Tiếng cười trong văn xuôi Vũ Bão

Trong sự nghiệp sáng tác của mình, ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị, phong phú về thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, ký, kịch bản điện ảnh, nhưng đặc sắc hơn cả là tiểu thuyết và truyện ngắn. Điều đáng chú ý là ở thể loại nào, trào lộng luôn là cảm hứng chủ đạo trong thế giới nghệ thuật của nhà văn. Tiếng cười của nhà văn đi vào các ngõ ngách của cuộc sống, các lĩnh vực văn hóa, đạo đức, chính trị, kinh tế, giáo dục, ngoại giao…
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tiếng cười trong văn xuôi Vũ Bão TIẾNG CƯỜI TRONG VĂN XUÔI VŨ BÃO TRƯƠNG CÔNG HOÀI PHONG Trường THCS Lê Thánh Tông, Tuy An, Phú Yên LÊ THỊ HƯỜNG Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế Tóm tắt: Vũ Bão là nhà văn có hành trình sáng tác khá dài. Trong sự nghiệp sáng tác của mình, ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị, phong phú về thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, ký, kịch bản điện ảnh, nhưng đặc sắc hơn cả là tiểu thuyết và truyện ngắn. Điều đáng chú ý là ở thể loại nào, trào lộng luôn là cảm hứng chủ đạo trong thế giới nghệ thuật của nhà văn. Tiếng cười của nhà văn đi vào các ngõ ngách của cuộc sống, các lĩnh vực văn hóa, đạo đức, chính trị, kinh tế, giáo dục, ngoại giao… Tiếng cười của Vũ Bão là tiếng cười phản ánh cuộc sống, mang hơi thở cuộc sống, có tính thời sự. Cảm hứng trào lộng trở thành một phong cách nghệ thuật của Vũ Bão. Từ khóa: tiếng cười, văn xuôi Vũ Bão, cảm hứng trào lộng, phong cách nghệ thuật 1. MỞ ĐẦU Vũ Bão là nhà văn có hành trình sáng tác khá dài. Từ cuốn tiểu thuyết đầu tay Sắp cưới (1957) đến cuốn tiểu thuyết cuối cùng Utopi-một miếng để đời (2007) – cùng với nhiều tập truyện ngắn và kịch bản phim, nửa thế kỉ cầm bút, hành trình sáng tác của Vũ Bão khá gập ghềnh, có cay đắng lẫn vinh quang. Điều đáng chú ý là ở giai đoạn nào, trào lộng luôn là cảm hứng chủ đạo trong thế giới nghệ thuật của nhà văn. Chú trọng sự chân thực, Vũ Bão quan niệm dùng tiếng cười để thẳng thắn vạch trần những điều khuất tối của xã hội cũng như của con người: “Người đời cười những chuyện vô lý mà có thật trong cuộc đời, cười những chuyện nhảm nhí, nhố nhăng của thiên hạ. Những chuyện đó diễn ra hàng ngày, nhưng quan trọng là có ai dám phê phán nó hay không, và tôi đã thẳng thắn viết ra những điều đó” [3]. 2. TIẾNG CƯỜI TRONG VĂN XUÔI VŨ BÃO - SỰ BIỂU HIỆN CỦA TƯ DUY NGHỆ THUẬT MỚI Cảm hứng trào lộng trở thành một phong cách nghệ thuật của Vũ Bão. Gần năm mươi năm cầm bút, Vũ Bão “vẫn đeo đẳng sự cười trong tác phẩm”. Từ tác phẩm đầu tay Sắp cưới đến những tập truyện ngắn và cuốn tiểu thuyết cuối cùng Utopi- một miếng để đời, tiếng cười không bao giờ vắng mặt trong thế giới nghệ thuật của Vũ Bão. Tiếng cười đã khơi nguồn cảm hứng - là vũ khí đấu tranh chống lại cái phi lí, nghịch lí, vênh lệch đang tồn tại trong mọi phương diện của cuộc sống khiến cho nhà văn không thể không “lên tiếng”. Vượt qua bao nhiêu thăng trầm trong cuộc đời cầm bút, tất cả cũng vì tiếng cười, Vũ Bão đã khẳng định phong cách của mình. Cuộc đời cần tiếng cười; văn học cần tiếng Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế ISSN 1859-1612, Số 02(30)/2014: tr. 48-55 TIẾNG CƯỜI TRONG VĂN XUÔI VŨ BÃO 49 cười; tiếng cười đa sắc thái trong văn xuôi Vũ Bão có ý nghĩa thanh lọc, hướng về chân thiện mỹ. Phong cách Vũ Bão định hình ngay từ tác phẩm đầu tay. Năm 1957, tiểu thuyết Sắp cưới ra đời đem lại sóng gió cho đường văn của tác giả. Sắp cưới là những trang sách về số phận cay nghiệt của nông dân trong thời cải cách ruộng đất. Sử dụng tiếng cười để phơi lật những vấn đề xã hội đương thời, tác phẩm Sắp cưới không thuận chiều trong tầm đón nhận của người đọc. Tuy vậy, ngay sau đổi mới, cuốn tiểu thuyết được tái bản (1988) đánh dấu sự xuất hiện trở lại của Vũ Bão trên văn đàn. Từ đó, tên tuổi Vũ Bão thật sự gắn với tiếng cười. Bùi Ngọc Tấn nhận xét về Vũ Bão: “Vũ Bão là người sinh ra để cười. Và mỗi tế bào trong anh đều muốn được cười. Cười trong tác phẩm. Cười trong cuộc đời. Cười như một đứa trẻ. Và cười như một ông lão lõi đời giễu tất cả” [1, tr.6]. Sau đổi mới, ngòi bút trào lộng của Vũ Bão được thăng hoa. Tiếng cười đi vào các ngõ ngách của cuộc sống, các lĩnh vực văn hóa, đạo đức, chính trị, kinh tế, giáo dục, ngoại giao… nơi nào cũng có bước chân của Vũ Bão. Những năm sau chiến tranh, nhiều tác phẩm bắt đầu khai thác đề tài nông thôn với cái nhìn mới. Nhiều nhà văn đã mạnh dạn đề cập những tiêu cực trong đời sống, trong quản lí, trong nội bộ lãnh đạo ở nông thôn. Từ Cù Lao Tràm (Nguyễn Mạnh Tuấn) đến những tác phẩm viết sau đổi mới như Mảnh đất lắm người nhiều ma (Nguyễn Khắc Trường), Lão Khổ (Tạ Duy Anh),… các nhà văn đã đi vào những nghịch lí đáng cười của đời sống. Nhưng có thể nói, Vũ Bão là người đầu tiên dùng tiếng cười để phê phán những cái bất cập, những việc làm trái khoáy của cán bộ làng xã làm cuộc sống của người nông dân “sống dở chết dở”. Những tập truyện ngắn Ông khóc tôi cũng khóc, Em đường em, anh đường anh, Hiệp sĩ… bộc lộ rõ mặt mạnh và đổi mới tư duy nghệ thuật của nhà văn. Cái cười trong tác phẩm Vũ Bão là cười ra nước mắt trước cái trớ trêu, sự thật bị đánh tráo. Trong tập truyện Em đường em, anh đường anh, tiếng cười Vũ Bão phát lộ từ sự bất cập trong cơ chế, bệnh tiêu cực, tham nhũng, sự xuống cấp về đạo đức của một bộ phận không nhỏ cán bộ lãnh đạo các cấp, việc chạy chức chạy quyền, tranh giành ngôi vị được phản ánh sâu sắc. Đồng tiền đã làm mờ mắt và suy thoái đạo đức cách mạng của những người có chức có quyền. Mối quan hệ, tình đồng chí trở nên lỏn ...