Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ theo hợp đồng

Theo BLDS Điều 351, bên có nghĩa vụ mà vi phạm nghĩa vụ thì phải chịu trách nhiệm dân sự đối với bên có quyền. “Nghĩa vụ” được ghi nhận trong điều luật là một nghĩa vụ pháp lý, nghĩa là được pháp luật bảo đảm thực hiện, chứ không phải là một nghĩa vụ tự nhiên hoặc nghĩa vụ đạo đức.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ theo hợp đồng TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI DO VI PHẠM NGHĨA VỤ THEO HỢP ĐỒNG Nguyễn Ngọc Điện Bài viết theo thư mời của Hội hợp tác pháp lý châu Âu và Việt Nam Đặt vấn đề. Theo BLDS Điều 351, bên có nghĩa vụ mà vi phạm nghĩa vụ thìphải chịu trách nhiệm dân sự đối với bên có quyền. “Nghĩa vụ” được ghi nhận trongđiều luật là một nghĩa vụ pháp lý, nghĩa là được pháp luật bảo đảm thực hiện, chứkhông phải là một nghĩa vụ tự nhiên hoặc nghĩa vụ đạo đức. Về nguồn gốc, đó có thểlà một nghĩa vụ do luật quy định (ví dụ, nghĩa vụ cấp dưỡng của cha mẹ đối với conchưa thành niên sau khi cha và mẹ ly hôn, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại do huỷ hoạitài sản của người khác,…) hoặc theo hợp đồng (ví dụ, nghĩa vụ trả tiền thuê của ngườithuê nhà). Nói riêng trường hợp vi phạm nghĩa vụ theo hợp đồng, câu chữ của Điều 351 chophép nghĩ rằng để quy định trách nhiệm dân sự của một chủ thể, thì điều cần thiết làphải có một nghĩa vụ theo hợp đồng và có sự vi phạm nghĩa vụ. Nội dung của tráchnhiệm được xác định dựa theo các quy định còn lại trong các điều luật liên quan đếntrách nhiệm dân sự. 1. Có một nghĩa vụ theo hợp đồng Sự tồn tại của quan hệ hợp đồng. Trách nhiệm dân sự theo hợp đồng được quykết trên có sở thừa nhận tính hiện thực và tính hữu hiệu của hợp đồng. Nếu hợp đồngbị tuyên bố vô hiệu, thì trách nhiệm dân sự chỉ có thể được quy kết ngoài hợp đồng.Có một hợp đồng mua bán nhà, người mua đã trả tiền mua nhà, sau đó, hợp đồng muabán bị tuyên bố vô hiệu, người bán có nghĩa vụ hoàn trả tiền cho người mua. Nếungười bán không hoàn trả tiền cho người mua, thì phải chịu trách nhiệm dân sự.Nhưng đây là trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng bởi nghĩa vụ hoàn trả tiền được xáclập do quy định của luật chứ không phải theo hợp đồng. Có trường hợp trách nhiệm dân sự theo hợp đồng đã được quy kết, nhưng sau đó,hợp đồng lại bị tuyên bố vô hiệu. Khi đó, trách nhiệm cũng được quy kết lại ngoài hợpđồng. Có một hợp đồng mua bán nhà ở, người bán cam kết giao nhà vào một thời điểmnào đó, đến thời điểm đó, người bán không giao trong khi người mua đã bán và giao TS. PGS Trường Đại học Kinh tế - Luật ĐHQGTPHCM Viện sĩ Viện hàn lâm khoa học hải ngoại (Pháp) 2căn nhà ở của mình, người mua phải thuê nhà để ở và người bán chịu trách nhiệm đềnbù thiệt hại gây ra cho người mua do phải trả tiền thuê nhà, sau đó hợp đồng bị tuyênbố vô hiệu. Trong trường hợp này, trách nhiệm bồi thường thiệt hại chỉ có thể đượcduy trì trên căn bản trách nhiệm ngoài hợp đồng: người mua phải tìm căn cứ khác đểquy trách nhiệm của người bán chứ không thể dựa vào căn cứ vi phạm nghĩa vụ giaonhà đúng hạn, bởi nghĩa vụ này không tồn tại do hợp đồng vô hiệu. Quan hệ hợp đồng trực tiếp và quan hệ hợp đồng gián tiếp. Hợp đồng mànghĩa vụ theo hợp đồng ấy bị vi phạm trên nguyên tắc phải được giao kết giữa ngườiđã gây thiệt hại và người bị thiệt hại. Trong hợp đồng mua bán, người mua không trảtiền hoặc người bán không giao tài sản đúng hạn; trong hợp đồng vận chuyển, ngườivận chuyển không xuất phát đúng giờ hoặc hành khách gây mất trật tự, dẫn đến mất antoàn trên phương tiện vận chuyển và ảnh hưởng đến lịch trình vận chuyển;… Trên thực tế, có trường hợp giữa người gây thiệt hại và người bị thiệt hại chỉ cómối liên hệ qua một chuỗi hợp đồng. Ví dụ điển hình: chủ công trình giao kết hợpđồng xây dựng với nhà thầu chính (thường gọi là bên B); nhà thầu chính lại giao kếtviệc xây dựng một hạng mục hoặc thực hiện một công việc nào đó trong khuôn khổ dựán xây dựng, với nhà thầu phụ (thường gọi là bên B “phẩy”); cuối cùng nhà thầu phụkhông thực hiện đúng nghĩa vụ của mình và chủ công trình chịu thiệt hại. Tất nhiênchủ công trình có quyền kiện nhà thầu chính để yêu cầu bồi thường thiệt hại, bởi nhàthầu chính là người chịu trách nhiệm chính. Nhưng giả sử nhà thầu chính trong giảthiết bị mất khả năng thanh toán và bỏ trốn. Liệu chủ công trình có quyền kiện trựctiếp nhà thầu phụ để yêu cầu bồi thường? Mặc dù luật viết không có quy định rõ ràngở điểm này, vẫn có thể thừa nhận, trong logic của sự việc, rằng chủ công trình phải cóquyền đó: nếu không thừa nhận điều này, thì rõ ràng, nhà thầu phụ sẽ không phải chịutrách nhiệm dù đã có hành vi gây thiệt hại cho người khác và đó hoàn toàn trái với cácnguyên tắc cơ bản của pháp luật nói chung. Cũng có trường hợp hợp đồng được giao kết vì lợi ích của người thứ ba và dongười có nghĩa vụ vi phạm hợp đồng mà người thứ ba phải chịu thiệt hại. Khi đó, tráchnhiệm được quy kết cũng là trách nhiệm trong hợp đồng dù giữa người gây thiệt hại vàngười bị thiệt hại không có quan hệ kết ước trực tiếp, thậm chí không có quan hệ kếtước gián tiếp qua một chuỗi hợp đồng như tr ...