Thử bàn về biểu hiện của Tôn giáo - Đặng Nghiêm Vạn

Nhằm giúp các bạn chuyên ngành Xã hội học có thêm tài liệu tham khảo, mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết "Thử bàn về biểu hiện của Tôn giáo" dưới đây, nội dung bài viết cung cấp cho các bạn những kiến thức về biểu hiện của Tôn giáo, chiều hướng biến đổi của Tôn giáo,... Hy vọng nội dung bài viết phục vụ hữu ích nhu cầu học tập và nghiên cứu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thử bàn về biểu hiện của Tôn giáo - Đặng Nghiêm Vạn 24 X· héi häc sè 3 (59), 1997 thö bµn vÒ biÓu hiÖn cña t«n gi¸o 1 §Æng Nghiªm V¹n 1. Lµ s¶n phÈm cña x· héi, t«n gi¸o tån t¹i vµ thay ®æi víi x· héi loµi ng−êi. Con ng−êi cã nhu cÇu vËt chÊt, còng cã nhu cÇu tinh thÇn, trong ®ã cã nhu cÇu t«n gi¸o. §· cã mét thêi, mçi mét thÞ téc, mét bé l¹c, mét d©n téc ®Òu cã t«n gi¸o riªng cña m×nh. VÒ sau, qua sù giao l−u v¨n ho¸ (trong ®ã cã t«n gi¸o) trong tõng khu vùc, hoÆc trªn kh¾p toµn cÇu, b»ng ph−¬ng ph¸p hoµ b×nh hay vò lùc, n¶y sinh hiÖn t−îng cã nhiÒu t«n gi¸o phæ cËp trªn toµn cÇu (®¹o Kit«, ®¹o Håi, ®¹o PhËt...) hoÆc trong tõng khu vùc trªn nhiÒu quèc gia (®¹o Khæng, §¹o gi¸o, ®¹o thê cóng tæ tiªn); ng−îc l¹i cã hiÖn t−îng mét quèc gia cã nhiÒu t«n gi¸o. CÇn nh¾c mét ®iÒu qua thêi gian vµ kh«ng gian cho dï cã cïng mét tªn gäi, bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm chung, sù biÓu hiÖn cña mét t«n gi¸o còng l¹i kh¸c nhau ë tõng thêi ®iÓm lÞch sö vµ ë tõng quèc gia - d©n téc. HiÖn nay, t×nh h×nh t«n gi¸o cã chiÒu h−íng ®−¬ng biÕn ®æi. Sù ®éc t«n cña mét t«n gi¸o trong mét quèc gia ®· bÞ c¸ch m¹ng t− s¶n d©n quyÒn b¾t ®Çu ph¸ vì. ThiÕt chÕ thÕ tôc ®−îc chÊp nhËn ë mét sè n−íc; chÝnh s¸ch tù do t«n gi¸o, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi c¸c t«n gi¸o kh¸c nhau ®−îc thùc hiÖn réng r·i h¬n ë nhiÒu n−íc. ¥ nh÷ng n−íc cßn duy tr× thÓ chÕ quèc gi¸o còng kh«ng thÓ ®µn ¸p, phñ nhËn c¸c t«n gi¸o cïng tån t¹i nh− thêi tiÒn c«ng nghiÖp; nÕu ch¨ng chØ cã sù ph©n biÖt ®èi xö. Xu thÕ thÕ tôc ho¸, c¸ nh©n ho¸ tõ ®Êy dÉn ®Õn sù ph©n chia thµnh nhiÒu hÖ ph¸i hoÆc sù xuÊt hiÖn nh÷ng hiÖn t−îng t«n gi¸o míi. §Æc biÖt xu thÕ d©n téc ho¸ lµ nh÷ng xu thÕ ®−¬ng diÔn ra trªn ph¹m vi toµn cÇu, còng nh− ë tõng n−íc, víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Trong mét x· héi mµ vai trß c¸ nh©n (hiÓu theo ®óng nghÜa cña nã) ®−îc t«n träng; quyÒn tù do, b×nh ®¼ng ®−îc ®Ò cao, thêi chÕ ®é ®éc thÇn trong mét t«n gi¸o còng bÞ sè ng−êi ngµy mét ®«ng hoµi nghi. CÇn chó ý nhËn xÐt cña A.Malraux: VÊn ®Ò then chèt ë cuèi thÕ kû nµy sÏ lµ vÊn ®Ò t«n gi¸o ®−îc diÔn ra d−íi mét d¹ng kh¸c víi sù hiÓu biÕt cña chóng ta; còng nh− ®¹o Kit« ®· tiÕn hµnh ®èi víi nh÷ng t«n gi¸o cæ ®¹i. Nh−ng nã sÏ kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò §Êng Tèi Cao (1). Con ng−êi ta sÏ thÊy kh«ng chØ cã mét t«n gi¸o, mµ nhiÒu t«n gi¸o; hay nh− tªn mét cuèn s¸ch, con ng−êi sÏ ra khái nh÷ng t«n gi¸o, mµ l¹i trë l¹i c¸i t«n gi¸o (le religieux). 2. Mét vÊn ®Ò ®· manh nha tõ cuèi thÕ kû thø XIX vµ ®Õn sau §¹i chiÕn thÕ giíi thø hai, ®−îc hÇu hÕt giíi khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ®ång ý lµ thuyÕt t−¬ng ®èi v¨n ho¸ hiÖn ®¹i ®· chÊm døt t×nh tr¹ng toµn cÇu ho¸ nh÷ng kh¸i niÖm ®Æc thï cña v¨n ho¸ ph−¬ng T©y (2). C«ng b»ng mµ xÐt, do sím x©y dùng ®−îc mét nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, ngµnh khoa häc cã tÝnh hÖ thèng ®−îc b¾t ®Çu ë ch©u ¢u vµ nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ c¸c ngµnh khoa häc, kÓ c¶ vÒ khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n còng ®−îc x©y dùng ®Çu tiªn ë ®ã. Cïng víi sù bµnh tr−íng cña chñ nghÜa thùc d©n, tiÕp theo lµ sù bõng tØnh vµ trçi dËy cña c¸c quèc gia - d©n téc ph−¬ng ®«ng, thóc ®Èy c¸c nhµ häc gi¶ ph−¬ng t©y tiÕp cËn vµ nghiªn cøu víi nh÷ng nÒn v¨n minh ngoµi ch©u ¢u. Tõ sù ng¹c nhiªn, ®Õn sù lóng tóng do kh«ng thÓ lý gi¶i ®óng ®¾n nh÷ng hiÖn t−îng x· héi, v¨n ho¸ 1 Bµi viÕt nµy lµ mét ®o¹n ®−îc s¾p xÕp l¹i cña bµi : Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vµ t×nh h×nh t«n gi¸o hiÖn nay cña t¸c gi¶. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn  §Æng Nghiªm V¹n 25 ph−¬ng §«ng theo nh÷ng kh¸i niÖm quen thuéc ban ®Çu tõ ch©u ¢u, mét sè häc gi¶ trªn ®· hoµi nghi, g¾ng tho¸t ra c¸i nh×n theo chñ nghÜa d©n téc trung t©m (ethnocentrisme), nh−ng ch¼ng ph¶i dÔ dµng g× do thiÕu sù hiÓu biÕt ®èi t−îng m×nh ®−¬ng tiÕp cËn, mét sè Ýt do c¸i nh×n trÞch th−îng ®Çy s«-vanh cña b¶n th©n. K.Marx vµ F.Engels ®· thÊy ®−îc ®iÒu ®ã vµ ®· cã mét sè ý kiÕn vÒ ph−¬ng §«ng trªn c¸c t¸c phÈm cña hai «ng vÒ ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ - x· héi. Víi sù thËn träng ®¸ng kÝnh phôc, ®Ó kh¸i qu¸t ho¸, K.Marx chØ ghi l¹i trong mét b¶n nh¸p ph©n tÝch cã hÖ thèng vÒ c¸c h×nh th¸i cã tr−íc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa (3); ë ®ã ta thÊy ®−îc tÝnh ®a d¹ng trong sù ph¸t triÓn thèng nhÊt cña nh©n lo¹i vµ nh÷ng ®Æc thï cña ph−¬ng §«ng mµ «ng gäi lµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸. B¶n th¶o ®ã ®· soi s¸ng cho viÖc ph©n tÝch ®óng ®¾n x· héi ViÖt Nam nãi riªng vµ ph−¬ng §«ng nãi chung thêi tiÒn t− b¶n chñ nghÜa. §iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn lµ víi thùc tiÔn cña cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, víi vèn hiÓu biÕt kh¸ s©u ...