû lÖ nμo. - Nång ®é 20% cã kh¶ n¨ng b¶o qu¶n, ng¨n c¶n vi khuÈn, nÊm mèc ph¸t trÓn.Kh«ng lμm tr−¬ng në d−îc liÖu. - Cã thÓ lo¹i t¹p chÊt do lμm ®«ng vãn chÊt nhμy,albumin, g«m pectin…Glycerin - Cã ®é nhít cao nªn - ChiÕt xuÊt ®−îc Ýt th−êng dïng phèi hîp lo¹i dù¬c liÖu. víi n−íc vμ ethanol ®Ó chiÕt nh÷ng ®−îc liÖu cã taninDÇu thùc - Cã kh¶ n¨ng hoμ tan -Do ®é nhít cao nªnvËt tinh dÇu, chÊt bÐo cã khã thÊm vμo d−îc trong d−îc liÖu. liÖu. -Khã b¶o qu¶n. Ngoμi ra c¸c dung m«i kh¸c nh−: ether,chloroform, acetone, benzene, dicloetan hoμ tan®−îc nhiÒu chÊt nh− ancloid, nhùa, tinh dÇu. C¸cdung m«i nμy cã t¸c dông d−îc lý riªng nªn ph¶ilo¹i ra khái thμnh phÈm. Th−êng dïng ®Ó lo¹it¹p chÊt hoÆc ph©n lËp ho¹t chÊt d−íi d¹ng tinhkhiÕt. 3.B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh chiÕt xuÊt. Qu¸ tr×nh chiÕt xuÊt ho¹t chÊt trong d−îc liÖu b»ng dung m«i lμ qu¸ tr×nh di chuyÓn vËt chÊt trong hÖ hai pha r¾n – láng, trong ®ã dung m«i lμ pha láng cßn d−îc liÖu lμ pha r¾n. V× sù cã mÆt cña mμng tÕ bμo, mμng nguyªn sinh chÊt, cho nªn x¶y ra c¸c qu¸ tr×nh sau: - Th©m nhËp dung m« vμo d−îc liÖu. - Hoμ tan c¸c chÊt trong d−îc liÖu. KhuÕch t¸n ph©n tö.-KhuÕch t¸n c¸c chÊt tan. KhuÕch t¸n ®èi l−u.C¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh chiÕt xuÊt. Qu¸ tr×nh chiÕt xuÊt ®−îc chia lμm 3 giai®o¹n:* Giai ®o¹n 1: KhuÕch t¸n néi bao gåm c¸c hiÖnt−îng chuyÓn chÊt ra líp dÞch chiÕt ë mÆt ngoμid−îc liÖu, chñ yÕu lμ qu¸ tr×nh khuÕch t¸n qua c¸clç xèp mμng tÕ bμo vμ sù khuÕch t¸n ph©n tö.* Giai ®o¹n 2: KhuÕch t¸n c¸c chÊt tõ bÒ mÆt d−îc liÖu ®Õn c¸c líp tiÕp theo xa h¬n, chö yÕu lμ khuÕch t¸n ph©n tö nÕu ®iÒu kiÖn thuû ®«ng cña dÞch chÊt kh«ng lín.* Giai ®o¹n 3: khuÕch t¸n ®èi l−u chuyÓn chÊt theo dßng chuyÓn ®éng cña dÞch chiÕt.4. C¸c ph−¬ng ph¸p chiÕt xuÊt th−êng dïngtrong kü thuËt bμo chÕ.* Ph−¬ng ph¸p ng©m. Ng©m lμ ph−¬ng ph¸p dïng d−îc liÖu ®·chia nhá tíi ®é mÞn thÝch hîp, tiÕp xóc víi dungm«i trong thêi gian nhÊ ...