TRÍ THỨC VÀ MỘT VÀI ĐẶC ĐIỂM CỦA TRÍ THỨC

Thế nào là trí thức ?1.1. Nói đến trí thức, người ta thường nghĩ ngay tới những người có bằng cấp cao. Dĩ nhiên, bằng
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
TRÍ THỨC VÀ MỘT VÀI ĐẶC ĐIỂM CỦA TRÍ THỨC TRÍ THỨC VÀ MỘT VÀI ĐẶC ĐIỂM CỦA TRÍ THỨC GS.TS Nguyễn Minh Thuyết 1. Thế nào là trí thức ?1.1. Nói đến trí thức, người ta thường nghĩ ngay tới những người có bằng cấpcao. Dĩ nhiên, bằng cấp cao là một dấu hiệu có lẽ dễ sử dụng và có thể được sửdụng trong nhiều trường hợp. Nhưng đó không phải là dấu hiệu bản chất củangười trí thức.Trên thực tế, có những người bằng cấp không cao nhưng do tư chất thông minh,lại chịu học hỏi nên có vốn tri thức khá sâu sắc và có nhiều sáng tạo được ghinhận trong những lĩnh vực chuyên môn nhất định. Lịch sử từng ghi công nhiềutên tuổi lớn chưa học hết bậc đại học đã có những đóng góp xuất sắc cho khoahọc - công nghệ, văn hóa - nghệ thuật hay cho lĩnh vực quản lý kinh tế - xã hội,như các nhà sáng chế và quản lý doanh nghiệp nổi tiếng thế giới Thomas Edison,Bill Gates ở Hoa Kỳ, nhà viết kịch vĩ đại Shakespeare ở Anh Quốc. Ở Việt Nam,nhà văn Nguyên Hồng khi hoàn thành những sáng tạo nghệ thuật để đời nhưNhững ngày thơ ấu, Bỉ vỏ, chỉ mới học xong tiểu học; và trên các lĩnh vực côngnghiệp, nông nghiệp hiện nay, đang xuất hiện ngày càng nhiều kỹ sư chân đất -những nông dân chân lấm tay bùn chịu học và dám nghĩ, dám làm, chế tạo từ máycày, máy cấy, máy thu hoạch mía cho đến máy bay v.v..., đáp ứng nhu cầu củacông cuộc lao động sản xuất và ước muốn chinh phục đỉnh cao của khoa học -công nghệ. Họ là những trí thức thật sự.Ngược lại, trong cuộc sống cũng có không ít người sở hữu bằng cấp cao nhưngvì nhiều lý do khác nhau, đã chuyển sang lao động chân tay hoặc buôn bán nhỏ,thậm chí, không làm gì hoặc làm những nghề không lương thiện. Số người cóbằng cấp cao mà không hoạt động trong lĩnh vực lao động trí óc này khó có thểxếp vào tầng lớp trí thức.Thêm một lý do để vận dụng có mức độ dấu hiệu bằng cấp cao là đặc tính caophụ thuộc khá nhiều vào quan niệm của cộng đồng dân cư cụ thể. Thời thuộcPháp, bằng cao đẳng đã là rất cao, bởi vậy mới có tiêu chuẩn kén chồng của cáctiểu thư con nhà giàu: Phi cao đẳng bất thành phu phụ (nghĩa là: không có bằngcao đẳng, không thành vợ thành chồng, không có bằng cao đẳng thì không lấy).Thời nay, đối với dân cư thành thị, cao đẳng chưa chắc đã là cao. Nhưng đối vớivùng sâu vùng xa, người có bằng cao đẳng chắc chắn được cộng đồng trọngvọng.Như vậy, có thể hiểu trí thức không nhất thiết là người có bằng cấp cao vàngược lại, người có bằng cấp cao cũng chưa hẳn đã là trí thức. Điều quan trọngđối với người trí thức là có hiểu biết sâu rộng và có khả năng sáng tạo trong mộthoặc một số lĩnh vực chuyên môn nhất định.1.2. Thay cho dấu hiệu bằng cấp, nhiều người quan niệm: Trí thức là nhữngngười lao động trí óc. Nhưng định nghĩa này chưa làm rõ thế nào là lao động tríóc. Nếu chỉ nhìn vào hiện tượng thì một nghệ sĩ dương cầm, một nhà điêu khắchay một bác sĩ phẫu thuật sử dụng cơ bắp không kém gì người lao động chân tay;sáng tạo của một họa sĩ thoạt nhìn cũng không khác hoạt động của người chéptranh hay người vẽ truyền thần; công việc của một nhà giáo ở trung học hay đạihọc cũng thuộc phạm trù giáo dục như công việc của cô bảo mẫu. Điểm phânbiệt giữa những người này là ở tầm mức của công việc và trình độ chuyên môntrong thực hiện công việc ấy. Ví dụ, khác với y tá hay hộ lý, bác sĩ phẫu thuậtthực hiện một công việc phức tạp và hệ trọng, quan hệ đến sức khỏe và tínhmạng con người; và để có thể thực hiện công việc đó, người bác sĩ phải đượcđào tạo chu đáo về lý luận và thực tiễn; ca phẫu thuật càng phức tạp, trình độcàng phải cao. Tương tự, người thợ đục đá đục theo khuôn mẫu đã có sẵn, cho ralò hàng loạt sản phẩm giống hệt nhau; còn đối với nhà điêu khắc thì mỗi tácphẩm là một sáng tạo duy nhất, thể hiện tư tưởng và phong cách nghệ thuật nhấtđịnh. Tóm lại, người trí thức thực hiện những công việc có tầm quan trọng, đòihỏi trình độ chuyên môn cao hơn, sự huy động nỗ lực trí óc nhiều hơn.1.3. Một trong những cách hiểu khác về trí thức là dựa vào hoạt động chính đemlại thu nhập cho họ. Theo cách hiểu này, trí thức là những người lấy lao động tríóc làm một nghề, hay nói cách khác là sống bằng lao động trí óc. Cách hiểu nàykhông sai nhưng cũng không bao quát được hết thực tế. Bởi vì trong lịch sửkhông hiếm những trường hợp như cụ Tú Xương, tài năng văn chương nứctiếng, được hậu thế tôn vinh là một trong những thi nhân lỗi lạc của nước nhà,nhưng sinh thời, cụ chỉ lấy văn chương làm nơi bộc bạch nỗi niềm, còn kiếmsống phải nhờ cả vào một tay cụ bà Quanh năm buôn bán ở mom sông / Nuôi đủnăm con với một chồng.Không riêng gì văn chương mà trong nhiều lĩnh vực hoạt động khác, chúng tacũng có thể dẫn ra những ví dụ tương tự. Họa sĩ Van Gogh miệt mài sáng tạonghệ thuật suốt cuộc đời nhưng khi ...