Vài nét về quá độ dân số và chương trình dân số ở Việt Nam - Trương Xuân Trường

Quá độ dân số là lý thuyết được các nhà nhân khẩu học phương Tây đưa ra hơn nửa thế kỷ trước nhằm phân tích sự biến đổi dân số, lý thuyết này cho rằng tiến trình phát triển dân số của các quốc gia đều chia làm 3 giai đoạn, mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết "Vài nét về quá độ dân số và chương trình dân số ở Việt Nam" dưới đây để hiểu hơn về vấn đề này.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vài nét về quá độ dân số và chương trình dân số ở Việt Nam - Trương Xuân Trường Sù kiÖn - NhËn ®Þnh X· héi häc sè 2 (86), 2004 47 Vµi nÐt vÒ qu¸ ®é d©n sè vµ ch−¬ng tr×nh d©n sè ë ViÖt Nam Tr−¬ng xu©n tr−êng Qu¸ ®é d©n sè lµ lý thuyÕt ®−îc c¸c nhµ nh©n khÈu häc ph−¬ng T©y ®−a ra h¬n nöa thÕ kû tr−íc nh»m ph©n tÝch sù biÕn ®æi d©n sè. Lý thuyÕt nµy cho r»ng tiÕn tr×nh ph¸t triÓn d©n sè cña c¸c quèc gia ®Òu ph¶i ®i qua 3 giai ®o¹n: - giai ®o¹n tr−íc qu¸ ®é cã ®Æt tr−ng lµ møc sinh cao vµ æn ®Þnh cßn møc chÕt cao vµ biÕn ®éng. - Giai ®o¹n qu¸ ®é lµ thêi kú cã nh÷ng biÕn ®éng lín c¶ vÒ møc sinh vµ møc chÕt mµ xu h−íng th−êng gÆp lµ møc chÕt gi¶m nhanh h¬n møc sinh, v× vËy d©n sè t¨ng nhanh (cßn gäi lµ bïng næ d©n sè). - Giai ®o¹n sau qu¸ ®é cã ®Æc tr−ng lµ møc sinh vµ møc chÕt ®Òu thÊp. Tãm l¹i qu¸ ®é d©n sè lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi khu«n mÉu c©n b»ng d©n sè trªn c¬ së t−¬ng quan gi÷a tû suÊt sinh vµ tû suÊt chÕt khi nh©n lo¹i ®i tõ x· héi tiÒn c«ng nghiÖp sang x· héi c«ng nghiÖp. NÕu ë thêi kú ®Çu, lý thuyÕt nµy míi chØ ë d¹ng m« t¶ thuÇn tuý th× sau nµy nã cµng ®−îc më réng, bæ sung vµ ph¸t triÓn. Trªn c¬ së hai yÕu tè chñ ®¹o lµ møc sinh vµ møc chÕt, lý thuyÕt qu¸ ®é d©n sè ®· cho thÊy nh÷ng khÝa c¹nh réng lín vµ phøc t¹p trong viÖc ph©n tÝch c¸c ®éng th¸i d©n sè. Ng−êi ta th−êng ph©n tÝch vÒ møc chÕt trªn c¬ së lý thuyÕt qu¸ ®é dÞch bÖnh häc, c¨n cø vµo ho¹t ®éng cña hÖ thèng ch¨m sãc søc kháe vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña tõng quèc gia cô thÓ. Ng−îc l¹i ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ vÒ møc sinh th−êng phøc t¹p h¬n do cã qu¸ nhiÒu nguyªn do vµ khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò. Mét sè khung lý thuyÕt vÒ ph©n tÝch møc sinh th−êng ®−îc sö dông lµ cña K.Davis vµ J.Blake, R.Freedman, A.S.Antonov... Theo c¸c nhµ nghiªn cøu, hiÖn nay sù qu¸ ®é d©n sè ®· diÔn ra kh¸ trän vÑn ë hÇu hÕt c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ nã ®ang diÔn biÕn tÝch cùc ë phÇn lín c¸c n−íc thuéc thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn. Khu vùc §«ng Nam ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam, còng n»m trong t×nh h×nh chung Êy. B¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XX ®· diÔn ra qu¸ tr×nh qu¸ ®é møc sinh cho ®Õn nh÷ng n¨m 80 th× mét sè n−íc ë §«ng Nam ¸ ®· ®¹t ®−îc møc sinh thay thÕ. NhiÒu nhµ nghiªn cøu còng cho r»ng trong thÕ giíi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn th× §«ng Nam ¸ chØ ®øng sau vïng §«ng ¸ ë tiÒm n¨ng cña nã ®èi víi nh÷ng qu¸ ®é sinh ®Î trong mét t−¬ng lai gÇn. (Coale, 1983; Freedman, 1986; C.Hirschman - P.Guest, 1988). §Õn thêi ®iÓm 1999, ViÖt Nam cã sè d©n lµ 76,3 triÖu ng−êi, ®øng thø 2 ë §«ng Nam ¸ vµ thø 13 trªn thÕ giíi vÒ quy m« d©n sè (T§TDS-1999). Cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, d©n sè n−íc ta ®· ®¹t møc 81 triÖu ng−êi. NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng ViÖt Nam ®ang ë giai ®o¹n sau cña qu¸ ®é d©n sè. MÆc dï tû lÖ sinh ®· gi¶m nhanh trong thËp kû 90 vµ tiÕp tôc gi¶m nh−ng trong vßng 10 n¨m tíi th× d©n sè n−íc ta hµng n¨m vÉn t¨ng tõ 1.1 - 1,2 triÖu ng−êi do sè phô n÷ ®ang b−íc vµo ®é tuæi sinh ®Î ngµy mét t¨ng lªn. Dï cã Ýt cø liÖu x¸c thùc nh−ng ng−êi ta còng ®· x¸c ®Þnh ®−îc Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 48 Vµi nÐt vÒ qu¸ ®é d©n sè vµ ch−¬ng tr×nh d©n sè ë ViÖt Nam r»ng ViÖt Nam b−íc vµo thêi kú qu¸ ®é d©n sè vµo nh÷ng n¨m 1950 khi tû suÊt chÕt th« (CDR) vµo kho¶ng trªn d−íi 20 %o xuèng cßn kho¶ng 15%o trong thêi kú chiÕn tranh vµ chØ cßn kho¶ng 7-8%o khi c¶ n−íc thèng nhÊt (1975-1980) (M. Barbiery- 1996) vµ theo T§TDS -1999 th× CDR chØ cßn 5,56%o vµo thêi ®iÓm hiÖn nay. Còng theo Barbiery, thêi kú khëi ®éng suy gi¶m møc sinh giai ®o¹n II cña qu¸ ®é tÝnh ®Õn nay ®−îc kho¶ng 20 n¨m. NÕu tæng tû suÊt sinh (TFR) ë thêi kú nh÷ng n¨m 70 vÉn ë møc 6 con cho mçi phô n÷ ë ®é tuæi sinh ®Î th× sau ®ã ®· gi¶m rÊt nhanh, cßn 4,0 con n¨m 1987, xuèng cßn 3,8 con thêi kú 1988-1989, 3,3 con thêi kú 1989-1992, 2,7 con thêi kú 1992-1996 (VNDHS II-1997) vµ hiÖn nay TFR chØ cßn 2,33 (T§TDS-1999). Nh− vËy trong h¬n ba chôc n¨m qua, ë ViÖt Nam ®· cã nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ møc sinh vµ møc chÕt. Kho¶ng c¸ch t¨ng lªn gi÷a viÖc suy gi¶m møc sinh vµ suy gi¶m møc chÕt trong thêi kú ®ã ®· ®Èy møc ®é gia t¨ng d©n sè lªn nhanh trong thêi kú 1965-1975, vµ nh− mét hÖ qu¶ lµ tiÕp tôc t¨ng m¹nh trong nh÷ng n¨m sau ®ã. Theo sè liÖu cña ñy ban Quèc gia d©n sè - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh (Dù ¸n VIE/93/PO7-1996) th× n¨m 1955 d©n sè ViÖt Nam cã 25,1 triÖu ng−êi th× ®Õn 1965 lµ: 35,0 triÖu, 1975: 47,6 triÖu, 1985: 59,9 triÖu, 1995: 74 triÖu. C¶ thêi kú tr−íc 1955 (1920-1955) d©n sè ViÖt Nam cßn t¨ng chËm, chØ t¨ng thªm ®−îc 9,6 triÖu ng−êi, nh−ng 40 n¨m sau ®ã (1955- 1995) lµ thêi kú bïng næ d©n sè khi sè t¨ng thªm lªn tíi 48,9 triÖu ng−êi. Tr−íc n¨m 1955, mçi thËp kû d©n sè chØ t¨ng thªm 2-3 triÖu ng−êi nh−ng sau n¨m 1955, mçi thËp kû d©n sè ViÖt Nam t¨ng thªm ë møc tõ 10-14 triÖu ng−êi. §é chªnh lÖch vÒ suy gi¶m møc sinh vµ møc chÕt ®· ...