Trường Frankfurt hay là sự phê phán đối với thực chứng luận từ quan điểm của lý thuyết phê phán - Bùi Quang Dũng

Tham khảo nội dung bài viết "Trường Frankfurt hay là sự phê phán đối với thực chứng luận từ quan điểm của lý thuyết phê phán" để nắm bắt được những kiến thức về lý thuyết phê phán, Habermas và lý thuyết phê phán,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết để nắm bắt nội dung chi tiết, với các bạn chuyên ngành Xã hội học thì đây là tài liệu tham khảo hữu ích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Trường Frankfurt hay là sự phê phán đối với thực chứng luận từ quan điểm của lý thuyết phê phán - Bùi Quang Dũng X· héi häc sè 3 (103), 2008 3 Tr­êng Frankfurt hay lµ sù phª ph¸n ®èi víi Thùc chøng luËn tõ quan ®iÓm cña “Lý thuyÕt phª ph¸n” Bïi Quang Dòng Trong thËp kû ®Çu tiªn cña thÕ kû XX, chñ nghÜa Marx ®· ®­îc thõa nhËn nh­ mét häc thuyÕt x· héi quan träng vµ gîi ra nhiÒu cuéc nghiªn cøu vÒ x· héi. Häc thuyÕt Marx kh«ng chØ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong phong trµo x· héi chñ nghÜa ch©u ¢u mµ cßn cã t¸c ®éng m¹nh tíi ®êi sèng khoa häc x· héi, ®Æc biÖt lµ kinh tÕ häc vµ x· héi häc. Sù tiÕn triÓn cña t­ t­ëng Marxist thêi kú nµy bÞ ¶nh h­ëng bëi hai ®iÒu kiÖn. Thø nhÊt lµ t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi ë ch©u ¢u trong cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vµ thø hai lµ phong trµo t­ t­ëng nh»m chèng thùc chøng luËn. ChiÕn tranh thÕ giíi vµ t×nh h×nh ch©u ¢u nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh ®· t¹o ra nh÷ng khung c¶nh míi cho sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa Marx. Sù phæ biÕn réng r·i häc thuyÕt cña Marx lóc nµy thÓ hiÖn ë viÖc giíi nghiªn cøu hµn l©m muèn vËn dông quan ®iÓm Marxist trong nh÷ng lÜnh vùc nghiªn cøu cô thÓ; kÕt qu¶ thu ®­îc tõ nh÷ng bé m«n khoa häc x· héi kh¸c nhau lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu vÒ mét “khoa häc x· héi chung” nh»m thèng nhÊt c¸c kÕt qu¶ ®ã. Theo quan ®iÓm cña nhiÒu häc gi¶, “chñ nghÜa duy vËt lÞch sö” cã thÓ ®ãng vai trß ®Êy; giíi nghiªn cøu ch©u ¢u ®Òu nhËn thÊy ¶nh h­ëng s©u s¾c cña nh÷ng quan ®iÓm Marxist ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi häc víi t­ c¸ch lµ mét c¸ch nh×n míi vÒ hiÖn thùc x· héi. Vµ cã lÏ kh«ng ë ®©u mµ nhËn thøc nµy vÒ tÇm quan träng cña chñ nghÜa Marx l¹i râ rÖt nh­ vËy ë n­íc §øc. T¹i §øc, lý thuyÕt cña Marx ¶nh h­ëng quan träng ®èi víi Tonnies vµ Simmel trong c¸ch ph©n tÝch cña c¸c «ng vÒ quan hÖ x· héi, vÒ b­íc qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn sang kinh tÕ tiÒn tÖ. Tonnies chÞu ¶nh h­ëng nhiÒu cña Marx vµ «ng cho r»ng Marx lµ nhµ triÕt häc x· héi s©u s¾c nhÊt, ng­êi ®· ph©n tÝch mét c¸ch toµn diÖn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n. Cßn t¸c gi¶ cña TriÕt lý vÒ TiÒn tÖ h¼n ®· tiÕp thu kh«ng Ýt nh÷ng ph©n tÝch cña Marx trong nh÷ng suy nghÜ vÒ c¸c chøc n¨ng x· héi cña tiÒn tÖ. Lý luËn Marxist thêi kú nµy, thay v× nhÊn m¹nh tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña chñ nghÜa t­ b¶n nh­ lµ nh©n tè cho b­íc qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, tËp Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 4 Tr­êng Frankfurt hay lµ sù phª ph¸n ®èi víi Thùc chøng luËn tõ quan ®iÓm cña... trung vµo ph©n tÝch tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ vµ ý thøc giai cÊp. Trong cuèn s¸ch LÞch sö vµ ý thøc giai cÊp (Lukacs, 1923) chñ nghÜa Marx ®­îc quan niÖm nh­ mét triÕt häc phª ph¸n, lµ thÕ giíi quan cña giai cÊp v« s¶n c¸ch m¹ng. C¸ch nh×n nµy lµ t­¬ng tù víi c¸ch ®Æt vÊn ®Ò cña Antonio Gramsci (1891-1937) coi lý thuyÕt Marxist nh­ lµ triÕt häc cña thùc tiÔn, chøa ®ùng tÊt c¶ nhòng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng mét thÕ giíi quan trän vÑn, cã kh¶ n¨ng h­íng dÉn giai cÊp v« s¶n trong cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ. N¨m 1923, mét phong trµo triÕt lý vµ x· héi kÕt hîp víi tªn mét ViÖn nghiªn cøu ®­îc thµnh lËp t¹i Tr­êng §¹i häc Frankfurt n­íc §øc. Mét nhãm nh÷ng nhµ t­ t­ëng céng t¸c víi ViÖn nghiªn cøu x· héi Frankfurt ®· ®Ò xuÊt quan niÖm chñ nghÜa Marx nh­ mét lý thuyÕt phª ph¸n, ®èi lËp víi Thùc chøng luËn. Nç lùc cña c¸c nhµ triÕt häc tr­êng Frankfurt nh»m ®i s©u h¬n vµo nghiªn cøu nh÷ng c¬ së cña lý luËn Marxist vµ dùa vµo ®ã tiÕn hµnh phª ph¸n nh÷ng t­ t­ëng míi nhÊt trong triÕt häc vµ khoa häc x· héi. Lý thuyÕt phª ph¸n Trong thËp niªn 30, Horkheimer (1895-1973) ®· tr×nh bµy trong tËp san ®¹i häc vÒ nh÷ng luËn ®iÓm cèt yÕu cña lý thuyÕt phª ph¸n, theo ®ã th× chØ cã mét sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh míi ch÷a ®­îc nh÷ng c¨n bÖnh cña x· héi hiÖn ®¹i. TÊt c¶ nh÷ng häc thuyÕt mét chiÒu ®Òu bÞ phª ph¸n. N¨m 1934, viÖn nghiªn cøu ®ãng cöa, Horkheimer vµ nh÷ng thµnh viªn quan träng kh¸c nh­ Theodor Adorno (1903-1969) vµ Herbert Marcuse (1898-1979) di c­ sang Mü vµ t¸i lËp tr­êng ph¸i ë New York nh»m tiÕp tôc nh÷ng c­¬ng lÜnh nghiªn cøu ®· x¸c lËp tõ thêi gian ë n­íc §øc. Mét sè t¸c phÈm quan träng xuÊt hiÖn trong giai ®o¹n nµy: Lý tÝnh vµ c¸ch m¹ng (1941) cña Marcuse, PhÐp biÖn chøng cña thêi ®¹i ¸nh s¸ng cña Adorno vµ Horkheimer (1947), Nh÷ng lu©n lý tèi thiÓu (1951) cña Adorno vµ c«ng tr×nh viÕt chung gi÷a Adorno vµ nh÷ng ng­êi kh¸c: TÝnh c¸ch cña kÎ ®éc ®o¸n (1950). H­íng nghiªn cøu míi do Horkheimer, ng­êi ®øng ®Çu tr­êng Frankfurt, tr×nh bµy trong bµi viÕt Lý luËn truyÒn thèng vµ lý luËn phª ph¸n (1937), cho thÊy nh÷ng nguyªn t¾c cña lý luËn Marxist ®· ®­îc coi lµ c¬ së ®Ó tiÕn hµnh c«ng t¸c phª ph¸n ®èi víi thùc chøng luËn, h×nh th¸i tËp trung nhÊt cña lý luËn truyÒn thèng. Nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o cña tr­êng Frankfurt, nhÊt lµ Horkheimer, quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ph­¬ng ph ...