Từ hai cách tiếp cận kinh tế học và xã hội học đến mô hình tư duy lý thuyết đa ngành của Pareto - Bùi Đức Truyến

Tham khảo nội dung bài viết "Từ hai cách tiếp cận kinh tế học và xã hội học đến mô hình tư duy lý thuyết đa ngành của Pareto" dưới đây để nắm bắt được sự khác biệt giữa hành vi kinh tế và hành vi xã hội với những vấn đề đặt ra cho một mô hình tư duy lý thuyết đa ngành, sự phân loại các hành vi và mô hình tư duy lý thuyết đa ngành, hạn chế của mô hình tư duy lý thuyết đa ngành.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Từ hai cách tiếp cận kinh tế học và xã hội học đến mô hình tư duy lý thuyết đa ngành của Pareto - Bùi Đức Truyến14 X· héi häc sè 1 (89), 2005Tõ hai c¸ch tiÕp cËn kinh tÕ häc vµ x· héi häc®Õn m« h×nh t− duy lý thuyÕt ®a ngµnhcña Pareto NguyÔn ®øc TruyÕn I. Sù kh¸c biÖt gi÷a hµnh vi kinh tÕ vµ hµnh vi x· héi vµ nh÷ng vÊn®Ò dÆt ra cho mét m« h×nh t− duy lý thuyÕt ®a nghµnh Marx ®· tõng nãi môc ®Ých ®Çu tiªn cña khoa häc lµ gi¶i thÝch thÕ giíi, cho dïnÕu chØ dõng l¹i ë ®ã lµ ch−a ®ñ mµ cßn ph¶i ®i tíi môc ®Ých thø hai c¨n b¶n vµquyÕt ®Þnh h¬n lµ c¶i biÕn thÕ giíi. X· héi häc, ngay tõ khi míi h×nh thµnh, ®· ®−îccoi lµ mét nghµnh khoa häc mµ môc ®Ých c¬ b¶n cña nã, theo tªn gäi (socio-logie)vµt− t−ëng cña nh÷ng ng−êi s¸ng lËp, lµ gi¶i thÝch l« gÝch cña c¸i x· héi. M. Weber cßncho r»ng x· héi häc ph¶i lµ bé m«n khoa häc gióp ng−êi ta hiÓu c¸i l« gÝch x· héi(sociologie comprÐhensive) nh− nã ®ang tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan, chø kh«ngph¶i theo c¸ch chñ quan cña ng−êi nghiªn cøu hay cña c¸c chñ thÓ x· héi. Trong thùc tiÔn nghiªn cøu cña c¸c khoa häc x· héi nãi chung vµ x· héi häcnãi riªng, khi ph¶i lý gi¶i c¸c hiÖn t−îng vµ qu¸ tr×nh x· héi c¸c nhµ khoa häc míiph¶i ®èi diÖn víi c¸c vÊn ®Ò häc thuËt, tøc lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña viÖc x¸c ®Þnh ®èit−îng nghiªn cøu, cña ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu vµ cña t− duy khoa häc luËn.§ã lµ tr−êng hîp khi c¸c nhµ nhiªn cøu ph¶i lý gi¶i b»ng ph−¬ng ph¸p khoa häcnh÷ng sù kiÖn x· héi phøc t¹p, Èn chøa nhiÒu m©u thuÉn hay nghÞch lý mµ b»ngc¸ch hiÓu th«ng th−êng, ng−êi ta khã cã thÓ cã ®−îc sù tho¶ m·n vÒ nhËn thøc. NhÊtlµ khi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ph¶i phôc vô cho viÖc can thiÖp hay qu¶n lý c¸c ho¹t®éng vµ qu¸ tr×nh x· héi trong thùc tiÔn, c¸c nghiªn cøu khoa häc kh«ng thÓ chØ ®−ara nh÷ng m« t¶ thuÇn tóy thùc tÕ, cho dï ®ã lµ nh÷ng b¸o c¸o ®Þnh tÝnh víi nh÷ngsù kiÖn hÕt søc chi tiÕt, phong phó vµ sinh ®éng, hay c¸c b¸o c¸o ®Þnh l−îng ®Çy ¾pc¸c d÷ kiÖn th« hay ®· ®−îc xö lý thµnh c¸c biÓu ®å hay ®å thÞ chØ nªu ra vÊn ®Ò mµch−a thùc sù ®−a ra nh÷ng kiÕn gi¶i khoa häc cho phÐp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¶ trongnhËn thøc vµ thùc tiÔn. Tõ sau nh÷ng n¨m 70, lý thuyÕt x· héi häc ë Ph¸p vµ c¸c n−íc T©y ©u ®Òub¾t ®Çu chuyÓn h−íng tõ sù ®Ò cao vai trß quyÕt ®Þnh cña t¸i s¶n xuÊt x· héi, cñachñ nghÜa duy l« gÝch x· héi (sociologisme), do ®ã cña cÊu tróc x· héi ®èi víi c¸ nh©n(trùc gi¸c cña Durkheim) sang mét th¸i ®é t«n träng h¬n ®èi víi vai trß cña c¸c chñthÓ c¸ nh©n trong c¸c hµnh vi vµ qu¸ tr×nh x· héi (trùc gi¸c cña Pareto)nh»m tr¶ lêic©u hái : b»ng c¸ch nµo con ng−êi cã thÓ võa lµ s¶n phÈm, võa lµ chñ thÓ s¸ng t¹o Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn NguyÔn §øc TruyÕn 15cña ®êi sèng x· héi ? Tõ ®ã, vÊn ®Ò nhËn thøc vµ lý gi¶i c¸c hµnh vi x· héi nh− lµ sùtËp hîp c¸c hµnh vi c¸ nh©n cã mét vÞ trÝ trung t©m trong x· héi häc hiÖn ®¹i. Tuy nhiªn, viÖc lý gi¶i cña c¸c nghµnh khoa häc x· héi kh¸c nhau vÒ cïngmét thùc tiÔn x· héi ®«i khi vÉn cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt, kh«ng thèng nhÊt víinhau.Sù kh¸c biÖt ®ã kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn mµ b¾t nguån tõ nh÷ng tiÒn ®Ò lýluËn riªng cña mçi nghµnh khoa häc. Trong bµi viÕt vÒ “Ph©n tÝch kinh tÕ vµ c¸chtiÕp cËn x· héi häc” ®¨ng trªn sè 4/2002 cña T¹p chÝ X· héi häc, chóng t«i ®· cã dÞptr×nh bµy vÒ vÊn ®Ò nµy song míi dõng l¹i ë nh÷ng m« t¶ ban ®Çu mµ ch−a thùc sù®i s©u ph©n tÝch c¸i c¬ së lý thuyÕt cña nã. Trong bµi viÕt nµy chóng t«i hy väng sÏlµm râ h¬n nh÷ng yÕu tè lý thuyÕt t¹o nªn sù kh¸c biÖt còng nh− sù ®ång nhÊt cñahai quan niÖm kinh tÕ häc vµ x· héi häc, còng nh− nh÷ng ý t−ëng cña c¸c nhµ x· héihäc kinh ®iÓn vÒ viÖc x©y dùng mét m« h×nh t− duy lý thuyÕt ®a ngµnh trong c¸ckhoa häc x· héi tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX. §Ó t×m hiÓu s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò trªn, chóng ta cã thÓ trë vÒ víi c¸c c«ng tr×nhlý thuyÕt cña hai nhµ x· héi häc vµ kinh tÕ häc næi tiÕng trong lÜnh vùc nµy lµ VilfredPareto vµ M. Weber. Trong c¸c c«ng tr×nh lý thuyÕt c¬ b¶n cña hai t¸c gi¶ nµy, chóngta ®Òu thÊy trong luËn lý cña hä sù xuÊt hiÖn cña c¸c kh¸i niÖm lîi Ých vµ hîp lý(notion d’utilitÐ et notion de rationalitÐ) nh− khoa häc kinh tÕ cña thêi ®¹i cña hä x¸c®Þnh. MÆc dï vÒ truyÒn thèng t− duy, hä rÊt xa l¹ víi nhau, thËm chÝ hai «ng cßnkh«ng biÕt nhau, nh−ng ë hä, X· héi häc vµ Kinh tÕ häc ®· ®−îc kÕt nèi víi nhau bëicïng mét vÊn ®Ò x· héi häc: Ng−êi ta sÏ ph¶i dµnh mét vÞ trÝ gi¶i thÝch vµ mét vai trßph−¬ng ph¸p luËn nh− thÕ nµo cho hµnh ®éng l« gÝch (conduite logique ë Pareto) hayhµnh ®éng hîp lý (conduite rationnelle, ë Weber) trong tæng thÓ c¸c hµnh vi x· héi,vèn t¹o nªn toµn bé tiÕn tr×nh lÞch sö vµ ë ®ã khoa häc x· héi häc cã thÓ hy väng t×mthÊy “nh÷ng c¸i cã tÝnh ®ång nhÊt” (uniformitÐs) vµ “nh÷ng c¸i cã tÝnh q ...