Từ góc độ kinh tế thử lý giải một số hiện tượng tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam - Đặng Thế Đại

Tín ngưỡng thành hoàng, cộng đồng tôn giáo, thế giới thần linh, đạo Cao Đài, các ông đạo ở Nam Bộ,... là những nội dung chính trong bài viết "Từ góc độ kinh tế thử lý giải một số hiện tượng tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam". Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Từ góc độ kinh tế thử lý giải một số hiện tượng tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam - Đặng Thế ĐạiX· héi häc sè 3 (59), 1997 41 tõ gãc ®é kinh tÕ Thö lý gi¶i mét sè hiÖn t−îng t«n gi¸o tÝn ng−ìng ë ViÖt Nam ( Hay lµ bµn vÒ tÝnh céng ®ång t«n gi¸o) §Æng ThÕ §¹i 1. §Æt vÊn ®Ò: Chóng ta biÕt, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö xem c¬ së kinh tÕ xÐt ®Õn cïng lµ nh©n tè quyÕt®Þnh kiÕn tróc th−îng tÇng x· héi, trong ®ã cã ®êi sèng t«n gi¸o tÝn ng−ìng. T«n gi¸o, tõ nh÷ngnhµ v« thÇn tr−íc M¸c, ®· ®−îc coi lµ sù ph¶n ¸nh mét c¸ch h− ¶o hiÖn thùc x· héi. Trong khikh¼ng ®Þnh l¹i ý kiÕn cña hä, M¸c tiÕp tôc ®i xa h¬n, coi sù phª ph¸n t«n gi¸o lµ gi¸n tiÕp phªph¸n chÝnh trÞ vµ ph¸p quyÒn. Víi M¸c, t«n gi¸o lµ s¶n phÈm cña x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖnnhÊt ®Þnh, khi mµ con ng−êi ch−a lµm chñ vËn mÖnh cña m×nh. DÜ nhiªn, nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héiÊy, xÐt ®Õn cïng, theo M¸c, bÞ quyÕt ®Þnh bëi nh÷ng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. Vµ suèt cuéc ®êi m×nh,«ng ®· thùc sù ®Êu tranh, c¶ vÒ lý luËn khoa häc lÉn thùc tiÔn c¸ch m¹ng, chèng l¹i c¸i ph−¬ngthøc s¶n xuÊt, c¸i ®iÒu kiÖn x· héi ®· lçi thêi, v× sù ra ®êi cña mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt míi, cñanh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi míi, trong ®ã, con ng−êi cã thÓ lµm chñ vËn mÖnh cña m×nh, vµ nhê ®ã,tho¸t khái ¶o t−ëng t«n gi¸o. Tuy nhiªn M¸c vµ ¡ng-ghen, còng nh− nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt sau nµy,trong khi bµn nhiÒu vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¬ së kinh tÕ víi kiÕn tróc th−îng tÇng vµ c¸c bé phËnkh¸c nhau cña nã, ch¼ng h¹n nh− chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, nghÖ thuËt l¹i Ýt khi ®Ò cËp trùc tiÕp ®Õnmèi quan hÖ vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn gi÷a kinh tÕ vµ t«n gi¸o. §ã lµ mét khã kh¨n cho chóng ta khimuèn lý gi¶i c¸c hiÖn t−îng t«n gi¸o tÝn ng−ìng xuÊt ph¸t tõ gãc ®é kinh tÕ. MÆc dï vËy, chñnghÜa duy vËt lÞch sö do hai «ng khëi x−íng vÉn lu«n lu«n cã ý nghÜa h−íng dÉn chóng ta trongc«ng viÖc nµy. 2. TÝn ng−ìng thµnh hoµng: Sù v÷ng bÒn cña tÝn ng−ìng thµnh hoµng râ rµng lµ b¾t nguån s©u xa tõ ®Æc ®iÓm cña viÖcs¶n xuÊt lóa n−íc theo ph−¬ng thøc canh t¸c manh món (dÜ nhiªn cßn cã nh÷ng lý do kh¸c n÷agãp phÇn duy tr× nã). ViÖc ®iÒu chØnh møc n−íc ruéng kÞp thêi vµ hîp lý lµ yÕu tè quan träng hµng®Çu cña s¶n xuÊt lóa n−íc (nhÊt n−íc nh× ph©n tam cÇn tø gièng - nh− nhµ n«ng ta ®· ®óc kÕt).C«ng viÖc Êy kh«ng thÓ tõng c¸ nh©n quyÕt ®Þnh ®−îc, khi mµ viÖc dÉn hay tho¸t n−íc cho métm¶nh ruéng cña ng−êi nµy ph¶i ®i qua nh÷ng m¶nh ruéng cña nhiÒu ng−êi kh¸c. §ã chÝnh lµ c¬së cho viÖc duy tr× mét tæ chøc ®iÒu phèi chung, mét nhu cÇu cè kÕt, g¾n bã ng−êi n«ng d©n thµnhcéng ®ång - lµng. Vµ vÞ thÇn lµng chÝnh lµ ®¹i biÓu cho c¸i tinh thÇn Êy, hay lµ mét sù ®¶m b¶o vÒtinh thÇn cho c¸i céng ®ång Êy. TÝn ng−ìng thµnh hoµng ë lµng x· ViÖt Nam dÉu cho tªn gäi cã thÓtõ Trung Quèc tíi, vÞ thÇn lµng cã thÓ ®· kho¸c c¸i ¸o thµnh hoµng tõ mét thêi kú nµo ®ã (cã lÏcòng chØ míi 4 - 5 thÕ kû gÇn ®©y th«i), ch¾c h¼n cã nguån gèc b¶n ®Þa. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn42 Tõ gãc ®é kinh tÕ thö lý gi¶i mét sè hiÖn t−îng t«n gi¸o ... Nh÷ng l−u d©n v« Nam 3-400 n¨m vÒ tr−íc ®· kh«ng thÓ mang theo c¶ c¸i céng ®ång cñam×nh. Tíi n¬i c− tró míi, hä l¹i lµ mét tËp hîp rêi r¹c cña nh÷ng ng−êi bèn ph−¬ng. Céng ®ång còkh«ng cßn, céng ®ång míi ch−a h×nh thµnh. Nh−ng sèng trong céng ®ång ®· thµnh mét nhu cÇu,mét tËp qu¸n, mét lèi sèng mµ hä kh«ng dÔ g× tõ bá ®−îc. Rót cuéc, nhu cÇu Êy thóc ®Èy hä métc¸ch tù nhiªn x©y dùng nªn c¸i céng ®ång míi pháng theo c¸i céng ®ång mµ hä võa tõ bá. Theo xuh−íng nµy, hä lËp nªn nh÷ng c¸i ®×nh kh«ng cã thÇn - ®óng h¬n lµ cã thÇn nh−ng lµ nh÷ng vÞthÇn kh«ng cô thÓ, kh«ng tªn tuæi, chØ mang ý nghÜa ®¹i biÓu cho tÝn ng−ìng chung cña d©n lµng,mét tinh thÇn chung cña céng ®ång lµng. V× vËy, mét sè kh¸ lín c¸c ®×nh trong Nam, th−îng ®iÖnchØ cã mét ch÷ ThÇn, vµ ®a phÇn trong sè ®ã, c¸c vÞ thµnh hoµng chØ ®−îc biÕt d−íi tªn gäi chungchung lµ Thµnh hoµng bæn c¶nh. Thªm n÷a, phÇn ®«ng d©n lµng kh«ng quan t©m ®Õn viÖc «ngthµnh hoµng Êy lµ ai, cã tªn tuæi, tiÓu sö ra sao, thËm chÝ cßn ngì ngµng nÕu ai ®ã hái hä tªn vÞthµnh hoµng Êy lµ g×. §èi víi hä, chØ cÇn cã mét vÞ thÇn ®¹i biÓu cho lµng, lµm chøc phËn cè kÕt vÒmÆt tinh thÇn cña céng ®ång lµng, võa ®¸p øng nhu cÇu t©m linh cña hä, võa cñng cè céng ®ånglµng míi, ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t céng ®ång vèn mang tÝnh toµn diÖn cña hä. Vµ thÕ lµ ®ñ. 3. Céng ®ång t«n gi¸o: Tr¶i qua c¶ ngµn n¨m, tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, c¸i thãi quen, c¸i nhu cÇu sèng trongcéng ®ång lµng ®· ¨n s©u vµo t©m c¨n cña ng−êi n«ng d©n. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn céng®ång lµ võa hç trî lÉn nhau, võa phô thuéc lÉn nhau, rµng buéc lÉn nhau, c¶ trong lÜnh vùc s¶nxuÊt, ...