Tác dụng phụ do ngưng dùng thuốc

Tác dụng phụ của thuốc được định nghĩa là tác dụng không mong muốn, gây khó chịu, thậm chí là độc hại; Xảy ra khi dùng một thứ thuốc ở liều thông thường để chữa bệnh, phòng bệnh hoặc chẩn đoán bệnh. Tác dụng phụ thường xuất hiện khi đang dùng thuốc, có thể ở lần dùng thuốc đầu tiên (như uống thuốc kháng histamin trị dị ứng thuộc thế hệ thứ 1 sẽ gây tác dụng phụ buồn ngủ); Có thể do dùng thuốc lâu ngày (như dùng thuốc phenylbretazon lâu ngày có thể bị tác dụng phụ mất...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tác dụng phụ do ngưng dùng thuốcTác dụng phụ do ngưng dùng thuốcTác giả : TS. DS. NGUYỄN HỮU ÐỨC (Ðại học Y Dược -TPHCM)THẾ NÀO LÀ TÁC DỤNG DO NGƯNG DÙNGTHUỐC?Tác dụng phụ của thuốc được định nghĩa là tác dụng khôngmong muốn, gây khó chịu, thậm chí là độc hại; Xảy ra khidùng một thứ thuốc ở liều thông thường để chữa bệnh, phòngbệnh hoặc chẩn đoán bệnh. Tác dụng phụ thường xuất hiệnkhi đang dùng thuốc, có thể ở lần dùng thuốc đầu tiên (nhưuống thuốc kháng histamin trị dị ứng thuộc thế hệ thứ 1 sẽgây tác dụng phụ buồn ngủ); Có thể do dùng thuốc lâu ngày(như dùng thuốc phenylbretazon lâu ngày có thể bị tác dụngphụ mất bạch cầu hạt). Ðặc biệt có một tác dụng phụ khôngthuộc loại phổ biến có thể xảy ra, đó là tác dụng phụ dongưng dùng thuốc. Trong một số tài liệu y dược nước ngoài,tác dụng phụ do ngưng dùng thuốc (TDPNDT) thường đượcviết tắt là ADWES (Adverse Drug Withdrawal Events),TDPNDT được định nghĩa là biến cố xảy ra với các triệuchứng rối loạn do đang dùng một thứ thuốc nào đó mà lại độtngột ngưng không dùng thuốc đó nữa.Ðịnh nghĩa của TDPNDT như trên làm ta liên tưởng đến cácthuốc gây nghiện, kể cả ma túy. Các thuốc gây nghiện, gâyTDPNDT có thể kể: Thuốc giảm đau có nguồn gốc thuốcphiện, gọi chung là opioid (như Morphin, Pethidin,Fentanyl); Thuốc ngủ nhóm barbiturat, thuốc an thần nhómbenzodiazepin (như Diazepam); Thuốc giảm cân kích thích làcác dẫn chất amphetamin... Các thuốc này khi đã quen dùngtrong thời gian dài sẽ làm thay đổi chuyển hóa cơ bản của cáctế bào thuộc hệ thần kinh trung ương và hệ thần kinh thực vật(điều khiển cơ trơn và các cơ quan nội tạng). Những tế bàonày lệ thuộc vào thuốc, nghĩa là chúng hoạt động một cáchbất thường theo tác dụng của thuốc, nếu đột ngột ngưng dùngthuốc, chúng sẽ phản ứng bằng TDPNDT, được gọi là Hộichứng cai thuốc, bao gồm mất ngủ, vật vã, đau nhức, óimửa, toát mồ hôi, nước mắt chảy ràn rụa, tiêu chảy liên tụcv.v...LOẠI TDPNDT THEO CƠ CHẾ KHÁCÐó là các thuốc có tác dụng làm giảm triệu chứng bệnh. Nếudùng thuốc liên tục, triệu chứng bệnh không xảy ra nhưngnếu đột ngột ngưng dùng thuốc, triệu chứng bệnh sẽ trỗi dậy,thậm chí còn trầm trọng hơn trước. Thí dụ như thuốc trị bệnhtăng huyết áp Clonidin, hoặc thuốc chẹn beta như Propanolol,nếu đột ngột ngưng dùng sẽ làm huyết áp tăng vọt rất nguyhiểm. Ðối với thuốc chống trầm cảm loại 3 vòng (nhưNortryptilin, Clomipramin), nếu đột ngột ngưng dùng sẽ làmtrạng thái tâm thần của người bệnh xấu đi, thậm chí có ngườicòn tìm cách tự tử. Các thuốc trị bệnh động kinh (nhưCarbamazepin) cũng thế, nếu đột ngột ngưng dùng bệnh nhânsẽ lập tức lên cơn động kinh. Ðối với loại TDPNDT vừa kểnày, có một biện pháp giúp khắc phục là dùng thuốc giảmliều từ từ trước khi dứt hẳn để giúp cơ thể người dùng thuốcthích ứng dần trước khi ngưng thuốc hoàn toàn, chứ khôngđược đột ngột ngưng thuốc. Sự ngưng thuốc từ từ sau khidùng thuốc glucocorticoid (nhóm thuốc thường được gọi tắtlà corticoid như: Prednisolon, Dexamethason...) trong thờigian dài là điển hình của việc giảm liều từ từ. Bởi vì dùng lâuglucocorticoid sẽ làm hoạt động của tuyến vỏ thượng thận bịức chế, sự giảm liều từ từ giúp tuyến nội tiết này có thời gianthích nghi và trở lại hoạt động bình thường. Có một loạithuốc do gây TDPNDT, làm trỗi dậy rối loạn ban đầu mà naykhông còn được chỉ định: Ðó là thuốc kháng acidNatribicarbonat (NaHCO3) và Calci carbonat (CaCO3).Trước đây Natribicarbonat và Calci carbonat được chỉ địnhdùng trị chứng tăng tiết acid dịch vị gây viêm loét, nhưng naygần như không còn dùng nữa. Nguyên do là ngoài việc có thểhấp thu vào máu gây quá tải natri, calci; Natri bicarbonat vàCalci carbonat còn gây TDPNDT là làm cho dạ dày bị kíchthích tiết ra acid dịch vị nhiều hơn.ÐỂ HẠN CHẾ TÁC DỤNG PHỤ DO NGƯNG DÙNGTHUỐCNhững vấn đề trình bày trên cho thấy tác dụng phụ của thuốcrất đa dạng. Ngoài việc quan tâm đến tác dụng phụ xảy ra khiđang dùng thuốc (đặc biệt khi dùng thuốc kéo dài), chúng tacòn phải lưu ý đến các rối loạn do ngưng dùng thuốc.Ðể sử dụng thuốc được an toàn, người sử dụng thuốc cần lưuý:- Phải tuân thủ chỉ định của thầy thuốc về liều lượng và thờigian dùng thuốc. Không được tự ý kéo dài thêm thời giandùng thuốc hoặc đột ngột ngưng dùng thuốc khi không có ýkiến của bác sĩ điều trị.- Khi bác sĩ chỉ định giảm liều từ từ, phải theo đúng cáchthức giảm liều đó trước khi ngưng dùng thuốc.- Khi đang dùng và sau khi ngưng dùng thuốc, nếu xuất hiệnnhững rối loạn, những phản ứng bất thường trong cơ thể, cầnđến bác sĩ tái khám ngay. ...