Tiếp cận hệ thống trong nghiên cứu xã hội học y tế - Nguyễn Đức Chính

Tham khảo nội dung bài viết "Tiếp cận hệ thống trong nghiên cứu xã hội học y tế" dưới đây để có thêm tài liệu phục vụ nhu cầu học tập và nghiên cứu, nội dung bài viết giới thiệu đến các bạn những kiến thức về hệ thống và cách tiếp cận hệ thống, tiếp cận hệ thống trong xã hội học y tế, tiếp cận hệ thống trong các nghiên cứu xã hội học sức khỏe,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tiếp cận hệ thống trong nghiên cứu xã hội học y tế - Nguyễn Đức Chính72 Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 3 (79), 2002TiÕp cËn hÖ thèng trong nghiªn cøu x· héi häc y tÕ NguyÔn §øc ChÝnh 1. HÖ thèng vµ tiÕp cËn hÖ thèng Talcott Parsons (1902-1979) ®· næi tiÕng víi lý thuyÕt hÖ thèng cña m×nhcòng nh− víi chñ nghÜa c¬ cÊu chøc n¨ng. C¸c häc gi¶ x· héi häc ®· coi «ng lµ ng−êi®¹i diÖn cho lý thuyÕt nµy ®Æc biÖt tõ khi cuèn “HÖ thèng x· héi” cña «ng ra ®êi n¨m1951. Theo «ng bÊt kú mét hÖ thèng nµo ®Òu cã nh÷ng ®iÓm chung lµ nh»m ®¹t ®Õnmét sù thµnh c«ng víi c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh: thÝch nghi - ®¹t môc tiªu - tÝch hîp -duy tr× khu«n mÉu (1). Bèn yÕu tè nµy cã quan hÖ t−¬ng t¸c lÉn nhau, nh»m duy tr×sù æn ®Þnh vµ trËt tù cña x· héi. Qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c nµy diÔn ra ë c¶ hai chiÒu tÝchhîp vµ ph©n hãa. Tuy nhiªn “hÖ thèng” lµ mét ph¹m trï ®−îc nhiÒu häc gi¶ quan t©m vµ bµnluËn. Häc gi¶ Bertalanffy cho r»ng: ”HÖ thèng lµ mét tËp hîp c¸c ph©n tö n»m trongmèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau vµ víi m«i tr−êng xung quanh”. Häc gi¶ Cagbckuul¹i cho r»ng “HÖ thèng lµ tËp hîp cã tæ chøc, b»ng c¸ch nµo ®ã cña c¸c ph©n tö liªnhÖ lÉn nhau vµ t¹o ra mét thÓ thèng nhÊt trän vÑn” (3). Häc gi¶ Hoµng Tôy cho r»ng“HÖ thèng lµ tæng thÓ gåm nhiÒu yÕu tè bé phËn quan hÖ vµ t−¬ng t¸c víi nhau vµvíi m«i tr−êng xung quanh mét c¸ch phøc t¹p”(4). Häc gi¶ §µo ThÕ TuÊn cho r»ng“HÖ thèng lµ tËp hîp cã trËt tù bªn trong hay bªn ngoµi cña c¸c yÕu tè vµ liªn hÖ víinhau (t¸c ®éng lÉn nhau)”(5). Nh− vËy, thÊy r»ng cho dï hÖ thèng cã ®−îc xem xÐtd−íi gãc ®é nµo ch¨ng n÷a th× tÝnh thèng nhÊt, æn ®Þnh, tÝnh chØnh thÓ vÉn ®−îc xemxÐt. Ngoµi ra cã nh÷ng quan ®iÓm xem xÐt c¸c yÕu tè ®ã trong mèi quan hÖ néi t¹i vµcã nh÷ng quan ®iÓm cßn xem nã víi c¸c yÕu tè m«i tr−êng. Ngµy nay c¸c häc gi¶ ®· më réng, bæ sung vµ hoµn thiÖn kh¸i niÖm hÖ thèngcòng nh− lý thuyÕt hÖ thèng. Kh¸i niÖm lý thuyÕt hÖ thèng tæng qu¸t th−êng ®−îcc¸c nhµ x· héi häc sö dông trong thêi gian gÇn ®©y. Trong ®ã hÖ thèng ®−îc hiÓu“kh«ng ph¶i lµ tËp hîp gi¶n ®¬n c¸c yÕu tè. HÖ thèng lµ c¸i g× ®ã lín h¬n sè céng c¸cyÕu tè. Sù liªn kÕt vµ t−¬ng t¸c theo chiÒu s©u gi÷a c¸c yÕu tè t¹o nªn tÝnh tréi vµtÝnh nhÊt thÓ hãa, nghÜa lµ t¹o ra c¸i míi. MÆt kh¸c hÖ thèng lµ c¸i g× ®ã nhá h¬n sècéng gi¶n ®¬n c¸c yÕu tè“ (2). Lý thuyÕt hÖ thèng tæng qu¸t cã hai nguyªn lý rÊt c¬ b¶n, ®ã lµ tÝnh chØnh thÓvµ tÝnh phøc thÓ. TÝnh chØnh thÓ cña hÖ thèng kh¼ng ®Þnh hÖ thèng lµ mét thÓ thèngnhÊt, c¶ bªn trong vµ m«i tr−êng bªn ngoµi. Tæng hîp tÝnh hÖ thèng chÝnh lµ tÝnhchØnh thÓ. TÝnh phøc thÓ cña hÖ thèng l¹i cho thÊy hÖ thèng còng lµ mét thùc thÓphøc t¹p ®a d¹ng vµ ®©y lµ tÝnh c¬ b¶n cña mäi hÖ thèng. Nã biÓu hiÖn ë chç cÊu tróc Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn NguyÔn §øc ChÝnh 73kh«ng ph¶i lµ tæng c¸c yÕu tè mµ c¸i chÝnh lµ ë chç mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè. CÊutróc kh«ng ph¶i lµ mèi liªn hÖ mµ lµ liªn hÖ æn ®Þnh. B¶n th©n cÊu tróc lµ bao hµmnhiÒu yÕu tè, nãi ®Õn cÊu tróc lµ nãi ®Õn c¸i nhiÒu vµ hÖ thèng lu«n lµ ®a cÊu tróc.CÊu tróc cã thÓ ph©n ra nhiÒu lo¹i bëi vËy mµ hÖ thèng còng ®−îc ph©n lo¹i ®a d¹ng.Cã thÓ kÓ ra vµi lo¹i hÖ thèng theo c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau: hÖ thèng ®ãng, hÖthèng më; hÖ thèng thuÇn nhÊt, hÖ thèng kh«ng thuÇn nhÊt (6,7). Tuy nhiªn vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña hÖ thèng lµ sù thèng nhÊt gi÷a phøcthÓ vµ tæng thÓ. §ã lµ tÝnh toµn thÓ, mét ®Æc tr−ng cña lý thuyÕt tæng qu¸t. Tuy nhiªnhÖ thèng lµ ph¹m trï t−¬ng ®èi, hÖ thèng nµo còng lµ tËp hîp cña nhiÒu hÖ thèng convµ l¹i lµ mét phÇn tö cña hÖ thèng lín h¬n. Bëi vËy tiÕp cËn hÖ thèng kh«ng chØ xemxÐt c¸i bªn trong cña hÖ thèng mµ cßn ph¶i xem xÐt c¶ c¸i bªn ngoµi cña hÖ thèng.Hoµng Tôy cho r»ng tiÕp cËn hÖ thèng lµ cÇu nèi trùc tiÕp gi÷a khoa häc hiÖn ®¹i víichñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c-Lª Nin. Mét ®Æc ®iÓm n÷a cña hÖ thèng lµ tÝnh lÞch sö, mäi hÖ thèng ®Òu cã qu¸ tr×nhh×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ chuyÓn hãa (2). §iÒu nµy cho thÊy hÖ thèng kh«ng ph¶i lµbÊt biÕn. HÖ thèng võa tån t¹i võa ph¸t triÓn nh−ng trong sù æn ®Þnh vµ hßa hîp víim«i tr−êng xung quanh. HÖ thèng cã tÝnh thÝch nghi víi m«i tr−êng. HÖ thèng tån t¹itrong mèi quan hÖ víi m«i tr−êng, chÞu sù t¸c ®éng cña m«i tr−êng vµ nã biÕn ®æi phïhîp víi biÕn ®æi cña m«i tr−êng. Nh÷ng biÕn ®æi ®ã cã thÓ ë c¸c tr¹ng th¸i kh¸c nhau :®ång ®iÖu – kh«ng ®ång ®iÖu – hßa nhËp. Ng−îc l¹i hÖ thèng cã thÓ t¸c ®éng ng−îc l¹ivíi m«i tr−êng ë c¸c møc ®é kh¸c nhau nh− hñy ho¹i, hay c¶i t¹o m«i tr−êng (2). XÐt vÒ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn th× tiÕp cËn hÖ thèng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng.Trong khi ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chó ý ®Õn c¸c yÕu tè th× ph−¬ng ph¸p hÖ thèng chó ýmèi t−¬ng quan gi÷a c¸c yÕu tè. Trong khi ph−¬ng ph¸p ph©n t ...