Thực trạng về sở hữu chéo tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

Bài viết này sẽ tập trung đề cập và làm rõ thêm những bất cập của hệ thống ngân hàng Việt Nam và đề xuất một số biện pháp giúp tháo gỡ các bất cập này, tạo tiền đề để quá trình tái cấu trúc hệ thống ngân hàng Việt Nam đạt hiệu quả.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thực trạng về sở hữu chéo tại các ngân hàng thương mại Việt Nam TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ ĐẶC BIỆT 11. 2015 THỰC TRẠNG VỀ SỞ HỮU CHÉO TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM Nguyễn Xuân Dƣơng1 TÓM TẮT Trong những năm gần đây, hiện tượng sở hữu chéo liên quan đến hệ thống tín dụng của Việt Nam đã trở thành một đề tài nóng, thu hút sự chú ý của giới chuyên gia và hoạch định chính sách. Sở hữu chéo được xem như là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến nợ xấu và nguy cơ thao túng các hoạt động kinh doanh tài chính. Hoạt động của hệ thống ngân hàng Việt Nam hiện đang có nhiều bất cập, nguy cơ gây những hệ lụy không mong đợi đối với nền kinh tế - xã hội. Lộ trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng Việt Nam đang được triển khai khá quyết liệt. Bài viết này sẽ tập trung đề cập và làm rõ thêm những bất cập của hệ thống ngân hàng Việt Nam và đề xuất một số biện pháp giúp tháo gỡ các bất cập này, tạo tiền đề để quá trình tái cấu trúc hệ thống ngân hàng Việt Nam đạt hiệu quả. Từ khóa: Sở hữu chéo, tái cấu trúc ngân hàng, rủi ro trong hệ thống ngân hàng 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VÀ SỞ HỮU CHÉO 1.1. Khái niệm về ngân hàng thƣơng mại Ngân hàng thƣơng mại (NHTM) đã hình thành, tồn tại và phát triển hàng trăm năm gắn liền với sự phát triển của kinh tế hàng hóa. Sự phát triển hệ thống NHTM đã có tác động rất lớn và quan trọng đến quá trình phát triển của nền kinh tế hàng hóa, ngƣợc lại kinh tế hàng hóa phát triển mạnh mẽ đến giai đoạn cao nhất là nền kinh tế thị trƣờng thì NHTM cũng ngày càng đƣợc hoàn thiện và trở thành những định chế tài chính không thể thiếu đƣợc trong hệ thống tài chính quốc gia. Cho đến thời điểm hiện nay, có rất nhiều khái niệm về NHTM: Ở Mỹ2: “Ngân hàng thương mại là công ty kinh doanh tiền tệ, chuyên cung cấp dịch vụ tài chính và hoạt động trong ngành công nghiệp dịch vụ tài chính”. Đạo luật ngân hàng của Pháp (1941) định nghĩa: “Ngân hàng thương mại là những xí nghiệp hay cơ sở mà nghề nghiệp thường xuyên là nhận tiền bạc của công chúng dưới hình thức ký thác, hoặc dưới các hình thức khác và sử dụng tài nguyên đó cho chính họ trong các nghiệp vụ về chiết khấu, tín dụng và tài chính”. Theo Luật các tổ chức tín dụng do Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành năm 2010 (Điều 4, khoản 3) chỉ rõ: “Ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Trong đó, “Ngân hàng là loại 1 TS. Giảng viên khoa KT-QTKD, Trường Đại học Hồng Đức 2 Tham khảo tại: http://www.bwportal.com.vn/?cid=4,3&txtiditem=1 35  TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ ĐẶC BIỆT 11. 2015 hình tổ chức tín dụng có thể được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật này. Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm ngân hàng thương mại, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác xã”. 1.2. Khái niệm và thực tiễn sở hữu chéo trên thế giới Sở hữu chéo (cross ownership hoặc partial cross ownership) là hiện tƣợng doanh nghiệp này chiếm giữ cổ phần tại doanh nghiệp khác. Sở hữu chéo có thể phân thành ba loại: (i) trực tiếp (khi công ty A có cổ phần tại công ty B), (ii) gián tiếp (khi A có cổ phần tại B và B có cổ phần tại C, thì A sở hữu gián tiếp C), và (iii) sở hữu vòng (circular ownership) (khi A có cổ phẩn tại B, B có cổ phần tại C, C lại có cổ phần tại A) (Temurshoev, 2011). 2. THỰC TRẠNG CẤU TRÖC SỞ HỮU CHÉO TRONG KHU VỰC NGÂN HÀNG VIỆT NAM Nghị định 141/2006/NĐ-CP, ngày 22/11/2006 yêu cầu tất cả các NHTM phải có vốn điều lệ tối thiểu là 3.000 tỷ đồng vào cuối năm 2010. Áp lực tăng vốn điều lệ đã buộc các ngân hàng phải liên kết với nhau thông qua nắm giữ cổ phần của nhau. Việc NHNN thực hiện chính sách tiền tệ nới lỏng trong một thời gian dài từ năm 2006 đến năm 2010 đã thúc đẩy tăng trƣởng tín dụng bùng nổ một cách mạnh mẽ. Để có đủ vốn cung cấp cho nền kinh tế với quy mô lớn và thƣờng xuyên, thì các tổ chức tín dụng buộc phải liên kết sở hữu với nhau. Việc sát nhập các tổ chức tín dụng với nhau theo đề án cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011 đến năm 2015 của Thủ tƣớng Chính phủ đã khiến cho một nhóm ngân hàng hoặc cá nhân trở thành chủ sở hữu của nhiều ngân hàng khác. Hiện trạng mạng lƣới sở hữu chéo ở Việt Nam vẫn đang hết sức phức tạp, đã tạo thành một ma trận chằng chịt đến mức báo động, dù các quy định khống chế tình trạng này không thiếu, mà rất ít thông tin đƣợc công khai. Trên thực tế, luật các tổ chức tín dụng năm 2010 đã có những quy định rõ ràng về vấn đề sở hữu cổ phần của các cá nhân và các tổ chức tín dụng. Tuy nhiên, để lách luật, các tổ chức tín dụng đã hoặc thông qua trung gian để mua cổ phần của các tổ chức tín dụng đã mua cổ phần của mình, hoặc cá nhân thì tìm cách núp bóng ngƣời khác để sở hữu cổ phần ngân hàng vƣợt quá con số quy định là 5% vốn điều lệ của tổ chức tín dụng nhƣ quy định. Vấn đề sở hữu chéo, đầu tƣ chéo trong hệ thống tổ chức tín dụng ở Việt Nam đang có xu hƣớng diễn biến phức tạp, tiềm ẩn rủi ro và ảnh hƣởng đến an toàn hoạt động của từng tổ chức tín dụng nói riêng cũng nhƣ toàn hệ thống tổ chức tín dụng nói chung, gây cản trở nhất định đến quá trình cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng. Sở hữu chéo đã gây nên một số tác động tiêu cực đến hoạt động quản trị, điều hành, tính minh bạch trong hoạt động của một số tổ chức tín dụng gây ra những cản trở nhất định đến quá trình cơ cấu lại hệ thống. Có nhiều ý kiến phản ánh vấn đề sở hữu chéo và sở hữu có tính lũng đoạn trong hoạt động ngân hàng ngày càng nóng hơn, nhất là khi tiến hành tái cơ cấu hệ thống ngân hàng. Sau đây là một số thực trạng trong hệ thống sở hữu: ...